تکنیک های پیوند گوجه فرنگی

پیوند گیاهان به عنوان رویکردی برای کنترل بیماریهای منتقله از خاک و بهبود عملکرد محصول، مورد توجه کشاورزان گوجه فرنگی قرار دارد. به عنوان مثال، پیوند گوجه فرنگی بین گیاهی که دارای میوه مطلوب میباشد با گیاهان پایه که مقاومت به بیماری، تحمل استرس و یا دارای سیستم ریشه ای قوی هستند، سبب می شود گیاهان پیوند شده ترکیبی از صفات مفید از گیاهان پیوندک و پایه باشند.

ممکن است بسیاری از پرورش دهندگانی که علاقه مند به کشت گوجه فرنگی پیوندی هستند به دلیل هزینه بالای تهیه گیاهان پیوند شده، از این کار منصرف شوند و یا اینکه مایل باشند ارقام و گونه های مد نظر خود را (برای مثال گونه­های ارگانیک پرورشی خود را ) پیوند نمایید. در این مقاله سعی خواهد شد برخی از تکنیکهای پیوند گوجه فرنگی که برای تولید در مقیاس کوچک مناسب است، معرفی گردد.

پیوند موفقیت آمیز گوجه فرنگی شامل سه مرحله است:

1. پرورش نهال های سالم (پیش از پیوند) 2. پیوند زدن (grafting) 3. مراقبت و بهبود گیاه پس از پیوند.

برای اطمینان از موفقیت نهایی پیوند، هر یک از این مراحل (که به تفصیل در زیر مورد بحث قرار می گیرد) مهم است.

– مراحل پیش از پیوند: تولید پیوندک و پایه

پرورش گیاهان سالم به عنوان پیوندک و پایه اولین قدم برای یک پیوند موفقیت آمیز است. برای این منظور بایستی شرایط مطلوب جوانه زنی و رشد را برای هر دو گیاه پیوندک و پایه مهیا نمود. درجه حرارت جوانه زنی مناسب برای گوجه فرنگی در حدود 85 درجه فارنهایت (29.5 درجه سانتیگراد) است. برای جوانه زدن بذر گوجه فرنگی در اوایل بهار ممکن است به یک وسیله گرمایشی نیاز باشد. گیاهانی را که علائم بیماری را نشان می دهند یا در هنگام جوانه زنی و اوایل رشد دچار تنش میشوند را پیوند نکنید. در صورت تولید نهالهای یکدست، می توانید کارآیی پیوند را تا حد زیادی بالا برد. داشتن قطر ساقه هم اندازه بین پیوندک و پایه در موفقیت پیوند نقش بسزایی دارد. ولی از آنجایی که سرعت جوانه زنی و رشد در بین گونه ها متفاوت است، برای رسیدن به قطرهای ساقه برابر، اغلب لازم است که گیاهان مورد نظر برای پیوند را در زمانهای مختلف کشت کرد. با این وجود هیچ قانون کلی برای کاشت یک نوع بذر زودتر از دیگری وجود ندارد. با تغییرات در دما، شدت نور و میزان کاربرد آب و کود، سرعت رشد پس از جوانه زنی را می توان به طور متوسط تعدیل کرد. اگرچه داشتن قطر ساقه یکسان گیاه پیوندک و پایه برای موفقیت پیوند مورد نظر است، با این حال با وجود برخی از اختلاف در قطر ساقه هنوز هم میتوان به میزان زنده ماندن بالایی پس از پیوند رسید. همچنین، می توان ساقه گیاهان (پیوندک و پایه) را کمی بالاتر یا پایینتر از محل مورد نظر برش داد تا به اندازه مناسب و قطر یکسان بین دو گیاه رسید. اگر گیاهان در دوره فعال رشد قبل از پیوند هستند، آبیاری را بایستی کاهش داد تا آب زیاد ساقه پیوند را پس نزند. با این حال، مهم است که قبل از پیوند، مطمئن شوید که محیط گلدان مرطوب است. محل رشد گیاه پایه بهتر است در گلدانهای بزرگتر باشد. در حالی که گیاهان پیوندک را میتوان در محیط­های کوچکتر نیز رشد داد. اما باید به نکته توجه داشت که تا زمان رشد گیاه مورد نظر برای پیوندک نباید محیط رشد گیاه کوچکتر از حد استاندارد باشد. رشد گیاهان پیوندکی در سینی های کاشت استاندارد با اندازه 72 سلول مناسب میباشد.

