دانستنی هایی درباره گوجه فرنگی­ ها

نقش تغذیه و رژیم غذایی در سلامتی انسان در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده که مصرف سبزیجات و میوه ­های مختلف در کاهش خطرات مرتبط با بیماریهای متعددی مانند تصلب شریان، سرطان و بیماریهای عصبی نقش مهمی دارند. مشخص شده است که اثرات مفیدی که به سبزیجات و میوه ها نسبت داده می شود، به طور خاص با فعالیت آنتی اکسیدانی ترکیبات غذایی موجود در آنها مرتبط است. آنتی اکسیدانهایی که به طور عمده در گیاهان وجود دارند، بیشتر شامل ویتامینهای C و E، ترکیبات فنولی و کاروتنوئیدها هستند. طیف وسیعی از میوه و سبزیجات سرشار از ترکیبات فعال زیستی مانند کاروتنوئیدها هستند از آن جمله میتوان به هویج، پاپایا و گوجه فرنگی­ اشاره کرد.

میوه گوجه فرنگی­ (Solanum lycopersicum L) به شکل طبیعی (in natura) و همچنین به صورت فرآوری شده در سطح جهان مصرف می شود. این میوه به دلیل عملکرد بالای ترکیبات تشکیل دهنده، نقش اساسی در رژیم غذایی انسان دارد. گوجه فرنگی در رده اول به عنوان منبع اصلی لیکوپن (lycopene) و پس از آن بتاکاروتن (b-carotene) و ویتامینهای C و E قرار دارد. کاروتنوئیدها رنگدانه­ های گیاهی هستند که با فعالیت آنتی اکسیدانی سبب کاهش کلسترول بد (LDL) در پلاسما خون انسان میشوند.  لیکوپن مؤثرترین آنتی اکسیدان برای حذف رادیکالهای آزاد مضر در بین کاروتنوئیدها است و ثابت شده است که نقش محافظتی در جلوگیری از ابتلا به بیماری های سرطان، مشکلات قلبی و عروقی و همچنین بیماریهای عصبی دارد. لیکوپن و بتاکاروتن نقش عمده ای در رنگدانه سازی میوه گوجه فرنگی دارند، این کاروتنوئیدها مسئول ایجاد رنگهای قرمز و نارنجی بافت پریکارپ (برون بر) میوه را بر عهده دارند. میوه تازه و محصولات مرتبط با گوجه فرنگی حاوی 35 تا 96 درصد لیکوپن و 1 تا 22 درصد حاوی سیس لیکوپن (cis-lycopene) میباشد.

مطالعات انجام شده نشان میدهد، مصرف گوجه فرنگی تازه و محصولات مرتبط، خطر ابتلا به بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی- عروقی و سرطان را کاهش می دهد (به عنوان نمونه Niranjana et al., 2015; Palozza et al., 2011; Stajčić et al., 2015). در چندین مطالعه ارتباط بین مصرف محصولات مبتنی بر گوجه فرنگی و کاهش تکثیر سلولهای سرطانی پروستات با تاثیر پذیری لیکوپن مشاهده شده است. از طرفی مشخص شده که لیکوپن موجود در گوجه فرنگی تاثیرات حفاظتی بر کبد انسان دارد (Sahin et al., 2018). به همین جهت امروزه شرکتهای داروسازی اقدام به استخراج و تهیه مکملهای لیکوپن از گوجه فرنگی کرده­اند (شکل زیر).

در حال حاضر ارقام متعددی از گوجه فرنگی­ از جنبه اندازه، فرم و رنگ وجود دارد (شکل زیر). خاستگاه گوجه فرنگی زراعی امروزی کشورهای پرو، اکوادور و سایر مناطق آمریکای جنوبی از جمله جزایر گالاپاگوس می­باشد. کشور مکزیک به عنوان مرکز اهلی کردن و تنوع بخشیدن به این میوه شناخته شده است.

 رده بندی علمی گوجه فرنگی­ به دلیل تنوع این جنس همیشه مورد بحث بوده است و ارزیابیهای مجدد در مورد طبقه ­بندی قبلی این گیاه صورت گرفته است به طوریکه برای مدت طولانی گوجه فرنگی با اسم علمی Lycopersicon esculentum شناخته می شد، اما پژوهشهای اخیر نشان داده است که این میوه بخشی از جنس Solanum میباشد و اکنون دوباره به طور گسترده­ای به عنوان Solanum lycopersicum شناخته می­شود.

