مرزنجوش

مرزنجوش (مرزنگوش) با نام انگلیسی Oregano یکی از حدود 187 جنس متعلق به خانواده بزرگ نعناعیان ( Labiatae یا Lamiaceae ) است. این جنس، شامل گروهی از بوته ها یا علف های پایای کرکدار و یا بدون کرک به ارتفاع 30 تا 100 سانتی متر هستند. مرزنجوش دارای غده های اسانس دار در تمام سطوح برگ و گل های خوشه ای است. از ویژگی های این جنس، تنوع مورفولوژیکی آن است. به طوری که بیش از 44 گونه و زیرگونه از آن شناسایی شده است.

دمنوش مرزنجوش

شما عزیزان می توانیدبذر انواع گیاهان دارویی مانند بذر مرزنجوش را از سایت فردین کشت خریداری نمایید.

انواع مرزنجوش

مرزنجوش وحشی

مرزنجوش وحشی ). Origanum vulgare L) از خانواده نعنائیان ازجمله گیاهان دارویی چند ساله و ارزشمند ایران به شمار می آید. به لحاظ تجاری و ارزش بالا، صادرات این گیاه به سراسر نقاط جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار و مقرون به صرفه است. مرزنجوش وحشی تحت عناوین مختلفی نظیر Oregano، مرزنجوش مدیترانه ای و پونه کوهی شناخته می شود. این گیاه از روزگاران قدیم در درمان بیماری ها استفاده می شد و حتی در زمان ارسطو برای آن اثرات عجیبی قائل بودند. این گیاه به ارتفاع 30 تا 50 سانتی متر است که هرساله، انشعاب های جدیدی از ریشه های قدیمی به وجود می آیند.

مرزنجوش بستانی یا اروپایی

به مرزنجوش بستانی مرزنجوشِ تَر یا اروپایی هم گفته م یشود. این گیاه با نام علمی. Origanum majorana L گیاهی علفی و چندساله است.

برای خرید بذر انواع گیاهان دارویی اینجا کلیک کنید.

خواص درمانی مرزنجوش

اسانس ها و دیگر مواد مؤثر گیاهان دارویی زمینه های مناسبی برای تولیدات و بهره برداری دارند و در ارتقاء ارزش افزوده حاصله از كشت گیاهان دارویی دارای اهمیت بسزایی هستند. مواد مؤثرگیاهان دارویی از جمله مواد لازم در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی و بهداشتی هستند. مرزنجوش در حکم یک گیاه مهم ادویه ای، اسانس دار و پرارزش، از عهد باستان مطرح بوده است.

خواص و مصارف دارویی متعددی برای مرزنجوش عنوان شده است که ازجمله آن ها می توان به نقش اسانس و مواد مؤثر این گیاه به منظور معده درد، ضد باکتری، درمان لوسمی، سوءهاضمه، قولنج، تسکین سرفه، درمان ناراحتی های تنفسی و مشکلاتی نظیر سرفه، التهاب غشای مخاطی برونش ها و به عنوان یک خلط آور در سرماخوردگی و آنفولانزا، تقویت معده و اشتها آور، ضد تشنج، ضد نفخ و ضدعفونی کننده آن نام برد. از روغن های رقیق شده آن به طور موضعی در بهداشت دهان، گرفتگی بینی، زخم و خارش های پوستی استفاده می شود. اسانس روغنی مرزنجوش در رایحه درمانی و آرماتراپی نیز استفاده زیادی دارد. در طب سنتی به منظور قاعدگی های دردآور، روماتیسم مفاصل، نارسایی سیستم ادراری و معرق مصرف می شود. مرزنجوش ازجمله گیاهان خوشبو است و در صابون سازی به منظور معطر ساختن صابون و عطرسازی استفاده می کنند. برگ آن را پس از خشک کردن پودر کرده و برای معطر ساختن غذا و تهیه سوسیس مصرف می کنند.

