برای رسیدن به حداکثر تولید، گیاه لوبیا به ۳۶۰ تا ۵۰۰ میلیمتر از آب خاک، در طول فصل رشد احتیاج دارد. در مناطقی که در فصل کشت لوبیا بارش کافی وجود ندارد، آبیاری می تواند رطوبتی که گیاه نیاز دارد در طول فصل رشد را برای خاک تامین نماید. مصرف آب یا تبخیر – تعرق روزانه لوبیا به مرحله رشد، شرایط آب و هوایی منطقه، میزان رطوبت قابل دسترس در خاک، تنشهای ناشی از بیماری ها و آفات گیاهی و میزان حاصلخیزی خاک بستگی دارد. همچنین، نوع تیپ لوبیا نیز در میزان مصرف آب روزانه لوبیا تاثیر دارد، به گونه ای که هرچه بوته لوبیا بزرگتر و پر برگ تر باشد میزان مصرف آب آن نیز بیشتر است. در این مقاله به تشریح روش های آبیاری لوبیا میپردازیم.
عوامل موثر بر میزان مصرف آب در لوبیا
عمق خاک و ظرفیت نگهداشت آب خاک بر زمان و دور آبیاری تأثیرگذار است. در واقع، بافت خاک مقدار آب خاک موجود در ناحیه ریشه را مشخص می نماید، اگرچه عوامل دیگر از قبیل مواد آلی و میزان فشردگی خاک نیز موثر است و باعث تغییر آن میشود. بایستی توجه نمود که هر چه ظرفیت نگهداشت آب در خاک در ناحیه ریشه بیشتر باشد، دور آبیاری بایستی بیشتر در نظر گرفته شود. از این رو، تعیین بافت خاک و ظرفیت نگهداشت آب در خاک در مزارع کشت لوبیا برای برنامه ریزی صحیح آبیاری مهم و ضروری است.
روش های آبیاری لوبیا
به طورکلی روش های آبیاری لوبیا شامل روش آبیاری سطحی و آبیاری تحت فشار است. آبیاری کرتی، آبیاری نواری و آبیاری نشتی عمده ترین روشهای آبیاری سطحی استفاده شده برای لوبیا هستند. هر روش آبیاری برای شرایط خاصی قابل استفاده است، به طوری که نمی توان یک روش را به عنوان بهترین روش برای همه شرایط انتخاب کرد.
آبیاری کرتی
در روش آبیاری کرتی نیاز است تا مزرعه به کرتهایی به ابعاد مشخص به وسیله خاک ریزهایی به ارتفاع حدود ۱۲ سانتیمتر تقسیم بندی شود. در آبیاری کرتی لوبیا عرض کرتها بسته به جنس خاک متفاوت است، اما به منظور آبیاری یکنواخت و مدیریت بهتر آبیاری بهتر است عرض کرت ها از ۴۰ متر بیشتر نشود. طول کرت نیز بسته به بافت خاک و مقدار جریان ورودی به مزرعه میتواند بین ۲۰ تا ۱۰۰ متر باشد. در آبیاری کرتی به منظور پخش یکنواخت آب در سطح کرت و نفوذ هماهنگ آن در خاک، بایستی سطح آن کاملا تسطیح شده و کرت بدون شیب طولی و عرضی باشد. در این صورت با مدیریت صحیح جریان ورودی به کرت می تواند راندمان آبیاری بالایی در این روش انتظار داشت.
اگر در این روش مدیریت آبیاری به درستی انجام نشود راندمان به شدت کاهش مییابد. همچنین این روش آبیاری به دلیل شستشوی مناسب نیمرخ خاک و جلوگیری از شور شدن خاک، برای محصول لوبیا قابل توصیه است.
آبیاری نواری
آبیاری نواری کمابیش شبیه آبیاری کرتی است با این تفاوت که نوارها در جهت طولی دارای شیب حدود ۰/۲ تا ۰/۶ درصد بوده و طول نوارها نسبت به عرض آنها به طور قابل ملاحظه ای بیشتر است. در این روش وسایل و ادوات مکانیزه کشاورزی ساده تر از روش کرتی قابل استفاده است. در این روش مزرعه به نوارهای موازی یکدیگر که توسط پشتههایی از هم جداشده، تقسیم و هر نوار به طور جداگانه آبیاری میشود. عرض نوار باید بدون شیب یا با شیب جزئی باشد تا مانع جمع شدن آب در یک طرف نوار شود، ولی طول نوار باید دارای شیب باشد.
