اصطلاح هیدروپونیک به معنی کشت بدون خاک می‌باشد. ریشه گیاه به وسیله یک محیط مایع معدنی به نام محلول غذایی تغذیه می‌شود. این محلول غذایی آب و اکسیژن محلول و عناصر معدنی ضروري (12 عنصر ضروري) را عموما به صورت یون‌هاي حاصل از نمک‌هاي محلول و گاهی تحت فرم کلات‌هاي آلی (مانند آهن) در اختیار گیاه قرار می‌دهند. در این مقاله شما را با رایج ترین فرمول های محلول غذایی هیدروپونیک آشنا می کنیم.
فرمول‌هاي عمومی غذایی
به طور کلی، دو سیستم تغذیه گیاهان در کشت هیدروپونیک وجود دارد. سیستم باز، که در آن عناصر غذایی (ماکرو و میکرو) که گیاه به آن ها نیاز دارد در قالب محلول غذایی هیدروپونیک، فقط یک بار در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و بعد از استفاده، از پایین بسترهاي کشت به وسیله سوراخ‌هاي تعبیه شده از قبل در زیر بسترها، خارج می شود. سیستم دیگر، سیستم بسته است که در آن مواد غذایی محلول در آب، بیشتر از یکبار استفاده می شوند. براي اینکه محلول غذایی در سیستم بسته با افت کیفیت روبرو نشود، باید دائماً به وسیله دستگاه هاي کنترل کیفیت، اندازه گیري شود و آن بخش از عناصر محلول غذایی که جذب ریشه شده‌اند و محلول دیگر آن ها را با خود ندارد، به محلول نهایی اضافه شوند. یکی از آنها محلول غذایی هوگلند می‌باشد. این محلول غذایی در هیدروپونیک طیف کاربرد وسیعی براي بیشتر گیاهان به‌ویژه براي سبزي‌ها و گل‌ها دارد. دیگري محلول غذایی اشتاینر است که براي صیفی‌جات مثل گوجه فرنگی استفاده می‌شود. همچنین فرمول غذایی کوپر براي بیشتر گیاهان قابل استفاده بوده و در یک شرایط مطلوب محیطی بسیار خوب جواب داده است.
به‌طور کلی می‌توان گفت که براي گیاهان پرشاخ و برگ، محلول غذایی که داراي نیتروژن بیشتري می‌باشد، مورد نیاز است. در صورتیکه سبزي‌هاي غده‌اي به فسفر بیشتري در محلول غذایی نیازمندند. با این وصف، براي سبزي هاي پرشاخ و برگ که نیاز بیشتري به نیتروژن دارند، محلول غذایی کوپر مناسبتر است، چون در مقایسه با سایر محلول‌هاي غذایی حاوي نیتروژن بیشتري است ( 236 میلی گرم در لیتر). این محلول غذایی همچنین در مقایسه با سایر محلول‌هاي غذایی حاوي پتاسیم بیشتري است (300 میلی گرم در لیتر) و براي محصولاتی که نیاز بالایی به پتاسیم دارند، مناسبتر است.
در طول مصرف محلول‌هاي غذایی هیدروپونیک براي گیاهان، در محلول بازیافتی از سیستم که به مخزن اصلی ریخته می‌شود، میزان برخی عناصر کم و یا زیاد می‌شود. پس از آماده‌سازي محلول‌هاي غذایی لازم است از نیاز گیاهان به میزان محلول غذایی در مراحل گوناگون رشد، اطلاع کافی داشت.
گونه‌هاي گوناگون گیاهی از جمله محصولات سبزي و صیفی، در ابتداي رشد احتیاج به اصلاح در ترکیب محلول غذایی دارند. بعضی از محصولات نسبت به دیگر محصولات حساسیت بیشتري دارند. بنابراین، امکان دارد فرمولی که براي یک محصول مناسب است، براي گیاه دیگر مناسب نباشد. به همین جهت، با پیشرفت علم هیدروپونیک و تجاري شدن موضوع، کارشناسان به فکر طراحی و تنظیم فرمول‌هاي اختصاصی براي محصولات گوناگون افتادند.
می توانید برای مطالعه بیشتر در مورد محلول های غذایی هیدروپونیک به مقالات علمی مراجعه کنید.
4 عامل موثر بر میزان مصرف محلول هاي تغذیه ای
1) دما: چنانچه دما از حدود مورد نیاز بالاتر رود، علاوه بر مصرف بیشتر محلول غذایی توسط گیاه، مقدار بیشتري از آب محلول غذایی نیز تبخیر می‌گردد.
2) میزان سطوح برگ‌ها و تعداد آنها: هرچه سطح برگ‌ها افزایش یابد میزان مصرف محلول غذایی بالاتر می‌رود.
3) میزان سطح تماس محیط مرطوب بستر کاشت با هواي آزاد: بدیهی است هرچه سطح تماس بیشتر باشد تبخیر نیز بیشتر می‌شود که ممکن است به دو علت باشد، یکی افزایش سطح بستر مرطوب با هواي آزاد و دوم عدم استفاده از ماسه‌هاي درشت به عنوان پوشش بسترهاي مرطوب به منظور جلوگیري از تبخیر.
4) جنس شبکه هاي نگهدارنده بستر کاشت: که به‌عنوان مثال اگر از جنس سفال باشد مصرف محلول بالاتر می‌رود.
علاوه بر مسائل فوق، باید توجه نمود که گیاهان همیشه بخشی از عناصر غذایی را جذب می‌نمایند و بخشی دیگر به صورت نمک در پاي ریشه‌ها باقی می‌ماند که به مرور باعث تجمع نمک‌ها در بستر کاشت می‌شود. توصیه می‌گردد به طور متوسط هر یک تا دو هفته یکبار، محیط کشت آبشویی شود. در مواقعی که مصرف بالاتر رود یا سطوح تبخیر زیاد باشد و یا محلول بازیافتی مجددا مورد استفاده قرار گیرد، فواصل زمانی بین دو آبشویی باید کوتاهتر گردد.
برای آشنایی بیشتر با انواع بسترهای کشت و کشت هیدروپونیک در گوجه فرنگی، مقاله قبلی سایت را مطالعه کنید.
