مارچوبه گیاهی از جنس Asparagus متعلق به خانواده Asparagaceae است که از حدود 200 گونه مختلف تشکیل شده است. این جنس شامل گیاهان چند ساله علفی و یا بوتهای چوبی نازک هستند. این جنس شامل سه زیر جنس به نامهای Myrsiphyllum، Protasparagus وAsparagus می باشد. با این حال مهمترین گونه مارچوبه که از نظر اقتصادی و تجاری بسیار حائز اهمیت بوده و قابل مصرف میباشد، با نام مارچوبه باغی (Asparagus officinalis L) شناخته میشود. این گیاه دارای قسمتهای خوراکی است که اصطلاحا نیزه (spear) نامیده میشود. پس از استقرار گیاه از بذر، از سال دوم گیاه شروع به تولید ساقه های جوان در بهار میکند. گونه های دیگر مارچوبه اغلب به عنوان گیاهان زینتی پرورش مییابند. به عنوان مثال Asparagus plumosus، Asparagus densiflorus و Asparagus sprengeri.
مارچوبه امروزه در سراسر جهان به عنوان یک گونه زراعی با ارزش کشت میشود و دارای ارقام زیادی است. از نظر تولید سالانه، چین با تولید 7.8 میلیون تن در سال بالاترین میزان تولید در جهان را دارد و بیش از 84٪ تولید جهانی را شامل می شود. بعد از چین، پرو، مکزیک و آلمان بالاترین تولید زراعی این گیاه را دارند. از نظر ارزش مالی، درآمد بازار از تجارت مارچوبه در سال 2017 بیش از 20 میلیارد دلار بود که تخمین زده می شد در سال 2027 به 30 میلیارد دلار برسد.
به دلیل تنوع رنگی که در مارچوبهها وجود دارد این گیاه را می توان به مارچوبه سبز، مارچوبه سفید، مارچوبه ارغوانی سبز، مارچوبه ارغوانی آبی و مارچوبه صورتی براساس رنگ تقسیم بندی کرد (شکل زیر).
 |
 |
 |
 |
 |
 |
گیاهشناسی مارچوبه:
مارچوبه گیاه علفی و چند ساله به طول 100-150 سانتی متر و دارای ساقههای باریک و پر شاخ و برگ است. در این گیاه فیلوکلاد (phylloclade) یا کلادود (cladode) که برگ نما هم گفته میشود، به صورت متعدد و سوزنی شکلی تا کمی پهن در گیاه وجود دارد. این ساختارها شباهت به برگ دارند ولی در اصل ساقه میباشند، که عملکردهای فتوسنتزی گیاه را به عهده دارند. برگ نماها به طول 6 تا 32 میلی متر و عرض یک میلی متر میباشند که در دستههای چهار تا 15 تایی دیده میشوند. فلس (scale) مثلثی در نیزه مارچوبه در حقیقت برگهای واقعی هستند که یکی از نشانه خاص جنس مارچوبه است. سیستم ریشهای در مارچوبه از نوع نابجا (Adventitious) است. ریشههای نابجا به ریشههای گفته میشوند که از هر قسمت گیاه به غیر از ریشههای اصلی مشتق شوند. در مارچوبه این ریشهها از گرههای پایین گیاه مشتق میشوند. این ریشهها به دلیل ذخیره مواد غذایی متورم و گوشتی (fleshy) میشوند. در گیاه مارچوبه در فواصل معینی روی ریشه ها حالت تورمی و گوشتی ایجاد میشود که اصطلاحا این نوع آرایش را fasciculated مینامند. گلها در ایم گیاه زنگولهای شکل، مایل به سبز یا سفید یا به مایل زرد است. میوه گیاه کروی شکل و به رنگ قرمز به قطر 6-10 میلی متر است که برای انسان سمی است.
 |
 |
|
 |
||
 |
 |
 |
نیزه های مارچوبه که به رنگ سبز و سفید در بازار موجود است. از نظر گیاه شناسی تفاوتی با همدیگر ندارند. مارچوبه سبز در حضور نور مستقیم خورشید در بالای زمین رشد میکند و همین عامل سبب تولید کلروفیل شده و سبز رنگ میشود در حالی که مارچوبه سفید در محلی با عدم وجود نور در زیر زمین یا داخل تونل پلاستیکی مات رشد می کند. علاوه براین انواع کمتر رایج مارچوبه، یعنی مارچوبه بنفش و مارچوبه بنفش / سبز یا صورتی حاوی آنتوسیانین بالاتر با فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری هستند.
ریشه شناسی، منشاء و تاریخچه استفاده مارچوبه:
در مورد ریشه شناسی این کلمه اتفاق نظر وجود ندارد برخی کلمه انگلیسی “asparagus” را نشات گرفته از از زبان لاتین کلاسیک میداند. با این حال به نظر میرسد این واژه از آسفوراگوس یونانی یا آسپاراگوس گرفته شده است، اگرچه برخی معتقدند خود این اصطلاح یونانی از واژه فارسی (Asparg) به معنی “جوانه” یا “جوانه زدن” گرفته شده است.
