آفتابگردان گياهي است كه در اغلب مناطق معتدل بخوبي رشد می‌کند و ارقام مشابه را مي توان در طيف وسيعي از شرايط آب و هوايي كشت نمود. ويژگي‌هاي مختلف مورفولوژيكي و فيزيولوژيكي در تطبيق پذيري وسيع آن دخالت دارند. کاشت آفتابگردان در بسیاری از استان های کشور امکان پذیر است.
آفتابگردان بومي آمريكاي شمالي بوده و به فراواني در بسياري از مناطق قاره آمريكا يافت مي‌شود. آفتابگردان يكي از چهار گروه عمده گياهان روغني است كه از نظر سطح زير كشت و توليد پس از سويا، كلزا و بادام زميني قرار دارد.
کاشت آفتابگردان
تهیه زمین و خاک‌ورزى
تهیه زمین در زراعت آفتابگردان بسیار با اهمیت است. زیرا آفتابگردان گیاهی است که به ساختمان خاك بسیار حساس بوده و ریشه عمیق این گیاه براي توسعه، گسترش و استقرار احتیاج به خاك پوك دارد در چنین شرایطى حرارت، تهویه، رطوبت لازم براي جوانه زدن و رشد جوانه را به گونه اي رضایت بخش تأمین مى‌گردد. تفاوت رشد و نمو آفتابگردان در دو خاك غیرآماده و خاك آماده و مناسب قابل ملاحظه است.
بسته به اینکه کشت آفتابگردان بعد از چه زراعتی صورت می‌گیرد، تهیه زمین مناسب بایستی انجام شود. اگر آفتابگردان بعد از گندم و جو کشت شود بایستی حتما کاه و کلش زمین جمع‌آوري شود، زیرا جمع شدن کاه و کلش مقابل بذرکار مانع از حرکت آن شده و کاشت بذر به درستی انجام نمی‌شود تهیه زمین آفتابگردان بعد از شبدر و گشنیز که بقایاي زیاد ندارند ساده‌تر مى‌باشد ولی اگر آفتابگردان بعد از کلزا و باقلا کشت شود، زدن دیسک‌هاي عمود بر هم بعد از شخم عمیق به منظور خرد نمودن بقایاي آن محصولات ضروري مى باشد.
خاك
آفتابگردان در خاك‌هايي كه بافت آنها از شني تا رسي تغييركند، به خوبي رشد می‌کند تحمل به شوري آن كه 6 ميلي ماوس در سانتيمتر است، آفتابگردان به عنوان يك گياه داراي تحمل كم نسبت به شوري طبقه بندي مي‌شود. آفتابگران نسبت به pH خاک حساس نیست.
تاریخ کاشت آفتابگردان
یکی از عوامل بسیار مهم در موفقیت زراعت آفتابگردان کشت بموقع آن است. تاریخ کشت مناسب آفتابگردان بستگی به آب و هواي هر منطقه دارد. بهترین موقع کشت زمانی است که حداقل درجه حرارت هوا به 10-8 درجه سانتیگراد رسیده باشد که این حرارت براي جوانه زدن مناسب است. طول فصل رشد مورد نیاز رقم، برخورد دوران گرده افشانی با فعالیت حشرات و فرار دوران گرده افشانی و اوایل دانه بندي از گرماي شدید تابستان از عوامل تعیین کننده در انتخاب تاریخ مناسب کاشت است. از آنجا که طول فصل رویش در اغلب مناطق ایران طولانی تر از حد مورد نیاز براي آفتابگردان است، این گیاه را می‌توان در طیف وسیعی از تاریخ‌ها کشت نمود. دما عامل اصلی در تکوین مراحل فنولوژیکی یک گیاه است.
در شرایط آب و هوایی گرم عملکرد بهتري دارد. از این رو ساعات آفتابی هوا هرچه بیشتر باشد بر عملکرد آفتابگردان تأثیر مثبت خواهد داشت، براي انجام دوره نمو آفتابگردان به 2800 -2600 درجه حرارت از کاشت تا برداشت احتیاج دارد.
