خسارت کنه تار عنکبوتی (کنه تارتن) در لوبیا

معرفی کنه تار عنکبوتی

کنه تار عنکبوتی ، کنه ای است بسیار کوچک بین 500 تا 600 میکرون، و به زحمت با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. همچنین تحت تأثیر میزبان و شرایط رشدی به رنگ های مختلفی از سبز تا قرمز دیده می شود. تخم کنه کروی شکل و مانند دانه مروارید است. با افزایش دوره تفریخ، دو لکه قرمز رنگ (که همان چشم ها هستند) همراه با کرمی شدن تخم، نشانه های نزدیک بودن زمان تفریخ تخم هستند. این کنه در مراحل فعال 4 جفت پا دارد و اندازه بدن کنه نر حدود دوسوم اندازه بدن ماده است، به جز مرحله لاروی که 3 جفت پا دارد و اندازه اش یک ششم طول بدن کنه ماده است.

کنه تار عنکبوتی

مناطق انتشار و دامنه میزبانی

کنه تار عنکبوتی Tetranychus urticae Koch. (Acari: Tetranychidae) در سطح وسیعی از کشور پراکنده است. این نوع کنه در محصولات متنوعی از جمله ارقام مختلف لوبیا، سویا، خربزه، هندوانه، خیار، بادمجان، گوجه فرنگی، پنبه، ذرت، و ذرت خوشه ای و محصولات باغی مانند درختان میوه دانه دار و  هسته دار و گردو گرفته تا گیاهان گلخانه ای و گیاهان زینتی مانند  رز، میخک، و صیفی جات گلخانه ای و گیاهان غیرمثمر و علف های هرز گزارش شده است. فعالیت کنه تار عنکبوتی روی بالغ بر 200 گونه گیاهی ثبت شده است. میزان خسارت این آفت به مراحل رشدی کشت لوبیا بستگی دارد و تحت تأثیر میانگین و دوره ماندگاری دمای بالا در کشت های لوبیاست؛ بنابراین تاکنون خسارت معینی برای مراحل رشدی گزارش نشده است. ولی مسلم است که کنترل نکردن این آفت می تواند باعث از بین رفتن کامل محصول شود. عمده فعالیت خسارت زای این کنه در کشت های لوبیا کاری در استان های فارس، چهارمحال و بختیاری، لرستان، زنجان و مرکزی است و احتمالاً در سایر مناطق لوبیا خیز کشور نیز پراکنده است. این کنه از روی بیش از 1200 گونه گیاهی جمع آوری شده است و خسارت آن بر بیش از 150 گونه گیاهی دارای اهمیت اقتصادی است.

نحوه خسارت

فعالیت این آفت در مزارع لوبیا که دائماً تحت کشت قرار دارند با افزایش تدریجی میانگین دما به بیش از 15 درجه سانتی گراد، جمعیت کنه تار عنکبوتی ماده بالغ را از دیاپوز زمستانه که به رنگ نارنجی و در لایه های سطحی خاک تا عمق 10 سانتی قرار دارند، خارج می کند. جمعیت فعال شده در صورت فقدان بوته های کشت لوبیا برای بقا از علف های هرز پهن برگ تغذیه می کنند و آلودگی در این مزارع تقریباً در سطح مزرعه مشاهده می شود. جمعیت کنه های تارتن که از میزبان های آلوده و توسط باد منتقل می شوند، معمولاً روی بوته های حاشیه مزارع مشاهده می شوند.

این کنه ها با تغذیه از طریق سیستم دهانی سوزنی شکل خود اقدام به تخلیه سبزینه سلول های برگ می کنند و موجب ایجاد علائم سوزنی زردرنگ و در نهایت لکه های زرد رنگ در برگ می شوند. با افزایش جمعیت کنه، انبوه تارهای تنیده شده در اطراف برگ و سایر اندام های گیاهی لوبیا مشاهده می شود. تارهای تنیده شده ضمن ممانعت از دستیابی دشمنان طبیعی به گیاه، باعث کاهش منابع غذایی لازم برای جمعیت کنه های تارتن می شوند و با تجمع جمعیت در قسمت انتهایی ساقه و برگ، شرایط برای انتقال آن ها توسط باد به گیاهان جدید فراهم می شود. برگ های آسیب دیده به رنگ قهوه ای در می آیند و به طور کامل خشک می شوند. کنه های تارتن در مراحل رشدی خود استراحت و پوست اندازی می کنند که شدت پوسته های سفید رنگ در سطح زیرین برگ نشانگر نسل های متعدد کنه است.