– پیوند (Grafting)

می توان طیف وسیعی از اندازه نهال های گوجه فرنگی را با موفقیت پیوند زد. با این حال، گیاهان در مرحله جوانتر رشد به طور کلی سریعتر پس از پیوند بهبود می یابند (جوش می خورند) و نیاز به مراقبت کمتری دارند. حداقل قطر ساقه در هر دو گیاه گوجه فرنگی مورد نظر برای پیوند بایستی 1.5 میلیمتر باشد ( کوچکترین گیره پیوند (grafting clips) 1.5 میلی متر است). جهت پیوند به گیره­های پیوند سیلیکونی نیاز میباشد که دارای قطری بین 1.5 تا 3.0 میلیمتر هستند. همچنین میتوانید از گیره های پیوند دسته­دار (side grafting clips) (که اغلب برای پیوند خیار استفاده میشود) برای پیوند گیاهان گوجه فرنگی با ساقه های ضخیمتر استفاده کرد، اما این گیره ها نسبتاً گران تر هستند (شکل 1).

شکل 1. دو نوع گیره پیوند متداول مورد استفاده در پیوند گوجه فرنگی

گوجه فرنگی به طور معمول دو تا سه هفته بعد از کاشت به اندازه ساقه 1.5 تا 2 میلی متر میرسد. بهترین راه برای تعیین اینکه آیا زمان مناسب برای پیوند است، قرار دادن گیره پیوند بر روی ساقه است. اگر محکم فیت شود، گیاه آماده پیوند هست (شکل 2).

شکل 2. قرار دادن گیره پیوند سیلیکونی روی ساقه یک روش مناسب برای تعیین زمان آماده شدن گیاه برای پیوند است.شکل A) گیره پیوند 1.5 میلی متری سست است، بنابراین این گیاه برای پیوند بسیار کوچک است. شکل B ) گیره پیوند 2 میلیمتری محکم ساقه را در برگرفته و بنابراین گیاه آماده پیوند میباشد

بهتر است از گیره­های پیوند شفاف استفاده شود. گیره­های شفاف این امکان را به شما می دهند تا ببینید که چگونه سطوح بریده شده پیوندک و پایه بر روی هم به خوبی می نشینند (شکل 3).

شکل 3 گیره های پیوند شفاف به شما این امکان را می دهند که ببینید سطوح برش یافته از پیوندک و پایه به درستی روی هم نشستند یا نه. سطوح موجود در این پیوند باهم منطبق نشدند، که میتواند منجر به خرابی پیوند شود.

برای ایجاد بریدگی جهت پیوند، میتوان از چاقوهای پیوند مخصوص با قابلیت تنظیم زاویه برش استفاده کرد، اما این ابزار تا حدودی گران هستند. تیغ معمولی برای پیوند گوجه فرنگی مناسب است، و هزینه کم آن این امکان میدهد پس از چند پیوند، آنرا تعویض کرد تا در صورت وجود عوامل بیماری زا در آن، از انتقال آلودگی احتمالی به گیاهان دیگر جلوگیری شود.

– نحوه انجام پیوند نیمانیم ساده (Splice Graft)

رایج ترین روش پیوند گوجه فرنگی پیوند نیمانیم ساده است.

