کودهای زیستی

کودهای زیستی به مواد حاصلخیز کننده ای گفته می شود که شامل تعداد کافی از یک یا چند گونه از ارگانیسم های مفید خاکزی هستند که در بستری از مواد نگه دارنده قرار دارند.

کودهای زیستی

کوهای زیستی حاوی گونه های میکروبی مؤثر برای تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه هستند، بازده تولید در واحد سطح را افزایش می دهند. میکروارگانیسم های موجود در کودهای زیستی عناصر غذایی را به مواد غذایی قابل استفاده برای گیاه تبدیل می کنند. تبدیل این عناصر به مواد غذایی مورد نیاز گیاه فرآیند زیستی است که توسط این میکروارگانیسم ها انجام می شود. اگرچه تنش های محیطی بلندمدت از قبیل خشکی، افزایش دما، یخبندان و غرقاب بودن زمین برای مدت زمان طولانی و همچنین استفاده بی رویه از سموم شیمیایی و عدم حضور گیاه میزبان مناسب به مدت طولانی سبب کاهش جمعیت میکروارگانیسم های مفید در خاک آن منطقه می شود؛ اما می توان شرایط را به گونه ای تحت کنترل قرار داد که جمعیت این گروه از میکروارگانیسم ها در خاک افزایش یافته و بتوان از آنها برای تولید کودهای زیستی استفاده کرد . با توجه به نوع میکروارگانیسم هایی که از آنها برای تولید کودهای زیستی استفاده می شود کودهای زیستی را در گروه های کودهای زیستی باکتریایی، قارچی، جلبکی و اکتینومیست ها طبقه بندی می کنند؛ این در حالی است که چگونگی عملکرد هر یک از میکروارگانیسم ها نیز متفاوت است .

تثبیت کننده های نیتروژن مولکولی یکی از رایج ترین انواع کودهای زیستی هستند. مکانیسم عمل میکروارگانیسم های موجود در این نوع کود سبب افزایش نیتروژن موجود در خاک می شود. قارچ های میکوریزا یکی از دیگر انواع کودهای زیستی هستند. این قارچ ها با ریشه برخی از انواع گیاهان همزیستی کرده و تغییرات مفیدی را ایجاد می کنند که سبب افزایش جذب مواد غذایی از ریشه گیاه خواهد شد. میکروارگانیسم های حل کننده فسفات نیز فسفات نامحلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب توسط گیاه تبدیل می کنند. باکتری های ریزوسفر نیز یکی از انواع کودهای زیستی هستند که محرک رشد گیاه می باشند. علاوه بر این، برخی از میکروارگانیسم ها نیز مواد آلی زاید خاک را به کمپوست تبدیل می کنند که به عنوان یک منبع غذایی مفید مورد استفاده گیاه قرار می گیرد. برخی از کرم های خاکی که در تولید هوموس از آنها استفاده می شود نیز نوعی کود زیستی محسوب می شوند که نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست تولید می کنند.

باکتری های تثبیت کننده نیتروژن از رایج ترین کودهای میکروبی عرضه شده در سطح وسیع تجاری هستند و معمولاً در تحقیقات علمی برای بررسی تأثیر کودهای زیستی از ریزوبیوم ها در همزیستی با لگومینوزها استفاده می شود.

نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم و با نام تجاری نیتراژین تولید و به بازار عرضه شد و پس از آن به ترتیب کودهای زیستی دیگری نیز ساخته شدند. ارگانیسم هایی که در تولید این کودها از آنها استفاده می شود معمولاً از خاک گرفته شده و پس از تکثیر و پرورش در شرایط آزمایشگاه و در محیط های کشت مخصوص به صورت پودرهایی بسته بندی شده و آماده مصرف می شوند.

کود زیستی ازتوباکتر یکی از بهترین و مؤثرترین کودهای بیولوژیک تأمین کننده نیازهای طبیعی گیاهان زراعی، سبزی، صیفی و درختان میوه است. این کود با تثبیت نیتروژن هوا و در انتقال آن به سیستم رشد گیاه، موجب ایجاد تعادل در جذب مواد اصلی مورد نیاز گیاه می شود و با ترشح هورمون رشد اُکسین، رشد و توسعه ریشه و قسمت های هوایی گیاه را افزایش داده و در نتیجه موجب افزایش میزان محصول در واحد سطح می شود. علاوه بر این، باکتری های موجود در کودهای زیستی ازتوباکتر با ترشح انواع آنتی بیوتیک ها، سیانید هیدروژن و … از تهاجم بسیاری از عوامل بیماریزای خاکزی به ریشه گیاه جلوگیری می کنند. کار اصلی تثبیت کننده های نیتروژن، تثبیت نیتروژن هوا و تبدیل آن به نیتروژن معدنی قابل استفاده برای گیاه است.

مضرات استفاده از کودهای شیمیایی

طی چند دهه اخیر به علت افزایش جمعیت و تقاضای روزافزون برای موادغذایی، مصرف کودهای شیمیایی به منظور افزایش مقدار تولید در واحد سطح به شدت افزایش یافته است، که علاوه بر افزایش هزینه های تولید، پیامدهای نامطلوبی در افزایش آلودگی منابع آب و خاک نیز به همراه داشته است. همچنین مصرف بی رویه کودهای شیمیایی موجب عدم تعادل عناصر و موادغذایی موجود در خاک، کاهش بازده محصولات کشاورزی و به خطر افتادن سلامت انسان ها و دیگر موجودات زنده خواهد شد. به همین علت امروزه استفاده از کودهای زیستی با منشاء باکتری، قارچ، جلبک و یا دیگر موجودات خاکزی مورد توجه قرار گرفته است که مکانیسم عمل آنها قابلیت جذب عناصر غذایی گیاه در خاک را افزایش می دهد. کودهای زیستی نه تنها از مزایای اقتصادی و زیست محیطی فراوانی برخوردارند، بلکه علاوه بر ایجاد و حفظ پایداری منابع موجود در خاک، توان تولید در بلندمدت را افزایش داده و آلودگی های زیست محیطی را کاهش می دهند.

مزایای استفاده از کودهای زیستی

کودهای زیستی منشأ طبیعی دارند و معمولاً از خاک تهیه می شوند. بنابراین سبب بهبود ساختمان خاک، افزایش محصول، کاهش آلودگی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی و در نتیجه کاهش بیماری ها خواهند شد. تولید محصولات غذایی با کیفیت که محصول کودهای زیستی است نه تنها سبب رضایت خاطر مصرف کنندگان خواهد شد، بلکه سلامت آنها را نیز تضمین خواهد کرد. باتوجه به آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت مصرف این دسته از کودها نه تنها نیازهای گیاه را به خوبی تأمین خواهد کرد، بلکه سبب بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و در نتیجه سلامت مصرف کنندگان خواهد شد.