آناناس يكي از مهمترين ميوه هاي گرمسيري می باشد. تقاضا براي مصرف تازه خوري ميوه بيش از كمپوت آن می باشد. به علت تمايل روزافزون به مصرف ميوه تازه و كاملاً رسيده با عطر، طعم و كيفيت غذايي بالاتر و محدوديت امكان حمل و نقل ميوه كاملا رسيده در مسيرهاي طولاني، اشتغال زايي و جلوگيري از خروج ارز، امروزه تمايل به توليد آناناس در گلخانه، در ديگر مناطق دنيا كه فاقد شرايط اقليمي مناسب لازم براي پرورش آن است، رواج يافته است. آناناس (Ananas comosus L. Merr) يك گياه علفي، تك لپه و چند ساله از خانواده بروميلياسه، بومي مناطق استوايي است. تا ارتفاع 50 تا 100 سانتي متر رشد مي كند. داراي برگ هاي باريك، نوك تيز تا 100 سانتي متر طول به صورت روزت، مارپيچي، متراكم حول ساقه مركزي مي باشد. حاشيه برگ ها در اغلب ارقام معمولاً خاردار است.
مزرعه جذاب آناناس
کاشت و نگهداری آناناس
شرايط اقليمي
آناناس با ميانگين دماي سالانه از 5/18 تا 26 درجه سانتي گراد توليد مي شود. كيفيت ميوه خوب به مكان هاي در حال رشد با تركيبي از دماي نسبتاً خنك شب، درصد بالايي از روزهاي آفتابي و دماي روز از21 تا 5/29 درجه سانتي گراد و كمتر از 32 درجه سانت يگراد نسبت داده می شود. باد به ندرت مشكل ساز است. آناناس به دليل امكان ذخيره آب در بافت پارانشيمي امكان تحمل دوره هاي كوتاه خشكي را دارد. خنك شدن هوا موجب كاهش رشد گياه و افزايش برگ هاي دندانه دار و تعداد اسليپ ها مي شود. آفتاب مستقيم مي تواند موجب آفتاب سوختگي ميوه ها گردد. از اين رو به طرق مختلف عمليات سايه دهي در فضاي باز يا گلخانه انجام می شود.
بستر كاشت آناناس
خاك هاي اسيدي براي آناناس مناسب است. pH مناسب خاك لازمست بين 5/4 تا 5/5 می باشد. از كاشت آناناس در pH بستر بالاتر از 7 بايستي اجتناب نمود. زهكشي مناسب بستر نيز ضروري است. با توجه به نياز آناناس به خاك هاي سبك با تهويه مناسب، در اقليم هايي مرطوب مانند شمال ايران چنانچه بافت خاك هاي اسيدي مناسب كاشت آناناس، رسي باشد، لازمست نسبت به اصلاح و بهبود تهويه و زهكشي خاك جهت عملكرد بهتر اقدام نمود. خاك هاي با عمق 30 تا 60 سانتيمتر مناسب براي كاشت آناناس هستند. افزودن كودهاي حيواني باعث بهبود عمليات كاشت، افزايش پتاسيم خاك و همچنين در دسترس بودن ريز مغذي ها براي گياه مي شود. اگر خاك به طور ناقص زهكشي شود، بايستي بستر حداقل 20 سانتي متر ارتفاع داشته باشد. در صورت آلودگي خاك به نماتد لازم است خاك را ضدعفوني نموده و به وسيله سموم عليه آن مبارزه شود. آناناس حاصلخيزي پايين خاك را تحمل مي كند، اما در خاك هاي با حاصلخيزي بالا بهترين محصول را توليد مي نمايد. اين گياه مقادير زياد آلومينيوم و منگنز محلول در خاك اسيدي را تحمل مي كند. خاك هاي با ماده آلي و پتاسيم بالا را مي پسندد.
تراكم بوته
آناناس در خاك زراعي معمولاً در بستر دو رديفه كاشته مي شود. تراكم كاشت 58700 بوته در هكتار با 122 سانتي متر از60 سانتي متر و فاصله 28 سانتي متر روي رديف ها حاصل مركز بستر دو رديفه تا مركز ديگر، فاصله بين دو رديف 55 مي شود. كاشت آناناس براي تازه خوري ميوه به جاي كمپوت، ممكن است با تراكم 75000 گياه در هكتار انجام شود، زيرا ميوه كوچك تر مطلوب است. در محدوده تراكم معمول جمعيت در زمين، به ازاي افزايش تراكم جمعيت 2470 بوته در هكتار، اندازه ميوه حدود 45 گرم كاهش م ييابد. تراكم بوته در گلخانه بسته به جثه گياه، بطور معمول 6 بوته در متر مربع در نظر گرفته مي شود.
