استفاده از عناصر ریز مغذی در تغذيه درختان ميوه از جمله روش هائي است كه براي رسيدن به توسعه پايدار و امنيت غذائي ضرورت دارد. عناصر ریز مغذی نقش و جايگاه ويژه اي در توليدات كشاورزي بر عهده دارند، هر چند ميزان نياز گياه به آنها اندك است. هفت عنصر آهن، منگنز، روي، مس، بور، موليبدن و كلر در گروه عناصر كم مصرف يا ریز مغذی جاي مي گيرند. كمبود برخي از اين عناصر از جمله آهن و روي گسترش جهاني دارد. حدود يك سوم خاك هاي كشاورزي جهان يا به دليل آهكي بودن و يا به دليل مصرف بي رويه كود هاي فسفاته با كمبود ریز مغذی ها روبرو مي باشند. در كشور ما نيز مقدار عناصر ريز مغذی در زمين هاي شني و آهكي و يا در زمين هاي زراعي كه در آنها به طور دائم ارقام پر محصول برداشت مي شوند، بسيار اندك است. با اين وجود آمار نشان مي دهد كه در ايران، به ازاء هر يك تن كود مصرفي، فقط حدود 2 گرم كود ريز مغذی مصرف مي شود.
اهميت عناصر ریز مغذی در كنترل بيمارگرهای گياهي
عوامل غير زنده مثل كمبود هاي تغذيه اي سبب ايجاد اختلال در روند ساخت و توليد قند، پروتئين و مواد آلي در گياه مي شوند. اين امر سرعت رشد و نمو درختان را كاهش داده و در نهايت باعث كاهش محصول و ضعف شديد درختان مي گردد . درختاني كه به اين ترتيب ضعيف مي شوند در برابر حمله آفات و بيماري ها مقاومتي نداشته و به راحتي بيمار مي شوند. چنانچه درختان در حساس ترين مرحله رشد مثلا در مرحله گلدهي يا تشكيل ميوه با كمبود عناصر غذائي مواجه شوند، خسارت وارده تشديد مي گردد. از آن جائي كه در اغلب موارد علائم ناشي از كمبود هاي تغذيه اي با علائم حمله برخي از بیمارگرهای گياهي ( اعم از ويروس هاي گياهي، قارچ ها و باكتري ها) مشابه مي باشد، باغداران عزيز راه حل مشكل را در كمك متخصصين گياه پزشكي جستجو مي كنند. اما نكته مهم آن است كه بسياري از آفات و بيمارگرهاي گياهي زماني كه درختان در موضع قدرت بوده و از سرعت رشد و نمو مطلوبي برخوردار باشند، فرصت حمله به گياه را نخواهند داشت. اين موضوع اهميت كاربرد صحيح و اصولي عناصر غذائي را در باغهاي ميوه به روشني آشكار مي سازد.
روي، آهن، منگنز و بور از جمله عناصر ریز مغذی هستند كه تاثير مهمي را در كنترل بيماري هاي درختان ميوه بر عهده دارد. هر يك از عناصر كم مصرف نقش خاصي را در گياه ايفا مي كنند. بنابراين وجود همگي آنها در حد كفايت براي تكميل چرخه زندگي و رشد درختان لازم است. كاربرد مناسب و بهينه عناصر ريز مغذی مي تواند در كنترل شته ها، كنه ها (به خصوص كنه هاي تارتن در بادام و هسته داران)، انواع چوبخوارهاي درختان ميوه و همچنين بيماري هاي مختلف از جمله سفيدك ها (به خصوص سفيدك انگور) موثر باشد. يك كشاورز نمونه و موفق، پس از آزمايش خاك و تنها در صورت نياز اقدام به استفاده از كودهای ریز مغذی مي كند.