تنوع گسترده گوجه فرنگی­ ها از جنبه رنگ، شکل و اندازه

سنتز کاروتنوئید، به ویژه تجمع لیکوپن، با رنگ میوه گوجه فرنگی ارتباط دارد. به نظر میرسد برخی از واریته­های رنگی گوجه فرنگی­ کاروتنوئید بالاتری نسبت به واریته­های قرمز رنگ دارند؛ که در این صورت از جنبه فعالیتهای آنتی اکسیدانی و خواص سلامتی می­توانند حائز اهمیت باشند. به طور مثال در پژوهشی مشخص شد که گوجه فرنگی های سیاه، با پوست قرمز مایل به سیاه، محتوای لیکوپن بالاتری (185 میلیگرم در کیلوگرم) نسبت به گونه­های قرمز رنگ دارند.

در مطالعه دیگری که توسطCampestrini و همکاران در سال 2019 منتشر شد، واریته­ای از گوجه فرنگی ارغوانی در خصوص میزان کاروتنوئیدها، ظرفیت آنتی اکسیدانی و مهار تکثیر چهار رده سلول توموری با واریته گوجه فرنگی­ گیلاسی قرمز مورد مقایسه قرار گرفت (شکل زیر).

تصویری از گوجه فرنگی ارغوانی (A) و گوجه فرنگی قرمز گیلاسی (B)

نتایج این پژوهش نشان داد، میزان کاروتنوئید استخراج شده از گوجه فرنگی­ ارغوانی حاوی لوتئین، لیکوپن و بتا کاروتن تا 6 ، 1.5 و 2.5 برابر بیشتر از گوجه فرنگی گیلاسی بود. در این مطالعه گوجه فرنگی ارغوانی بالاترین ظرفیت مهار لیپوپراکسیدها (scavenging lipoperoxides) (این پراکسیدها که در جریان فرایندهای استرس اکسیداتیو در بدن تولید میشوند میتوانند به غشا سلولی، پروتئینها و اسیدهای نوکلئیک سلولهای زنده آسیب وارد کنند) و همچنین بالاترین قدرت آنتی اکسیدانی کاهش دهنده آهن را نسبت به کاروتنوئیدهای گوجه فرنگی قرمز گیلاسی نشان داد. با این حال گوجه فرنگی گیلاسی قرمز بالاترین فعالیت ضد تکثیری (antiproliferative activity) را در برابر چهار رده سلول توموری (MCF-7 ، NCI-H460 ، HeLa و HepG2) نشان داد. در کل در این پژوهش عنوان شد که هر دو واریته گوجه فرنگی مورد بررسی منبع خوبی از کاروتنوئیدهای غذایی با خواص تقویت کننده سلامتی هستند.

بذر انواع گوجه فرنگی نظیر بذر گوجه فرنگی قندیل یخ پرتقالی، گوجه فرنگی قلبی صورتی ، گوجه فرنگی برندی واین ، گوجه فرنگی زرد، و ده ها رقم خاص و کمیاب دیگر در سایت فردین کشت موجود می باشد.

منابع:

Campestrini, L.H., Melo, P.S., Peres, L.E.P., Calhelha, R.C., Ferreira, I.C.F.R., Alencar, S.M., 2019. A new variety of purple tomato as a rich source of bioactive carotenoids and its potential health benefits. Heliyon 5. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2019.e02831

Niranjana, R., Gayathri, R., Nimish Mol, S., Sugawara, T., Hirata, T., Miyashita, K., Ganesan, P., 2015. Carotenoids modulate the hallmarks of cancer cells. J. Funct. Foods 18, 968–985. https://doi.org/10.1016/j.jff.2014.10.017

Palozza, P., Simone, R.E., Catalano, A., Mele, M.C., 2011. Tomato lycopene and lung cancer prevention: From experimental to human studies. Cancers (Basel). 3, 2333–2357. https://doi.org/10.3390/cancers3022333

Park, M.H., Sangwanangkul, P., Baek, D.R., 2018. Changes in carotenoid and chlorophyll content of black tomatoes (Lycopersicone sculentum L.) during storage at various temperatures. Saudi J. Biol. Sci. 25, 57–65. https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2016.10.002

Sahin, K., Gencoglu, H., Bilir, B., Kucuk, O., 2018. Protective Role of Lycopene Against Oxidative Stress in Liver, The Liver. Elsevier Inc. https://doi.org/10.1016/b978-0-12-803951-9.00014-8

Stajčić, S., Ćetković, G., Čanadanović-Brunet, J., Djilas, S., Mandić, A., Četojević-Simin, D., 2015. Tomato waste: Carotenoids content, antioxidant and cell growth activities. Food Chem. 172, 225–232. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.09.069