حبوبات به ویژه لوبیا یکی از مهمترین منابع پروتئینی در رژيم غذايي بسياري از مردم جهان است که حساس به شوری و تنش‌شوری خاک است. ميزان پروتئين حبوبات، تقريباً دو برابر غلات بوده و مي تواند به عنوان مكمل پروتئين غلات در رژيم غذايي انسان جاي گيرد. سطح زيركشت لوبيا در ايران حدود 90 هزارهكتار است و از ميانگين عملكرد بالاتري 1573 كيلوگرم در هكتار (نسبت به ساير حبوبات برخوردار) است.
تنش‌شوری خاك و كمبود مواد غذايي از مشكلات مهم كشاورزي است و تقريباً 20 درصد زمين هاي زراعي جهان را تحت تأثير قرار مي دهد. بررسي ها مؤيد اين است كه تنش‌شوری تأثير منفي بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي و همچنين فعاليت ميكرواُرگانيسم هاي خاك دارد. بيان داشتند كه شوري از طريق ايجاد سميت در خاك و برهم زدن تعادل مواد غذايي محلول در خاك، رشد و نمو گياهان را تحت تأثير قرار مي دهد. در دهه هاي اخير، استفاده از كودهاي ارگانيك، يك روش معمول براي بهبود زمين هاي مواجه با تنش‌شوری است. در يك مطالعه با مصرف كودهاي آلي، نيتروژن خاك حدود 42 درصد، فسفر 29 درصد و پتاسيم 57 درصد افزايش يافت. مطالعه تأثير كودهاي آلي بر خواص شيميايي و بيوشيميايي خاك در زمين هاي خشك، مؤيد اين است كه كمپوست، کمیيت و كيفيت كربن آلي، نيتروژن، فسفر، بيوماس ميكروبي و فعاليت هاي آنزيمي كل را افزايش مي دهد. به عبارتي ديگر، كمپوست ها دو تأثير مفيد بر بهبود حاصلخيزي خاك هاي شور شامل بهبود ساختمان خاك و نفوذپذيري خاك دارند. كمپوست ها باعث افزايش آبشويي نمك و كاهش تبخير سطحي و مهار تجمع نمك در سطح خاك هاي شور مي شوند.
ورمیكمپوست ، نوعي كمپوست است كه طي يك فرآيند غيرحرارتي به وسيلة کرم توليد مي شود اين تركيب آلي سبك، فاقد هرگونه بو و عاري از بذر علف هاي هرز است. فرآوري آن نسبت به كمپوست، آسان تر بوده و در مدت زمان كوتاه انجام مي گيرد. بالا بودن ميزان عناصر غذايي مثل نيتروژن، فسفر، پتاسيم، كلسيم و منيزيم در مقايسه با ساير كودهاي آلي و دارا بودن عناصر ميكرو مانند آهن، روي، مس و منگنز از مزاياي ديگر ورمی كمپوست مي باشد. همچنين ورمیكمپوست داراي تنوع زيستي ميكروبي وسيع و فعال مي باشد. شواهد بسياري نشان مي دهند كه ميكروارگانيسم ها قادر به توليد هورمون هاي گياهي و تنظيم كننده هاي رشد گياهي مانند اكسين ها، جيبرلين ها، سيتوكنين ها و اتيلن ها در مقادير قابل توجهي هستند. گزارش هايي وجود دارد كه تأييد مي نمايد رشد گياهان به دليل اثرات مستقيم و غيرمستقيم مواد هیومیکی موجود در ورمیكمپوست، تحريك مي شود. عمل اين مواد مانند تنظيم كننده هاي رشد گياهي است.
با استفاده از ورمیكمپوست ، رشد گياهاني مانند فلفل افزايش يافته است. تحقيق ديگري با مصرف سه تن در هكتار ورمیكمپوست ، عملكرد بيولوژيك در گياه نخود (Cicer arietinum L.) مقايسه با شاهد، به طور چشم گيري افزايش يافت. كاربرد كودهاي آلي، مقاومت به شوري را در گياه كلم (Brassica oleracea) و اسفناج (Spinacia oleracea L.) افزايش داده است. تحقيقات بسيار اندكي در زمينة بر هم كُنش ورمیكمپوست و تنش‌شوری وجود دارد. بررسي ها نشان داده است كه در گياهاني نظير آفتابگردان (Helianthus annuus L.) و تمبرهندي(Tamarindus indica L.) ورمي كمپوست مي تواند اثرات زيان آور شوري را كاهش دهد و سبب افزايش رشد و توليد محصول شود.
از آنجا كه لوبيا يك گياه بسيار حساس به تنش‌شوری است و از طرفي به دليل اهميت راهبردي آن در تأمين پروتئين گياهي مورد نياز مردم و نظر به اين كه تنش شوری و توسعه زمين هاي شور يكي از مشكلات عمده در بخش كشاورزي مي باشد. در تحقيقی که توسط بیک خورمیزی و همکاران در سال 1392 انجام شده است برهم كنش ورمي كمپوست و تنش‌شوری بر برخي خصوصيات مورفولوژيك و فيزيولوژيك گياهچه هاي لوبيا قرمز بررسی شده و نتایج به شرح زیر است:
ورمیكمپوست با توجه به ويژگي هاي ساختاري، دارا بودن عناصر معدني مغذي و هورمون هاي رشد گياهي مي تواند از طريق تأثير بر خصوصيات فيزيولوژيك مانند شاخص پايداري غشاء و ميزان عناصر پتاسيم و كلسيم بافت برگ و ريشه رشد گياه را در شرايط تنش شوری بهبود بخشد و اثرات نامطلوب شوري را بر گياهچه هاي لوبيا محدود نمايد. نتايج بررسي ها در اين آزمايش، مؤيد اين است كه نسبت هاي 10، 25 و 75 درصد ورمي كمپوست در بهبود اثرات سوء ناشي از تنش‌شوری مؤثر است ولي نسبت 50 درصد ورمیكمپوست اثرات كاهشي دارد. احتمالاً ورمیكمپوست در نسبت هاي بالا (50 و 75 درصد) به عنوان منبع شوري عمل مي نمايد، با اين وجود در نسبت بالاي ورمیكمپوست ( 75 درصد ) اثرات مفيد اين كود آلي بيشتر از اثرات منفي آن بوده و احتمالا برآيند به سمت تأثير مثبت ورمي كمپوست بوده است.
گردآوری: حاتمی