آبياري
سيستم آبياري قطره اي به عنوان يك روش استاندارد در كاشت آناناس در نظر گرفته مي شود. لوله آبياري قطره اي در مركز رديف هاي كاشت و در زير مالچ پلاستيكي قرار داده مي شود. استفاده از آبياري قطره اي مي تواند در كاهش اثرات آسيب ريشه در اثر ابتلا به نماتد نيز مفيد باشد. همچنين آبياري آناناس به روش قطره اي موجب كاهش استرس رطوبت مي شود.
آناناس ها آماده برداشت
مالچ
از پلي اتيلن سياه با عرض حدود 90 سانتي متر به عنوان مالچ در بيشتر مزارع تجاري استفاده مي شود. هنگامي كه مالچ روي بستر كاشت پهن مي شود، لبه هاي آن با خاك پوشانده مي شود. سوراخ هاي كاشت بوته روي مالچ پلاستيكي به وسيله بيلچه سوراخ مي گردد. هنگام تزريق سم برعليه نماتد به بستر، مالچ پلاستيكي با كاهش تلفات آن، تأثير كاربرد سم را افزايش مي دهد. استفاده از مالچ باعث افزايش دماي بستر در منطقه ريشه شده، به حفظ رطوبت آن كمك نموده، با تمركز رطوبت در منطقه ريشه، ريشه زايي را تقويت مي كند و علف هاي هرز را كنترل مي كند. عمليات مالچ در اقليم استوايي با درجه حرارت بالا و بارندگي زياد استفاده نمي گردد
مقاومت به خشكي و شوري
با وجود اينكه آناناس نيازمند به رطوبت كافي هوا جهت توليد محصول مطلوب مي باشد ولي نسبت به دوره هاي كوتاه مدت كم آبي متحمل است و داراي ميانگين ضريب گياهي پايين معادل 37/0 مي باشد. بارندگي با پراكنش مناسب به ميزان 600 ميلي متر در سال براي حداكثر رشد كافي است.
گل دهي
اگرچه گل دهي در مقاطع خاصي از سال به طور طبيعي اتفاق مي افتد، القاء مصنوعي گلدهي با مواد شيميايي تحت عنوان”فورسينگ” ناميده مي شود. اگر گياهان به اندازه كافي بزرگ باشند (بر مبناي وزن تازه اندام هوايي و يا تعداد برگ در بوته كه بسته به نوع رقم متغيير مي باشد)، اين عمل را در هر زمان از سال مي توان انجام داد. فورسينگ برنامه ريزي كاشت و گلدهي را امكان پذير مي سازد تا برداشت محصول در كل سال انجام شود. بنابر اين از فورسينگ براي محصول دهي غير هم زمان كه برخلاف گلدهي طبيعي كه در يك زمان اتفاق مي افتد، استفاده مي شود. فورسينگ گاهي در هواي گرم كاملاً مؤثر نيست.
كوددهي
آناناس به كودهاي نيتروژن، پتاسيم و آهن نياز زيادي دارد و به مقادير نسبتاً كمتر به كودهاي فسفر و كلسيم نيازمند است. در پنج ماه اول پس از كاشت گياه به كود كمتري نياز دارد درصورتي كه بعد از آن به سرعت افزايش مي يابد و در دو يا چهار ماه قبل از شروع گل به اوج خود مي رسد. فسفر و كلسيم معمولاً هنگام تهيه بستر خاكي به صورت نواري در كنار رديف گياه استفاده مي شوند. پتاسيم معمولاً قبل از كاشت در خاك اعمال مي شود و بعد كاشت به صورت سرك نيز ممكن است استفاده شود. ساير مواد مغذي از جمله پتاسيم به صورت اسپري روي شاخ و برگ يا از طريق سيستم آبياري قطره اي و يا هر دو روش در چرخه رشد گياه استفاده مي شود.
محلول پاشي برگي
حجم كود محلول پاشي برگي بر روي آناناس با توجه به تراكم گياه، مرحله رشد و ميزان كود از قبل استفاده شده، متفاوت است. غلظت كودهاي اعمال شده در محلول پاشي بايد به دقت محاسبه شود تا از محلول هايي كه به گياهان آسيب مي رساند جلوگيري شود. اسپري هاي كم حجم 250 تا 500 ليتر در هكتار مستقيماً به قسمت سبز برگ ها هدايت شده و باعث كاهش يا عدم تجمع محلول كودي در محور مركزي برگ ها مي شود. جذب عناصر غذايي از طريق بافت سبز برگ انجام مي گيرد. غلظت املاح در محلول پاشي برگي ممكن است تا 20 درصد وزني نيز برسد. محلول پاشي هاي با حجم زياد بيش از2500 ليتر در هكتار، امكان رواناب محلول غذايي به خاك وجود دارد. اوره به تنهايي در محلول كودي تا غلظت 20 درصد براي گياه سمي نيست ولي بايستي كمتر از 1 درصد بيورت داشته باشد. محلول كودي نبايد بيش از 1 درصد سولفات آهن يا1/0درصد سولفات روي داشته باشد.