تغذیه درخت میوه با عناصر مورد نیاز درخت
نقش تغذیه گياهی در افزايش عمر درختان ميوه هسته دار
مرگ زودرس يا كوتاهي عمر درختان ميوه هسته دار از جمله مهم ترين مشكلات باغ هاي هسته دار در ايران مي باشد. وجود خاك هاي آهكي در كشور ما بر اين مشكل دامن زده است. كلروز برگها، ضعف عمومي درختان، ترك خوردگي و بروز شانكر در ناحيه طوقه و تنه اصلي درختان و زوال تدريجي آنها از جمله علائمي است كه توجه باغداران را به خود جلب مي كند. هر چند بيمارگرهای گياهی ( از جمله قارچ ها، نماتدها و باكتري ها) يكي از عوامل مرگ زودرس هسته داران محسوب مي شوند، اما تحقيقات نشان داده است كه تركيبي از عوامل مختلف در كوتاهي عمر درختان ميوه هسته دار دخالت دارند. كمبود عناصر غذائي از جمله اين عوامل مي باشد. در اكثر موارد مرگ سرشاخه ها و به دنبال آن زوال تدريجي درختان باغ در يك يا چند فصل زراعي، علائمي است كه سبب نگراني شديد باغ داران مي شود. اما خوبست بدانيد كه يكي از علائم مهم كمبود عنصر روي در درختان هسته دار، كه گاه به صورت بيماري خود را نشان مي دهد، كلروز و مرگ جوانه هاي انتهائي درختان ميوه يا خشكيدگي سرشاخه ها در تابستان است. اين علائم غالبا مشابه علائم ناشي از حمله عوامل قارچي بوده كه در اغلب موارد اشتباه گرفته مي شود. چنانچه باغداران به نشانه هاي كمبود عنصر روی توجه ننمايند ضعف درختان ادامه يافته و زوال آنها آغاز مي گردد. همچنين كمبود روي مقاومت دفاعي گياه را به شدت كاهش داده وآن را مستعد حمله آفات وبيماريهاي مختلف مي نمايد. باريك شدن برگها، ريزش آنها قبل از بلوغ، كاهش فاصله ميان گره ها و تجمع برگها به صورت دسته اي در سرشاخه ها نيز از ديگر علائم كمبود روي در باغ هاي ميوه هسته دار مي باشد.
اهمیت آهن در درختان میوه هسته دار
درختان ميوه هسته دار مانند آلو، هلو، شلیل، گیلاس، زرد آلو و… در برابر كمبود عناصر ریز مغذی ها حساس اند. عمده ترين كمبود عناصر ریز مغذی در درختان هسته دار، كمبود آهن است. نياز درختان هسته دار به آهن كم است، اما اگر همين مقدار اندك تامين نشود علائم شديد بيماري بروز مي كند. كمبود آهن در هسته داران( به خصوص در هلو) سبب بروز بيماري به نام زردي مي شود. اين بيماري بيشتر در خاك هاي آهكي ديده مي شود. مصرف زياد از حد كود هاي آهن كيفيت و مرغوبيت ميوه را كاهش مي دهد. پس در مصرف كودهاي ريز مغذي حتما با كارشناسان و متخصصان كشاورزي مشورت نمائيد. در باغات گيلاس علاوه بر كمبود آهن و روي كمبو د عنصر منگنز نيز عموميت دارد. كمبود منگنز به كمبود عنصر روي بستگي دارد. در درختان هسته دار علائم كمبود آهن شبيه كمبود منگنز است.
اهميت بور در درختان ميوه هسته دار
يكي از اولين علائم كمبود بور در درختان گيلاس كه به شكل بيماري پديدار مي گردد، توقف رشد جوانه هاي انتهائي درخت در تابستان مي باشد. اين فرايند، رنگ پريدگي و مرگ برگهاي جوان را نيز به دنبال خواهد داشت . درختاني كه با كمبود بور روبرو هستند به دليل ريزش شكوفه ها در بهار از عملكرد بسيار پائيني برخوردار مي باشند.
نکات کاربردی: از مصرف كود هاي ریز مغذی به همراه روغن هاي زمستانه خودداري كنيد. محلول پاشي درختان با ريز مغذي ها را در ساعات خنك شبانه روز انجام دهيد.
گردآوری: حاتمی
