خشک کردن بذر می تواند طول عمر بذر را افزايش دهد. فرآيند خشک کردن يک گام مهم در تولید بذر است و يکی از علل شايع آسیب بذر و از دست رفتن قوه نامیه می باشد. در ادامه مطلب به اهمیت خشک کردن همراه با چند مثال علمی می پردازیم.
خشک کردن بذر
در عصر حاضر يکی از راهکارهای افزايش عمر مفید محصولات کشاورزی، خشک کردن می باشد. خشک کردن شاخص ترين و قديمی ترين روش فرآوری و نگهداری محصولات کشاورزی است. در طی فرآيند خشک شدن قسمتی از رطوبت محصول، از آن خارج شدن می شود.
کاهش میزان رطوبت محصول باعث کاهش سرعت فعل و انفعالات شمیايی شده و در نتیجه می توان محصول کشاورزی را برای مدت طولانی انبار و نگهداری کرد.
دوره ذخیره و انبار، محصولات کشاورزی بذرها اساساً به دو عامل فیزيکی دما و مقدار رطوبت، بستگی دارد. با کاهش دما و رطوبت، زمان انبار دانه ها را می توان به میزان قابل ملاحظه ای افزايش داد. عملیات خشک کردن، هوای گرم از روی محصول، عبور داده می شود. هوای گرم، ظرفیت جذب آب بالای داشته و موجب انتقال آب از محصول می شود.
يکی از مهمترين محصولات کشاورزی که بايد خشک شده و به مدت طولانی در انبار نگهداری شوند، بذرهای غلات می باشند. قوه نامیه بذر اين محصولات بايستی تا زمان کاشت، محفوظ بماند. قوه نامیه (Viability) و بنیه (Vigiur) بذر از صفات مهم در ارزيابی کیفیت بذر می باشند.
برای نگهداری بذور برداشت شده الزم است تا رطوبت آنها به زير 14 %برسد در غیر اين صورت امکان انبارداری وجود ندارد تحقیقات نشان می دهد که دما و رطوبت بذر از مهمترين عوامل موثر بر کیفیت بذر در طی انبارداری می باشند.
به ازای هر 3 درصـد کاهـش رطوبـت بـذر، عمـر بـذر دو بـرابـر می شود. همچنین در تجارت بذر، مقدار رطوبت بذر از مهمترين عامل تأثیرگذار در خريد و فروش بذر می باشد.
بذر اساس تولید محصولات زراعی است و به عنوان اولین نهاده مصرفی در انتقال صفات ژنتیکی محصول دارای نقش غیر قابل انکاری است. بدون استفاده از بذر خوب، نمی توان به حداکثر عملکرد محصول دست يافت. بذر تنها نهاده کشاورزی است که بدون صرف هزينه های اضافی می تواند در افزايش عملکرد محصول، نقش مهمی داشته باشد. عوامل مختلفی بر طول عمر بذر تأثیر دارند که شناسايی آنها، در مديريت بهینه انبار بذر اهمیت دارد.
چند مثال علمی
خشک کردن بذر چغندر قند را بررسی کرد و به اين نتیجه رسید که اگر اين دانه ها بیش از يک ساعت در معرض گرما قرار گیرند، جنین داخل آنها آسیب خواهند ديد و دمای خشک کردن نبايد از 110 درجه سانتی گراد بیشتر باشد.
Kreyger در تحقیقی نشان داد که اگر در مرحله خشک کردن، دانه های غلات بیش از 3-4 ساعت در دمای 40 درجه سانتی گراد قرار بگیرند، هیچگونه کاهشی در ظرفیت جوانه زنی ايجاد نمی شود. اين در حالی است که درجه حرارت بالاتر از 60 درجه سانتی گراد اثر تخريبی دارد. ولی بعضی از دانه ها، مانند دانه های بذر چغندر قند و لوبیا تا دمای 50 درجه سانتی گراد را نیز می توانند قوهی نامیه خود را حفظ نمايند. با وجود معلوم بود اثر تخريبی دماهای بالا بر جوانه زنی بذرها، آسیب وارد شده به قوه نامیه بذر فورا پس از عملیات خشک کردن قابل مشاهده نیست.
آسیب وارد شده به جنین داخل بذر به صورت تَرک های کوچک میکروسکوپی به وجود می آيند که اين ترک ها، فورا اثر تخريبی خود را نشان نمی دهند و پس از گذشت مدت زمانی، موجب فاسد شدن جنین داخل بذر و از دست رفتن قوه نامیه بذر می شود.
خشک شدن بذرها به عوامل مختلفی از جمله: نوع بذر، رطوبت اولیه بذر، رطوبت نهايی بذر، رطوبت نسبی هوای خشک کننده، سرعت عبور هوا از روی محصول و دمای هوای خشک کننده بستگی دارد.
در حال حاضر در کشور ايران، اکثر بذرهای ذرت تولید شده با استفاده از خشک کن های صنعتی خشک می شوند. از آنجايیکه در فصل برداشت ذرت بذری با توجه به حجم انبوه محصول، برای کاهش زمان خشک کردن، دما و سرعت فرآيند خشک شدن را افزايش می دهند. اين در حالی است که استفاده از دما و سرعت بالای هوای ورودی به خشک کن، ممکن است زمان خشک کردن را کاهش دهد ولی در عوض اثرات مخربی بر کیفیت بذر داشته و بر قوه نامیه آن آسیب می زند.
در سایت فردین کشت انواع بذر ذرت با قوه نامیه بسیار بالا از جمله بذر ذرت گلس جم رنگین، بذر ذرت شیرین هیبرید آمریکایی دو رنگ، بذر ذرت بیبی کورن و بذر ذرت شیرین استاندارد را می توانید خریداری کرده و از کاشت و پرورش این گیاه لذت ببرید.
با توجه به اينکه قوه نامیه بذر فورا پس از عملیات خشک کردن اندازه گیری و گزارش می شود ولی کشاورزان پس از يک دوره انبارداری، اين بذور را کشت می کنند؛ به دلیل فاسد شدن جنین داخل بذر (در اثر شرايط سخت خشک کردن)، عملکرد مناسبی را از زمین زراعی به دست نمی آورند که خود عامل اختلافی بین تولید کنندگان بذور و کشاورزان است. لذا ضروری می باشد تا قوه نامیه بذور پس از يک دورهی انبارداری مورد بررسی قرار گیرد و شرايط مناسب و بهینه برای خشک کردن بذر، با هدف حفظ حفظ قوه نامیه بذور تعیین شود.