کنه تار عنکبوتی با تنیدن تار و تغذیه از گیاه موجب از بین رفتن آن می شود.

مدیریت آفت کنه تار عنکبوتی

کاشت و کاربرد ارقام متحمل مانند برخی ارقام لوبیا سفید و لوبیا قرمز که نسبت به ارقام لوبیا چیتی خسارت کم تری می بینند. ارقام کوشا، غفار و تلاش متحمل به کنه تار عنکبوتی گزارش شده اند. با شخم زدن و آفتاب دهی حداقل 10 سانتی متر خاک مزارع لوبیا پس از برداشت محصول، بخش عمده ای از جمعیت زمستان گذران کنه ماده بالغ در معرض تابش خورشید و سرمای زمستانه قرار می گیرد معدوم می شود.

در مزارع لوبیا که از آبیاری بارانی استفاده می شود، فعالیت کنه های تارتن به طور کامل کنترل می شود و جلوی خسارت آن ها گرفته می شود. آبیاری کرتی و خطی در فواصل زمانی مورد نیاز گیاه تا اندازه ای در افزایش جمعیت کنه تار عنکبوتی اثرگذار است، ولی مانع خسارت اقتصادی آن ها نمی شود. همچنین وجین علف های هرز پهن برگ مانند پنیرک، تاج خروس، پیچک، علف شبدر سفید و… که معمولاً قبل از کشت لوبیا منبع غذایی کنه های تارتن به شمار می روند، باعث کنترل و تعدیل جمعیت کنه می شود.

کنترل بیولوژیک

بسیاری از دشمنان کنه های تارتن در مزارع لوبیا مشاهده می شوند و برخی مانند گونه کنه شکارگر Phytoseiulus persimilis ، سنک های شکارگر Orius albidipennis و کفشدوزک کنه خور Stethorus gilvifrons و برخی تریپس های شکارگر از این نوع کنه تغذیه می کنند. بااین حالا ستفاده از کنه شکارگر P. persimili در مناطقی با رطوبت کم تر از 50 درصد و دمای هواب الای 30 درجه سلسیوس (مانند مناطق لوبیاکاری استان های مرکزی و چهارمحال و بختیاری) کارآمدی لازم را ندارد. بنابراین، رهاسازی این شکارگر در مناطق خشک و گرم اثربخش نیست.

کنترل شیمیایی

استفاده از سموم اختصاصی کنه کش ها با غلظت مؤثر، رعایت تناوب مصرف و جلوگیری از ایجاد مقاومت، باعث کاهش باقی مانده سموم می شود و محلول پاشی آن ها با درنظرگرفتن آستانه زیان اقتصادی در مناطق اجرای دستورالعمل، کاهش چشمگیری در مصرف سموم داشته است. استفاده از کنه کش های گروه ترکیبات جدید مانند کنه کش- حشره کش ابرون در کنترل کنه تار عنکبوتی صیفی جات مزرعه ای (خیار، خربزه و هندوانه) در نقاط مختلف کشور درصورتی که زمان محلول پاشی با جمعیت 3 تا 5 کنه تارتن در 30 درصد نمونه برگ ها مقارن باشد، می تواند جمعیت کنه های تارتن را به خوبی کنترل کند.

استفاده از مایع صابون 5/1  درصد در آب، استفاده از کنه کش های دارای پایه گیاهی بایومایت، جی سی مایت، فرمولاسیون چریش  8/1 درصد برای کنترل کنه های تارتن مزارع و پایه معدنی مانند مایع 5 درصد سیلیکون نیز با نتایج بسیار مؤثری علیه کنه تار عنکبوتی همراه بوده است.

گردآوری: حاتمی