استفاده از این گیاه قدمت بسیار طولانی دارد به طوریکه 500 سال قبل از میلاد مسیح در یونان و ایران از مارچوبه وحشی که شبیه مارچوبه امروزی بوده برای مقاصد دارویی استفاده میشد. بقراط نیز در نوشته های خود از مارچوبه وحشی به عنوان یک گیاه دارویی نام برده است. برخی معتقد هستند که این گیاه در مصر باستان نیز کشت میشد و تصویر آن به عنوان پیشکش در کتیبهها حکاکی شده است.
تصور می شود A.officinalis در اصل بومی اروپا شرقی یا آسیای غربی و شاید قفقاز یا نزدیکی آن باشد. امروزه گیاه مارچوبه در سالادها، غذاهای گیاهی و سوپها مورد استفاده قرار می گیرد، در حالی که کاربردهای بی شمار دارویی در طب سنتی اروپا و آسیا داشته است.
ترکیب و خواص غذایی گیاه مارچوبه:
مارچوبه گیاهی کم کالری و حاوی بیش از 90٪ آب است و مقدار باقی مانده آن شامل کربوهیدرات، پروتئین، مواد معدنی، ویتامین ها (کاروتن ، ریبوفلاوین ، تیامین ، نیاسین ، ویتامین C و ویتامین E) و فیبرهای رژیمی است. ترکیبات غذایی موجود در مارچوبه در جدول زیر ذکر شده است.
پروتئین مارچوبه به دلیل فراوانی اسیدهای آمینه ضروری (شامل 40-43٪ از کل اسیدهای آمینه)، پروتئینی با کیفیت بالا محسوب می شود. اسید گلوتامیک و اسید آسپارتیک به عنوان اسیدهای آمینه غالب در پروتئین مارچوبه میباشند. حداقل 15 اسید آمینه مختلف در نیزه های مارچوبه گزارش شده است. براساس مطالعات، فصل در مقادیر اسیدهای آمینه گیاهی تاثیر گذار است به طوریکه مشخص شده است که اسیدهای آمینه ضروری (هیستیدین، آرژنین، ترئونین، متیونین، واژن، لوسین، ایزولوسین، فنیل آلانین، لیزین) در ماه مارس بالاتر از ماه اکتبر در گیاه میباشد.
مطالعات نشان داده که میزان مواد معدنی در مارچوبه سبز بیشتر از مارچوبه سفید و یا رنگهای دیگر است. یکی از عناصر معدنی مهم در مارچوبه سلنیوم است. مطالعات اخیر نشان داده است که سلنیوم عنصری مفید در سلامتی انسان است. از جمله جلوگیری از ابتلا به برخی سرطانها، کاهش خطر کم کاری تیروئید، کاهش خطر بیماریهای قلبی و آلزایمر و همچنین کاهش احتمال ابتلا به ایدز.
مطالعات اخیر نشان داده که مارچوبه گیاهی مفید در ارتباط با ارتقایی سلامتی در انسان میباشد. در مقاله بعدی به آخرین پژوهشهای صورت گرفته در مورد ترکیبات مفید زیستی و تاثیرات آنها بر سلامتی انسان خواهیم پرداخت.
بذر انواع مارچوبه نظیر مارچوبه انگلیسی، مارچوبه سفید، مارچوبه استاندارد و … روی سایت فردین کشت موجود می باشد که براحتی برای شما عزیزان قابل سفارش می باشد.
منابع:
Chitrakar, B., Zhang, M., Adhikari, B., 2019. Asparagus (Asparagus officinalis): Processing effect on nutritional and phytochemical composition of spear and hard-stem byproducts. Trends Food Sci. Technol. 93, 1–11. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2019.08.020
Kay, Q.O.N., Davies, E.W., Rich, T.C.G., 2001. Taxonomy of the western European endemic Asparagus prostratus (A. officinalis subsp. prostratus) (Asparagaceae). Bot. J. Linn. Soc. 137, 127–137. https://doi.org/10.1006/bojl.2001.0458
Sarabi, B., Hassandokht, M.R., Hassani, M.E., Masoumi, T.R., Rich, T., 2010. Evaluation of genetic diversity among some Iranian wild asparagus populations using morphological characteristics and RAPD markers. Sci. Hortic. (Amsterdam). 126, 1–7. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2010.05.028
Wang, N., Zhang, X., Wang, S., Guo, Q., Li, Z., Liu, H., Wang, C., 2020. Structural characterisation and immunomodulatory activity of polysaccharides from white asparagus skin. Carbohydr. Polym. 227, 115314. https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2019.115314