تاریخ کشت به تفکیک مناطق مختلف به شرح زیر است:
مناطق معتدل و سرد: اوسط فروردین ماه تا اواخر اردیبهشت ماه
مناطق گرمسیر: اواخر دي ماه تا اواسط اسفندماه
زمان کاشت آفتابگردان کشت دوم در مناطق مختلف استان بایستی طوري انتخاب گردد که برداشت به سرماي پاییزه برخورد ننمایند. البته کشت دوم در مناطق گرمسیر استان مشکلی نخواهد داشت ولی در بقیه نقاط استان نبایستی از نیمه تیر به بعد باشد چون در صورت شروع بارندگی، برداشت و خشک شدن محصول با مشکل مواجه خواهد شد.
وسیله کاشت
آفتابگردان را می‌توان با بذرکارهاي معمولی و پنوماتیک کشت کرد. به طور کلى کلیه بذرکارهایی که بتوانند بذر را روي پشته قرار دهند براي کاشت آفتابگردان می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند. بنابراین می‌توان از بذرکارهایی که براي کاشت ذرت، چغندرقند و … از آنها استفاده می‌کنند با انتخاب صفحه مناسب توزیع بذر براي کاشت آفتابگردان از آنها استفاده گردد. البته بذرکارهاي پنوماتیک کاشت آفتابگردان بخاطر دقت زیاد آنها از این لحاظ مناسب ترند.
عمق کاشت
رعایت عمق کاشت در هر زراعتی یک اصل به شمار می‌رود. اگر بذر خیلى عمیق کشت شود سبز شدن گیاه و بیرون آمدن آن از خاك ممکن است تا دو برابر زمان معمول به تأخیر افتد. و این مسئله از چند جهت حائز اهمیت است: ذخیره غذایی بذر به اتمام رسیده و سبز نخواهد شد و یا گیاهچه ضعیفى تولید خواهد نمود و یا دوره سبز شدن بذر طولانى خواهد شد که این موضوع در اوخر فصل رشد مشکلاتى را در خصوص رسیدگى به وجود خواهد آمد.
آرایش کاشت
آفتابگردان به دو صورت مکانیزه و سنتی قابل کشت است. کشت مکانیزه آن با ادوات و ماشین آلات رایج و بذرکارهایى است که عملیات ایجاد شیار کاشت و کاشت بذر و خاك دادن روي آن همزمان صورت می‌گیرد، اما روش کاشت سنتی با دست صورت می‌گیرد و در قطعات کوچک قابل انجام است. بهتر است در مزارع بزرگ کشت آفتابگردان به صورت ردیفى باشد، چون با این روش عملیات داشت (کولتیواتور زنى، کودپاشى، آبیارى، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و علف‌هاى هرز و…) به سهولت انجام می‌گیرد. فاصلۀ ردیف یا بین خطوط کاشت در کشت اول معمولا 75 سانتیمتر و در کشت دوم 60 – 50 سانتیمتر در نظر گرفته مى شود. فاصلۀ دو بوته در کشت آبی 30-20 سانتیمتر و در کشت دیم 40-30 سانتیمتر است. در زراعت آبى تراکم 8- 6 بوته در متر مربع و در زراعت دیم با بارندگی بیش از 500 میلی متر تراکم مناسب 7-5 بوته در مترمربع است.
بذر مصرفی در کشت آفتابگردان
میزان بذر مصرفی در هکتار بسته به ریزي و درشتی بذر، قوه نامیه، رقم، زمان کاشت و دیررس یا زودرس بودن رقم، وضعیت تهیۀ زمین، مکانیزه و سنتی بودن و آبی و دیم بودن متفاوت مى‌باشد. میزان بذر در کشت ردیفی یا مکانیزه معمولا 15-5 کیلوگرم در هکتار و براي کاشت دست‌پاش 20-15 کیلوگرم در هکتار است. اگر معیار کشت دیم و آبی باشد، میزان بذر براي کشت آبی 9-6 کیلوگرم در هکتار و براي کشت دیم 7-5 کیلوگرم در هکتار است. میزان بذر مورد نیاز براي ارقام موجود و براي کشت دوم 7-6 کیلوگرم توصیه مى‌شود که در این صورت تعداد بوته‌ها در هکتار حدود 75 هزار بوته می باشد. ضدعفونی کردن بذر معمولا به منظور جلوگیري از فساد و خراب شدن بذر صورت می‌گیرد و همچنین براي جلوگیري از خسارت حشرات صورت می‌گیرد که در انبارداري بذر هم مؤثر است. ضدعفونی کردن معمولا با سموم قارچکش مانند گرانوزان و مرکوران به میزان 2 در هزار است.