– مرحله اول: برش ساقه گیاه پایه

شکل 4 اولین مرحله پیوند نیمانیم برش زاویه دار ساقه گیاه است

 اولین قدم برش ساقه گیاه پایه به روش نیمانیم است. زوایه برش ایجاد شده باید زیاد باشد (شکل 4) تا سطح بیشتری از برش ایجاد شود این کار سبب میشود سلول های بیشتری از سطوح برش خورده از پیوندک و پایه به هم بپیوندند (یک گام اساسی در بهبود پیوند).

میتوان ساقه گیاه پایه را از بالا یا زیر سطح کوتیلدون ها (cotyledons) برش داد. مزیت برش بالای کوتیلدونها این است که فضای بیشتری بین پیوند و سطح خاک وجود خواهد داشت، به این معنی که احتمال کمتری به ایجاد ریشه نابه جا (adventitious roots) از قطعه پیوندک وجود دارد. عیب برش از بالای کوتیلدونها، احتمال جست­زنی(Sucker) مجدد گیاه پایه است. اگر ساقه در گیاه پایه از زیر کوتیلدون ها برش بخورد، مشکل جست زنی به طور کامل از بین میرود زیرا با این کار بافت مریستم گیاه پایه به طور کامل از بین میرود. با این حال، بسیار مهم است که هنگام بازکاشت نهال در محیط جدید توجه کافی شود تا محل اتصال پیوند (graft union) در بالای سطح خاک قرار بگیرد (شکل5).

شکل 5. تفاوت برش از بالا و پایین محل کوتیلدون ها. در سمت راست محل اتصال پیوند (graft union) زیر کوتیلدونها است در حالی که در سمت چپ محل برش از بالای محل کوتیلدونها بوده و در نتیجه جست­زنی از گیاه پایه (Rootstock sucker) رخ داده است.

مرحله دوم: قرار دادن گیره پیوند بر روی ساقه گیاه پایه

بعد از برش ساقه در گیاه پایه، یک گیره پیوند، به صورتی که نصف طول گیره دور ساقه محل برش را احاطه کند قرار داده میشود. اینکه گیره پیوند به طور صحیح بر روی محل برش پیوند قرارگیرد تا پیوند را به طور محکم نگهداری کند بسیار حائز اهمیت است (شکل 6).

شکل 6. طرز صحیح قرار دادن گیره پیوند برروی ساقه برش خورده

مرحله سوم: برش ساقه گیاه پیوندک

در این مرحله بایستی با همان زاویه برش ساقه گیاه پایه (که در بالا اشاره شد) ساقه گیاه مورد نظر برای پیوندک را هم برش داد (شکل 7).

شکل 7. زاویه برش قطعه پیوندک بایستی مطابق با زاویه برش ساقه گیاه پایه باشد.

مرحله چهارم: قرار دادن پیوندک بر روی گیاه پایه

در این مرحله ساقه پیوندک در گیره پیوند قرار داده میشود. در حین انجام بایستی سطوح برش یافته از پایه و پیوندک به صورت صحیح و در تماس کامل با یکدیگر از نظر سطوح برش قرار گیرند(شکل FوE 8).

شکل 8. طرز قرار گرفتن صحیح زاویه برشها در پیوند

اگر ساقه ­های پایه و پیوندک با زوایای مختلف برش خورده باشند، ممکن است به اندازه کافی در تماس باهم نباشند و همین امر ممکن است سبب عدم موفقیت پیوند شود (شکل 9).

شکل 9 طرز صحیح قرار گرفتن پایه و پیوندک (A) و نمونه­ای از عدم اتصال مناسب به دلیل زاویه برش متفاوت (B)

– نکاتی برای اطمینان از موفقیت بیشتر در پیوند

قبل ازبازکاشت گیاهان پیوندی، جست های گیاه پایه را در صورت وجود، بایستی به آرامی با دست جدا نمود. برای افزایش کارآیی پیوند، پیوند دهنده های باتجربه بطور معمول یک مرحله را برای تمامی گیاهان انجام داده و سپس سراغ مرحله بعد میروند (شکل 6). با این حال، شما باید مطمئن شوید که سطوح بریده شده گیاهان قبل از پیوند زدن آنها خشک نشود. قرار دادن قلمه های پیوند در آب استریل میتواند زمان بین برش تا پیوند را طولانی کند.