كنترل علف هاي هرز
علف هاي هرز توسط مالچ پلاستيكي سياه رنگ كنترل مي شوند. براي كنترل علف هاي هرز در مناطق بدون مالچ، علف كش هاي ثبت شده براي آناناس ممكن است طبق برچسب سم استفاده شود. برچسب برخي از علف كش ها اجازه استفاده از آنان را به صورت اسپري روي بوته در مرحله پس از كاشت و در مراحل بعدي چرخه محصول مي دهند.
میوه آناناس سرشار از انواع ویتامین ها و مواد معدنی مفید است.
تكثير آناناس
آناناس از قسمت هاي مختلف گياه به طور غير جنسي تكثير مي شود. با هدف توليد ميوه، تاج، اسليپ، هاپاها و پاجوش ها قطعات مورد استفاده قرار مي گيرد كه در بين آنها تاج و اسليپ متداول ترين آن ها مي باشد. تعداد و نسبت اسليپ ها، هاپاها و پاجوش هاي توليد شده در بوته بسته به نوع كلون و شرايط آب و هوايي متفاوت است. جهت تكثير سريع ارقام از روش هاي ويژه اي استفاده مي شود.
برداشت آناناس
پس از شروع گل دهي، 6-4 ماه بعد ميوه رسيده برداشت مي شود. اگر گل دهي توسط فورسينگ با مواد شيميايي در فصول مختلف سال آغاز شود، دوره رسيدن ميوه ممكن است كوتاه تر يا طولاني تر گردد. برداشت ميوه با خم كردن سر و پيچاندن آن از ساقه جدا مي شود. علائم رسيدن ميوه بسته به نوع رقم زماني است كه چشم هاي روي ميوه مسطح، براق و رنگ پوسته ميوه به زرد و يا نارنجي تبديل شود. گسترش رنگ ميوه از پايه شروع و به سمت بالا حركت مي كند. به عنوان نمونه در رقم اسمو تكاينه هنگام برداشت براي كمپوت تقريباً يك سوم ميوه زرد شده باشد و ميوه تازه زماني كه سبز باشد برداشت صورت مي گيرد. برداشت قبل از رسيدن محصول، عمر انبارداري را افزايش مي دهد، اگرچه كيفيت برداشت ميوه رسيده (رنگ زرد كامل) بهتر از ميوه تازه است. علائم ميوه رسيده بسته به گونه هاي مختلف ممكن است به رنگ سبز، زرد، قرمز يا بنفش باشند
كشت گلخانه اي آناناس در ايران
در ايران فقط در شمال ايران خاك هاي اسيدي مشاهده مي شود كه در صورت اصلاح بافت خاك و سبك نمودن آن جهت تهويه و زهكشي مناسب امكان كاشت آن (مانند خاك هاي مناطق استوايي)، در داخل گلخانه ميسر می باشد هر چند كه بطور معمول عملكرد محصولات در بستر خاكي كمتر از سيستم هيدروپونيك مي باشد . از اين رو در بقيه نقاط ايران كه داراي خاك هاي آهكي با pH بالاتر از 7 مي باشد امكان كاشت مطلوب اين محصول وجود ندارد و لازم است در بسترهاي مصنوعي بدون خاك با pH خنثي تا اسيدي كاشته شود. مناسب ترين بستر مصنوعي بدون خاك براي آناناس مي تواند تركيبي از پيت ماس و پرليت (سايز متوسط 5/1 تا 5 ميلي متر) به نسبت مساوي باشد. از طرفي به علت كاهش جدي رشد آناناس در دماهاي زير 10-7 درجه سانتي گراد و عدم تحمل به سرماي زمستان نياز به كشت گلخانه اي اين محصول در ايران محسوس مي باشد.
در مناطق جنوبي ايران كه داراي اقليم گرم و آفتاب سوزان می باشد و در طول سال نياز به مصرف انرژي جهت گرمايش هوا معمولاً نيست لازمست كاشت اين گياه در سايبان جهت جلوگيري از سوختگي گياه و ترجيحاً با تامين رطوبت هوا در ماه هاي خشك سال همراه باشد. مزيت اصلي آناناس در سيستم هيدروپونيك مصرف كم محلول غذايي و آب، طي دوره رويش است بطوريكه در تركيب بستر مناسب و تحت سيستم فن و پد سلولوزي امكان كاهش تعداد دفعات آبياري گياه به يك بار در هفته مي باشد.
گردآوری: حاتمی