منشأ و پراكنش جغرافيايي مرزنجوش

سرزمین اصلی این گیاه اروپای مرکزی، حوزه دریای مدیترانه، منطقه معتدله شمالی، آمریکا ، آفریقای شمالی و همچنین خاور نزدیک است، ولی بعضی محققان منشأ اصلی آن را ایران ذکر کرده اند. مرزنجوش در نواحی خشک، سواحل دریاها، دامنه کوهستان ها، جنگل های نواحی مختلف اروپا، نواحی جنوب غربی و مرکزی آسیا می روید. این گیاه در خاک های آهکی یا سیلیسی در نواحی گرم، مراتع فقیر یا کنار جاده ها می روید. گیاه مرزنجوش در شرایط جغرافیایی متفاوت، به اشکال مختلفی درمی آید، مثلا در نواحی گرم به صورت گیاه پایا، در مناطق حوزه دریای مدیترانه به صورت گیاه دوساله و در نواحی معتدل به شکل گیاه یک ساله است. پراکنش گونه های مختلف این جنس بسیار وسیع بوده و در نواحی مختلفی مثل، مراکش، جنوب اسپانیا، الجزایر، تونس، یونان، جنوب حوزه بالکان، ترکیه، قبرس، سوریه، لبنان، ایران و اردن رشد می کند. پراکنش مرزنجوش در ایران، بیشتر در ارتفاعات استان های شمالی کشور شامل: لاهیجان، بندر انزلی، آستارا، چمن های مرطوب آبدار و حوالی لنگرود است؛ همچنین در اصفهان، لرستان، خوزستان، فارس، بلوچستان، خراسان و یزد می روید.

برگ خشک مرزنجوش را می توتن به عنوان ادویه در سالاد استفاده کرد

کاشت و تکثیر مرزنجوش

تکثیر مرزنجوش از طریق زایشی و رویشی صورت می گیرد. زمان مناسب براي كاشت مستقيم بذر در زمين، نيمه دوم اسفندماه است. كاشت بذر به دو صورت مستقيم و غيرمستقيم انجام می شود. در كاشت مستقيم بذرها به صورت رديفي در سطوح وسيعي از زمين اصلي كاشته مي شوند. در كاشت غیرمستقیم ابتدا بذور در خزانه، زير پلاست كي كشت می شود و پس از 8 تا10 روز بذرها سبز مي شوند. مقدار آبياري و زمان آن بايد با دقت كامل انجام شود. وقتي نشاها به 6 تا 8 سانتی متر رسيدند آن ها را به زمين اصلي منتقل مي كنند. تکثیر رویشی مرزنجوش به روش تقسیم بوته انجام می گیرد. اواخر بهار بوته های سالم 2 تا 3 ساله را از خاک خارج می کنند. هر بوته را به8 تا 10 قطعه تقسیم می کنند.

 فاصله ردیف های کاشت بین 50 تا 60 سانتی متر و فاصله دو بوته روی ردیف کاشت بین 20 تا 25 سانتی متر است. مرزنجوش وحشی را بسته به منطقه، می توان از اوایل فروردین تا اواخر خردادماه در زمین اصلی کاشت. برای کاشت مرزنجوش بستانی آماده کردن خاک در فصول پاییز و بهار ضروری است. آبیاری به موقع و منظم گیاهان در زمین اصلی و در خزانه، نقش بسزایی در افزایش عملکرد دارد. پس از بارندگی یا آبیاری، باید خاک بین ردیف ها و گیاهان را به منظور سهولت در تهویه، برگردان کرد. معمولاً در طول رویش گیاه، باید 4 تا 5 بار این کار را تکرار کرد. به طورکلی عمل تهویه را 10 تا 20 روز پس از انتقال نشاها به زمین اصلی یا چند روز پس از رویش بذرها در زمین دائمی می توان آغاز کرد. آبیاری با مقدار محصول رابطه مستقیم دارد. آبیاری گیاهان در مرحله ساقه دهی، گلدهی و همچنین پس از اولین برداشت، بهترین تأثیر را بر افزایش عملکرد آن ها دارد.

مهم ترین مسئله در کشت مرزنجوش، مبارزه با علف های هرز و نگهداری از زمین است. رشد مرزنجوش در سال اول رویش بسیار کند است و علف های هرز بدون رقابت و بسرعت توسعه می یابند، ازاین رو کنترل علف های هرز قبل از کاشت و تهیه بستر عاری از علف های هرز ضرورت دارد به این دلیل باید از زمین هایی که هیچ گونه علف هرزی ندارند، برای کشت استفاده کرد. در اوایل دوره رشد هم باید حداقل 2 بار علف های هرز را وجین کرد. از اواسط اردیبهشت باید زمین را چندین بار دیسک یا چنگک ماشینی زد، در طول رويش مبارزه  شيميايي علیه علف هاي هرز ضرورت دارد. قبل از انتقال نشاها به زمين اصلي از علف کش مركازين و رونستار استفاده مي كنند.