شکل 10. چند روش برای بهبود کارآیی پیوند گیاهان گوجه فرنگی. A) برش گیاهان پایه را به یکباره بر روی کل گیاهان سینی انجام دهید. B) گیره پیوندها را روی پایه های اصلی قرار دهید. C) همه پیوندکها را در گیره های پیوند قرار دهید. به یاد داشته باشید: برای تکمیل سینی باید به اندازه کافی مهارت داشته باشید و سریع به مرحله بعدی بروید

گیاهان گوجه فرنگی پیوند شده بایستی به مکان سایه که باد وجود نداشته و دمای آن بین 22 تا 29 درجه سانتیگراد است منتقل شود. همچنین، بهتر است عملیات پیوند زدن نزدیک به محلی که گیاهان پس از پیوند در آن بهبود مییابند، انجام شود.

– مراقبت جهت بهبود گیاه پس از پیوند

محیط بهبود گیاه و مرحله سازگاری پس از پیوند برای موفقیت در پیوند ضروری است. غفلت از مراقبت پس از پیوند، به احتمال زیاد منجر به از بین رفتن پیوند خواهد شد. بسته به مرحله رشد گیاهان در زمان پیوند، گیاهان باید شش تا 10 روز پس از پیوند، بتواند در شرایط گلخانه ای عادی رشد نمایید. 48 ساعت اول پس از پیوند، بحرانیترین زمان برای بهبود پیوند است. گیاهان پیوند شده طی این دوره کامبیوم آوندی جدید تشکیل میدهند. بلافاصله پس از پیوند، بهتر است که گیاه پیوند شده غبارپاشی شوند. این کار میتواند از پژمردگی سریع آنها جلوگیری کند.

به مدت 48 تا 72 ساعت اول پس از پیوند، گیاهان بایستی در محیطی با رطوبت نسبی بین 85 تا 95 درصد و درجه حرارت بین 22 تا 29 درجه سانتیگراد نگهداری شوند (شکل 11).

شکل 11. بهبود گیاه گوجه فرنگی پیوند شده با گنبدهای پلاستیکی. A) سایبان گیاه و داخل گنبد را بخارپاشی کنید. گنبد را به مدت دو روز بسته نگه دارید. سینی ها را در دمای تنظیم شده 22تا29 درجه سانتیگراد قرار دهید. B) گنبد را در حدود 10 سانتیمتر در روز سوم و چهار باز کنید تا هوا تهویه شود. اگر گیاهان حالت پژمرده پیدا کردند، آنها را با آب غبارپاشی کنید و چند ساعت گنبد را بپوشانید. به محض بهبود گیاهان، دوباره گنبد را کمی باز کنید. C) در روز پنجم، اگر گیاهان از پژمردگی خارج شدند، گنبد را کاملاً برداشته و اجازه دهید رطوبت به مقدار رطوبت محیط (حدود 30 تا 50 درصد) کاهش یابد. در همان زمان، به تدریج نور بیشتری به نهالها بدهید.D) در روز ششم، گیاهان را در یک اتاق رشد با نور مصنوعی قرار دهید (یا آنها را در معرض نور طبیعی قرار دهید). در روز هفتم، این گیاهان در شرایط عادی گلخانه ای آماده رشد هستند. اگر بعد از قرار گرفتن گیاهان در معرض نور شدید پژمردگی در آنها مشاهده شد، آنها را به یک منطقه سایه دار منتقل کنید تا به تدریج با نور مستقیم خورشید سازگار شوند.