برای خرید بذر آفتابگردان کله قوچی دور سفید، کلیک کنید.
آبیاري
اگرچه آفتابگردان گیاهی است که تا حدودي به خشکی متحمل است، اما دستیابی به عملکردهاي بالا مستلزم تأمین رطوبت کافی در تمام مراحل رشد گیاه است. همه مراحل زندگی گیاه به نوعی به کم آبی حساسیت دارد ولی سه هفته قبل از گلدهی تا سه هفته بعد حساس‌ترین زمان به کم آبی می‌باشد و کمبود آب در این فاصله خسارت جبران ناپذیري را بدنبال دارد. آفتابگردان در طول دور رشد و نمو خود به 7-6 بار آبیاري نیاز دارد که این مراحل عبارتند از:
خاك آب، زمان استقرار ریشه، ساقه رفتن، مرحله ستاره سو، گلدهی و دانه‌بندي و پر شدن دانه. براي سبز شدن و استقرار گیاه آبیاري لازم می باشد. در مرحله ساقه رفتن چون یک اندام جدید بوجود می آید، گیاه به آب فراوان نیاز دارد. در مرحله تشکیل غنچه (یا ستاره سو) کم آبی باعث ریز شدن و پوکی دانه می‌گردد در مرحله گلدهی، کم آبی باعث پوکی دانه می‌شود. عدم آبیاري به موقع در زمان پرشدن دانه که حساس ترین مرحله است سبب پوکی و لاغرى دانه می شود. باید در همه مراحل رشد گیاه آب به اندازه کافی تأمین شود.
کودهای شیمیایی
ازت و فسفر بيش از ديگر عناصر مورد نياز آفتابگردان هستند. پتاسيم باعث تقويت ساقه و ديگر اندام هاي آفتابگردان مي‌شود، بنابراين در هنگام انتخاب نوع كود اين نياز پتاسيم را بايد مد نظر قرار داد. بسياري از كشاورزان نيز در مورد اهميت گوگرد (سولفور) سوال می‌کنند. در پاسخ بايد گفت كه در مقايسه با ديگر گياهان روغني، آفتابگردان نياز كمتري به گوگرد دارد.
معمولا نيازي به دادن كودهاي دامي به زراعت آفتابگردان نمي‌باشد، ولي چنانچه ممكن بود مي‌توان 20 تا 30 تن كود دامي را در پاييز با شخم به زير خاك نمود .به طور كلي ميزان كودهاي شيميايي مورد نياز آفتابگردان 100 تا 150 كيلوگرم ازت خالص، 50 تا 100 كيلوگرم فسفر و پتاس در هكتار مي‌باشد كه بايد قبل از كشت در خاك مدفون گردد.
علف‌کش‌های مورد استفاده
علف‌كش‌هاي قبل از كاشت كه معمولا توصيه مي شوند تري فلورالين (با نام تجارتي ترفلان)، پروفلورالين (با نام تجارتي سونالان) مي‌باشند اين علف‌كش‌ها بيشترين تاثير را بر علف‌هاي هرز گندميان و كم ترين اثر را بر علف هرز دو لپه اي دارند. مقادير توصيه شده براي مصرف علف‌كش در روي بر چسب‌ها و با توجه به فرمول‌هاي ويژه آنها ارائه شده است.
خورشید گرایی
آفتابگردان از لحاظ فتوپریود گیاهی خنثی است، برگ‌هاي آفتابگردان با 12 درجه یا 48 دقیقه تأخیر نسبت به زاویۀ آزیموت خورشید نورگراست. طبق‌هاي در حال رشد هنگام صبح به طرف شرق قرار می‌گیرند و حرکت خود را به دنبال خورشید ادامه می‌دهند و در هنگام غروب به سمت مغرب قرار می‌گیرند و به محض ظهور گل‌هاي زبانه‌اي طبق، این حرکت متوقف می‌شود و طبق‌ها به سمت مشرق می ایستند. به نظر می‌رسد که پدیده نورگرایی (خورشید گرایی) آفتابگردان یک نوع سازگاري است تا طبق‌ها و برگ‌ها به طرف نور قرار گیرند و نور لازم جهت فتوسنتز را بدست آورند.