مرزنجوش بستانی ممكن است در طول رويش مورد حمله بعضي آفات يا عوامل بیماری زا قرار گيرد. عامل بيماري لکه برگ يا ساقه قارچ آلترناريا است و در صورت گسترش باعث نابودي محصول مي شود. براي مبارزه با بيماري هاي قارچي از سموم كوپروسان و دتيان استفاده مي کنند.

تناوب کشت

تناوب کشت این گیاه با خانواده بقولات و گیاهان وجینی است. از آنجایی که مرزنجوش 5 تا 6 سال در یک محل می ماند، تناوب کشت با گیاهان مناسب و همچنین انتخاب مکانی مناسب ازنظر نوع خاک برای این گیاه ضرورت دارد. 3 تا 4 سال پس از برداشت مرزنجوش باید نسبت به کشت آن در همان زمین اقدام کرد. تناوب کاشت مرزنجوش بستانی با گیاهانی مناسب است که نه تنها سبب گسترش علف های هرز نشوند، بلکه در افزایش مواد غذایی خاک نیز مؤثر باشند. بهتر است این گیاه با گیاهانی به تناوب کشت شود که دوره رویشی کوتاهی داشته باشند تا پس از برداشت آن ها و انجام شخم، زمین برای مدتی به صورت آیش باقی بماند. این گیاه نسبت به کشت مداوم در یک زمین بسیار حساس است و تکرار کشت آن در یک زمین باید پس از 2 تا 3 سال انجام پذیرد.

برداشت محصول

برداشت محصول مرزنجوش وحشی بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش دارد. در سال اول تنها یک بار می توان محصول را برداشت کرد. اما از سال دوم به بعد می توان 2 و یا حتی 3 بار محصول برداشت کرد. گیاهان در مرحله گلدهی (اواخر خرداد- اوایل تیر) حاوی حداکثر مقدار اسانس هستند. ازاین رو اولین برداشت در همین مرحله انجام می گیرد. پس از رویش مجدد گیاهان و تولید شاخ و برگ های جدید و نمو گل ها، ماه های مرداد- مهر زمان مناسبی برای دومین برداشت خواهد بود. اگر منطقه زمستان سردی نداشته باشد، می توان تا 5 سال از این گیاه بهره برداری کرد. برداشت محصول در سطوح کوچک با داس ولی در سطوح وسیع کشت توسط کمباین مخصوص انجام می گیرد.

هنگام برداشت، پیکر رویشی از 40 سانتی متری قسمت فوقانی بریده می شود. سپس پیکر رویشی جمع آوری شده را خشک می کنند. عمل خشک کردن می تواند در سایه و حرارت کمتر از 35 درجه سانتی گراد انجام شود و یا می توان به وسیله خشک کن های الکتریکی با دمای 40 درجه سانتی گراد به منظور خشک کردن محصول استفاده کرد. معمولاً اولین برداشت مرزنجوش بستانی 8 تا 10 هفته پس از کاشت انجام می گیرد. گیاهان از فاصله 5 سانتی متری سطح زمین برداشت می شوند  زمان مناسب برای دومین برداشت، اواخر شهریور- اوایل مهر است

تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در شرایط مناسب می توان در سال چهار بار پیکر رویشی مرزنگوش تر را برداشت کرد. محصول را باید هنگامی برداشت کرد که تابش آفتاب شبنم صبحگاهی گیاهان را خشک کرده باشد. در غیر این صورت، در کیفیت مواد مؤثر گیاه تأثیر منفی خواهد داشت. پس از برداشت پیکر رویشی، آن ها را باید خشک کرد. برای این کار، گیاهان را با ضخامت 10 تا 20 سانتی متر روی هم پهن کرده و با چند بار زیرورو کردن آن ها را خشک می کنند.

گردآوری: حاتمی