در زمان بهبود گیاه پیوند شده از نوسان زیاد دما بایستی جلوگیری کرد. آزمایش ها نشان داده که پیوندها غالباً هنگامی که درجه حرارت بالاتر از 37 درجه سانتیگراد باشد، از بین می روند. بنابراین حفظ دما بین 22 تا 29 درجه برای موفقیت پیوندها ضروری است. همچنین با یک رطوبت ساز در داخل یک محفظه می توان به رطوبت مورد نظر رسید

اما باید مراقب بود در فضاهای کوچک، رطوبت به راحتی می تواند به 100 درصد برسد و منجر به جمع شدگی آب روی گیاهان و سنگینی آنها شود (شکل 12).

شکل 12. طرحهای محفظه­ های بهبود گیاه. A) برای پوشاندن گیاهان و نگه داشتن گیاهان در محیط داخلی از گنبدهای پلاستیکی استفاده کنید. B) برای افزایش رطوبت داخل محفظه ­ها می توان از رطوبت ساز استفاده کرد. C) این محفظه­ ها دارای اسکلت چوبی بوده و با پلاستیک روشن و سیاه پوشانده میشوند. D) این محفظه بهبود، به منظور کاهش دما در وسط روز در گلخانه به یک دستگاه تهویه هوا متصل شده است.

مهم است که گیاهان تازه پیوند شده طی چند روز اول در شرایط نور کم قرار گیرند تا آب گیاه از طریق تبخیر و تعرق کاهش نیابد. با این حال، تاریکی مطلق لازم نیست. یک منطقه با نور کم برای بهبود پیوند موثر است. اگر محفظه بهبود در داخل گلخانه قرار دارد، از پارچه­ ها یا مواد دیگری برای کاهش سطح نور در محفظه میتوان استفاده کرد.

مهم است که پس از دو یا سه روز از زمان پیوند به تدریج رطوبت را با باز کردن بخشی از گنبد یا خاموش کردن بخارسازها کاهش داد. نگه داشتن رطوبت بالا برای مدت زمان طولانی باعث ایجاد ریشه­ های نابه­ جا در گیاه پیوند شده می شود (شکل 13). اگر این ریشه ها به سطح خاک برسند، ممکن است پیوند را به بیماریهای ناشی از خاک آلوده کنند.

بعد از کاهش رطوبت به حدود 70 درصد، ممکن است برخی از گیاهان نشانه­ های پژمردگی را نشان دهند که با افزایش مقدار رطوبت میتواند به شادابی مجدد گیاهان کمک کند.

در حالی که به تدریج رطوبت محیط را کاهش می دهید، نوردهی نیز بایستی به تدریج افزایش یابد ( فتوسنتز انرژی لازم برای بهبود گیاه را فراهم میکند). اگر گیاهان در رطوبت بالا و بدون نور کافی خورشید بیش از هفت روز نگهداری شوند به احتمال زیاد پیوندها از بین می روند.

اگر به شدت رطوبت محیط را کاهش دهید یا به طور ناگهانی گیاهان را در معرض نور شدید قرار دهید، ممکن گیاهان پیوندی به شدت پژمرده شده و قادر به بازیابی مجدد خود نباشند. روند کاهش تدریجی رطوبت و نوردهی باید تقریباً چهار تا هشت روز ادامه یابد.

با رشد گیاهان و افزایش قطر ساقه آنها، گیره های پیوند معمولاً از بین می روند. بهتر است که گیره ها را از گیاه جدا نکنید چراکه می تواند اتصال پیوند جوان را بشکند. در هفته اول، آب و کوددهی مستقیم به خاک انجام شود، زیرا گیره های پیوند می توانند محلول آب یا کود را در اطراف اتصال پیوند نگه دارند، که این کار منجر به ایجاد ریشه های نابه­ جا می شود.

منبع:

Guan, W., Hallett, S., 2016. Vegetable Grafting. Techniques for Tomato Grafting. Hortic. Landsc. Archit. 1–8.