آبیاری نشتی (جوی و پشته)
در این روش از جوی و پشته برای انجام عملیات آبیاری استفاده میشود. در آبیاری به روش نشتی مانند روشهای دیگر همه مزرعه مرطوب نمیشود، بلکه آب از طریق نفوذ جانبی و عمودی رطوبت مورد نیاز گیاه را تأمین مینماید. برای آبیاری لوبیا به این روش بایستی فاصله دو پشته آن قدر زیاد باشد ( ۸۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر) که پشتهها دارای سطح زیادی گشته و عریض شوند. در این حالت لوبیا در چند ردیف بر روی پشته کشت میشود. از جوی های کوچک کنار پشته ها برای آبیاری استفاده میشود. در این شرایط می بایستی شیب زمین و همچنین شدت جریان آب آبیاری بسیار کم باشد. شیب مناسب برای این روش کمتر از ۱ درصد است.
آبیاری بارانی
یکی دیگر از روشهای آبیاری لوبیا روش آبیاری بارانی است. در روش آبیاری بارانی می توان مقدار آب کمتر را در فواصل کوتاه تر، با دقت و کنترل بهتر نسبت به روشهای آبیاری سطحی برای آبیاری لوبیا به کار برد. آبیاری بارانی یکی از روشهای موثر برای آبیاری در مناطق کم آب به دلیل استفاده بهتر از آب بوده و نسبت به روشهای سطحی در اولویت است. در زمین تحت کشت لوبیا که آبیاری بارانی استفاده میشود نیازی به ایجاد شیار نیست و می توان کشت را به صورت مسطح نیز انجام داد. بررسی مقایسه ای دو روش آبیاری بارانی و سنتی روی لوبیا نشان داده است که اجرای آبیاری بارانی باعث کاهش حدود ۴۰ درصدی مصرف آب در مقایسه با روش سنتی میشود. با وجوداین در این روش به دلیل اینکه مزرعه تحت تاثیر آبیاری بارانی رطوبت بیشتری دریافت میکند و اندامهای گیاهی مرطوب میشود، شرایط برای رشد آفات و بیماری ها بیشتر آماده میشود. از طرفی در صورت وجود املاح و مواد سمی در آب آبیاری، به دلیل اینکه آب روی برگ و اندامهای هوایی گیاه لوبیا پاشیده میشود، ممکن است برای گیاه حالت سمیت ایجاد نموده، باعث سوختگی برگ ها و آسیب رساندن به گیاه شده و در نتیجه کاهش محصول را به دنبال داشته باشد. همچنین، بیماری سوختگی معمولی لوبیا در مناطق گرم که با سیستم آبیاری بارانی آبیاری میشوند، شایع تر است.
آبیاری قطرهای
آبیاری قطرهای لوبیا به دو روش آبیاری قطرهای سطحی و زیرسطحی قابل استفاده است. تفاوت این دو روش در محل نصب قطره چکان ها و محل های آبدهی در مزرعه است. با توجه به این که عمده تلفات آب در اراضی کشاورزی به واسطه تبخیر از سطح خاک است، سامانههایی که در زیر زمین نصب میشوند تلفات مربوط به تبخیر آب را به شدت کاهش میدهند. در بین روشهای جدید آبیاری روش آبیاری قطرهای نسبت به روشهای دیگر آبیاری تحت فشار، برتری بیشتری دارد. سیستم آبیاری قطرهای این امکان را فراهم میکند که هر زمان بتوان مقدار آب مورد نیاز را در نزدیک ریشه گیاه در اختیار آن قرار داد. این مزیت بزرگ باعث توزیع یکنواخت آب آبیاری در مزرعه، صرفه جویی در مصرف آب و سرانجام افزایش کارایی مصرف آب میشود. در روش قطرهای رطوبت منطقه توسعه ریشه میتواند همواره در شرایط بهینه قرار داشته باشد و در نتیجه گیاه با کمترین تنش رطوبتی مواجه است. همچنین به دلیل کنترل علف های هرز و یکنواختی بهتر آبیاری در این سامانهها، معمولا محصول افزایش یافته و در نتیجه باعث بهبود بهرهوری مصرف آب میشود. در این روش برخلاف روشهای بارانی آب آشکارا روی گیاه پاشیده نشده و یونهای سمی موجود در آب در سطح برگ تجمع نمییابد.