تنش شوری یکی از مهم ترین عوامل کاهش محصولات کشاورزی و نیز کاهش رستنی های طبیعی در بسیاری از مناطق دنیا به ویژه ایران است. شوری آب ها یا خاک ها یکی از مهمترین مشکلات زیست محیطی جدی در بخش کشاورزی است. مشکل شوری توسط یک نمک معدنی زیاد مشخص شده است و در مناطق خشک و نیمه خشک رایج است، که در آن به طور طبیعی تحت شرایط آب و هوایی و با توجه به میزان بالاتر تبخیر و تعرق و تصفیه آب از دست رفته شکل گرفته است. خاک شور باعث ایجاد اختلالات فیزیولوژیکی و متابولیکی در گیاهان، توسعه مؤثر، رشد، عملکرد و کیفیت گیاهان می شود. تنش شوری یکی از جدی ترین عوامل محدود کننده رشد محصول و تولید در مناطق خشک است که راههای متعددی برای کنترل این شوری پیشنهاد شده است. حدود 23 درصد اراضی کشاورزی جهان شور و 37 درصد سدیمی است. شوری خاک ها می تواند به علت فرآیند های جغرافیایی تاریخی و یا حاصل از فعالیت های انسان باشد.
حدود 50 درصد زمین های زراعی کل دنیا تحت تاثیر شوری هستند. گیاهان بر اساس عکس العمل رشدی به غلظت نمک، به دو گروه عمده شور رست و شیرین رست تقسیم می شوند. شور رست ها گیاهان بومی مناطق شور هستند در حالی که شیرین رست ها قادر به تحمل شوری نمی باشند. پاسخ های رشدی گیاهان به شوری پیجیده و متنوع است که وابسته به شدت تنش، رقم و گونه مورد بررسی، مرحله تکوین گیاه و طول مدت تنش می باشد. از نشانه های عمومی آسیب گیاهان بوسیله تنش شوری می توان به کاهش رشد، افزایش سرعت پیری و مرگ گیاه اشاره کرد. تنش شوری باعث سنتز اسيد آبسزیک اسید می شود که موجب بسته شدن روزنه می شود. در نتیجه ی بسته شدن روزنه ها، کاهش فتوسنتز و photoinibition و استرس اکسیداتیو رخ می دهد.
اثر تنش شوری بر جذب عناصر غذایی
شوری به طور متفاوت می تواند بر تغذیه ی گیاهی مؤثر باشد. شوری ممکن است موجب کمبود مواد مغذی و یا عدم تعادل در جذب عناصر غذایی شود (با توجه به رقابت های Na و CI با مواد غذای مانند Ca و K). در شرایط شوری، رشد گیاه کاهش می یابد چرا که سمیت یون های خاص (به عنوان مثال سدیم و کلر) و عدم تعادل یونی بر روی سوخت و ساز گیاهی اثر گذار است. تنش شوری می تواند با یک تغییر از C3 به CAM (متابولیسم اسید Crystallinum) فتوسنتز در این گیاه را دچار اختلال کند. برخی از دستگاه های آنزیمی برای سوخت و ساز CAM، به عنوان مثال کیناز کربوکسولاز (PEP)، با چند ساعت تنش شوری مختل می شوند. مزیت اصلی متابولیسم CAM افزایش راندمان مصرف آب است زیرا روزنه فقط در شب باز می شود زمانی که تبخیر آب از دست رفته در حداقل است. تغییر متابولیک املاح آلی اغلب در همه ی گیاهان تحت تاثیر تنش شوری است. این مواد محلول شامل پلی ال های خطی (گلسیرول، مانیتول و یا سوربیتول) ، پلی ال حلقوی (اینوزیتول و یا پینیتول و دیگر تک مشتقات اینوریتول dimethylated)، اسیدهای آمینه (گلوتامات یا پرولين) و بتائین (گلایسین بتائین و یا آلانین بتائین) است. املاح آلى نه تنها مضر نیستند، بلکه ممکن است در برابر آسیب ناشی از یون های سمی و یا کم شدن آب اثر محافظتی داشته باشد.
نتیجه گیری
تنش شوری در سراسر جهان باعث کاهش بهره وری کشاورزی می شود. زیست شناسان گیاهی با در نظر گرفتن فیزیولوژی گیاهی معمولی، روش های ژنتیک و بیوشیمی به دنبال یافتن راهی برای غلبه بر این شوری هستند. اطلاعات مربوط به شاخص های بیوشیمیایی در سطح سلولی ممکن است به عنوان معیار انتخاب برای تحمل نمک در محصولات کشاورزی به کار رود. اگر چه بسیاری از گیاهان تراریخته با تحمل تنش بالا وجود دارند اما با این حال تحمل تنش در یک گیاه، صفت پیچیده ای است که شامل مکانیسم های متعدد فیزیولوژیک و بیوشیمیایی و ژن های متعدد است.
گردآوری: حاتمی
