توليد گياهان زینتی، يک تجارت جهاني است. ارزش اقتصادي اين گياهان در دو دهه گذشته به طور معني داري افزايش يافته است و استعداد زيادي براي پرورش مداوم آنها در آينده و در بازارهاي داخلي و بين المللي وجود دارد. از دهه ۱۹۶۰ براي توليد گلداني محصولات باغباني، عمدتاً از بستر کشت بدون خاك استفاده شده است. اين بسترها شامل مواد آلي از قبيل پيت، پوست درختان مخلوط شده با ترکيبات آلي و غيرآلي ديگر از قبيل ورميکوليت، پرليت و شن ميباشند. پيت، جزء اصلي و مهم اين بسترهاست ولي هم اکنون برداشت آن از اکوسيستم هاي در معرض خطر به يک نگراني جهاني تبديل شده است. به همين خاطر، استفاده از بستر کشت مناسب براي جايگزيني پيت از اهميت ويژهاي برخوردار است.
بستر کشت بدون خاک در باغباني براي کشت نهال های مختلف بذری، تکثير گياه، توليد سبزي و توليد گياهان زینتی در گلدان ها استفاده ميشود. اجزاي بستر کشت بدون خاک بايستي خصوصيات فيزيکي و شيميايي پايداري را در طول دوره رشد گياه داشته باشند. ثبات زيستي بسترهای مختلف جايگزين به طور قابل توجهي بر خصوصيات شيميايي بسترها، مديريت آنها و رشد گياهان زينتي مؤثر ميباشد.
بستر کشت مناسب در جوانه زنی بذر بسیار تاثیر گذار است.
بستر کشت مناسب بايد نفوذپذير، ضدعفونی شده و داراي استحکام و قدرت کافي به عنوان تكيه گاه گياه باشد. همچنين توانايي بستر کشت براي حفظ آب و انتقال گازها نيز براي حفظ کيفيت گياه مهم به نظر مي رسد. ويژگيهاي فيزيکي مهم بسترهای كشت شامل درصد تخلخل کل، ظرفيت نگهداري آب، درصد خلل و فرج هوا، چگالي و توزيع و پراکنش اندازه ذرات و ويژگيهاي شيميايي مهم شامل(CEC) غلظت نمک هاي محلول و ظرفيت تبادل کاتيو ني، pH ميباشد.
كمپوست، با داشتن خصوصيات فيزيکي و شيميايي شبيه به پيت، جايگزين مناسبي براي پيت مي باشد. با افزايش آگاهي از خطرات زيست محيطي ضايعات شهری و برخي ضايعات آلي، بعلاوه نيازي که به دفن بهداشتي يا بازيافت آنها وجود دارد، و همچنين به منظور کاهش مصرف منابع تجديدناپذير مثل پيت، استفاده بيشتر از کمپوست در کشاورزي توصيه شده است و شواهدي وجود دارد که نشان مي دهد بر خلاف پيت، کمپوستها داراي تنظيم کننده هاي رشد گياهي هستند. ترکيب پيت و کمپوست در يک بستر رشد به صورت همسان عمل مي کند، به طوريکه پيت اغلب باعث بالابردن ظرفيت نگهداري آب و هوا و کمپوست سبب بهبود ظرفيت باروري در بستر مي شود. وقتي که گياهان در بستر کشت پيت کاشته ميشوند، حفظ و نگهداري رژيم آب و هوا مشکل است. به منظور ايجاد رژيم آب و هوايي مساعدتر و مطلوبتر براي گياهان، پيت با پرليت و ورميکوليت ترکيب ميشود.
نتايج برخي مطالعات نشان داده که ضايعات آلی همانند ضايعات شهري، لجن فاضلاب، کود حيواني و دامي، کاغذ، ضايعات هرس و بستر قارچ و هر ماده آلی ديگري، پس از کمپوست شدن ميتوانند جايگزين پيت در بستر کشت شده و نتيجه خوبي برای رشد گياه در بر داشته باشند. در آزمايشي روي گل جعفري، مشاهده شد كه بيشترين تعداد گل باز شده و شاخه هاي جانبي و همچنين بيشترين وزن خشک اندام هوايي گياه در بسترهای حاوي ۵۰ و ۷۵ درصد ضايعات چاي در تركيب با پوست درخت خرد شده به دست آمد.
انتخاب بستر کشت مناسب در افزلیش کیفیت محصول نقش مهمی دارد.
در آزمايشي، اثر ورمي كمپوست حاصل از كود گاوي بر رشد گل جعفري بررسی و مشاهده شد كه بيشترين قطر ساقه، اندازه گل، وزن تر و خشك ساقه در بستر ۶۰ % ورمي كمپوست به همراه ۳۰ % شن و ۱۰% خاك و بيشترين ارتفاع گياه در بستر حاوي ۶۰ % پيت به همراه۴۰ % پرليت به دست آمد؛ اما رشد گياهان در ورمي كمپوست كود گاوي نسبت به پيت بهتر بود. مخلوطي از ۵۰ % کمپوست زباله شهري و ۵۰ % پوست درختان و يا پيت به عنوان بستر کشت تأثير معني داري نسبت به پيت خالص به عنوان شاهد در رشد گياهان ديفن باخيا، کروتون، کوردلين و ارکيده ي کاتاليا داشته است. در یک بررسی اثر كمپوست پيله بادام زميني بر رشد گياه دراسنا را بررسي کردند و مشاهده نمودند که بيشترين ارتفاع گياه در تيمار ۱۵ % كمپوست پيله بادام زميني همراه با محلول غذايي بهدست آمد و كمترين ارتفاع مربوط به تيمار ۱۰۰ % كمپوست پيله بادام زميني و بدون كوددهي بود. بيشترين قطر تاج در تيمار ۳۰ % كمپوست پيله بادام زميني همراه با محلول غذايي و كمترين قطر در تيمار ۱۰۰ % كمپوست پيله بادام زميني و بدون كوددهي به دست آمد.
از اواسط دهه ۱۹۷۰، در مؤسسه تحقيقات بين المللي برنج فيليپين، آزولا به عنوان کود سبز مورد استفاده قرار گرفت در آزمايشي، اثر کمپوست هاي مختلف در رشد و نمو گل جعفري پاکوتاه مورد آزمون قرار گرفت و مشاهده گرديد که بستر کشت حاوي ۵۰ و ۷۵ درصد آزولا در تركيب با پوست درخت، بهترين اثر را روی شاخص های رشد گل جعفري داشت. کمپوست ضايعات چای در کارخانه هاي توليد چاي شمال ايران نيز مي تواند بستر کشت مناسبي براي گياهان زينتي باشد از آنجايي که منابع پيت در ايران محدود و نامناسب است و پيت خارجي با هزينه زياد وارد کشور مي گردد، امکان استفاده از کمپوست زباله شهري، ضايعات چاي و آزولا به عنوان بستر کشت و همچنين جايگزين مناسب براي پيت ضروري به نظر می رسد.
گردآوری: حاتمی
بسیار عالی سپاس از همگی