مقالات تخصصی

کشاورزی ارگانیک و اصول آن

کشاورزی ارگانیک

کشاورزی ارگانیک از آنجایی مورد توجه قرار میگیرد که مسئله سلامت و کیفیت مواد غذایی مصرفی، یکی از چالش های جدی فراروی جوامع امروز است. نگرانی از وجود باقیمانده های سموم دفع آفات نباتی، آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای دامی، کودهای شیمیایی، ترکیبات هورمونی، مواد نگهدارنده و … پیامدها و مشکلات زیست محیطی فراوانی را به وجود آورده است که به عقیده دانشمندان و کارشناسان ، سلامت و بهداشت جامعه را به طور جدی مورد تهدید قرار داده است. مصرف زیاد و بی رویه سموم کشاورزی در تولید محصولات کشاورزی ، عواقب خطرناکی به دنبال دارد.

استفاده نادرست از سموم شیمیایی در کشاورزی و رعایت نکردن دوره احتیاط سم پس از سم پاشی ( دوره کارنس سم)، باعث بروز بیماری هایی چون سکته های ناگهانی و … می شود؟ مصرف زیاد و بی رویه کودهای شیمیایی ، ترکیبات شیمیایی خطرناکی در محصولات کشاورزی به وجود می آورد و زندگی مصرف کنندگان این محصولات را به مخاطره می اندازد؛ حال پرسش اساسی این است که چه باید کرد؟ پاسخ این پرسش، هم از نظر پژوهش گران و اساتید علوم کشاورزی و هم از دیدگاه صاحب نظران علم تغذیه و سلامت غذا جز این نیست که :  باید به کشاورزی طبیعی یا زیستی (ارگانیک) روی آورد و باید مواد طبیعی و بی خطر را در تولید محصولات کشاورزی، جایگزین سموم و کودهای شیمیایی و مواد مصنوعی نمود؛ در این نوشتار سعی شده است که با بیان ساده و خلاصه ، مفاهیم، اصول و روش های کشاورزی ارگانیک ارائه گردد.

"<yoastmark

تعریف محصولات ارگانیک

امروزه مردم بسیاری از کشورهای جهان به دنبال خرید محصولاتی هستند که عاری از هرگونه مواد شیمیایی مضر باشد . در سطح جهان ، به این گونه محصولات کشاورزی « محصولات ارگانیک » می گویند. در خیلی از بازارهای تره بار دنیا ، گاهی میوه های کرم زده ، خریداران بیشتری نسبت به میوه های صاف و براق دارند، چون مردم مطمئن می شوند که این گونه میوه ها در جریان تولید به هیچ گونه سمی از سموم مصنوعی و شیمیایی آلوده نشده اند. به طورکلی « کشاورزی زیستی و ارگانیک» را این گونه می توان تعریف کرد: کشاورزی ارگانیک، نوعی کشاورزی است که در آن از کودهای شیمیایی، آفت کش ها، هورمون ها تنظیم کننده های رشد و افزودنی های شیمیایی مصنوعی استفاده نشده و برای تقویت حاصلخیزی خاک ، مهار آفت ها ، بیماری ها و علف های هرز، از روش های غیر شیمیایی مانند تناوب زراعی مناسب، کود سبز، کودهای دامی، کمپوست، مبارزه بیولوژیک و سایر روش های غیر شیمیایی بهره می گیریم.

شما همچنین میتوانید بذر انواع محصولات ارگانیک مانند بروکلی ارگانیک، گوجه فرنگی زرد توپاز ارگانیک، بذر گوجه چری ارگانیک و … را از سایت فردین کشت تهیه نمایید.

در کشاورزی ارگانیک بیشتر از کودهای حیوانی برای افزایش مواد آلی و حاصلخیزی خاک استفاده می شود.

اصول کشاورزی ارگانیک

بر طبق منشور بین المللی تولید محصولات ارگانیک، کشاورزانی که می خواهند کشت ارگانیک داشته باشند باید به اصول چهارگانه زیر پایبند باشند:

اصل سلامت

در کشاورزی ارگانیک باید به گونه ای عمل شود که سلامتی بشر، جانوران، گیاهان، خاک و در مجموع سلامت کره زمین به صورت یکپارچه حفظ شود.

 اصل مراقب

باید مراقب باشند تا تأمین نیازهای غذایی نسل حاضر، به قیمت خطر آفرینی برای محیط زیست و نسل های آینده تمام نشود. به زبانی دیگر، آینده کره زمین را فدای نسل امروز نکنند.

 اصل انصاف و عدالت

باید در تولید محصولات ارگانیک همواره جانب انصاف و عدالت را نگاه داشته و تنها به منافع شخصی خود نیندیشند ، بلکه باید در نظر داشته باشند که محصول تولیدی آنها تأمین کننده منافع تمامی دست اندارکاران و مرتبطین با امر تولید، اعم از مصرف کنندگان و توزیع کنندگان بوده و در راستای افزایش امنیت غذایی و کاهش فقر تلاش نمایند .

 اصل اکولوژی

باید به گونه ای عمل کنند تا حیات طبیعی موجودات زنده در محیط کشاورزی ارگانیک و پیرامون آن حفظ گردد و به تعادل زندگی آفریده های بی شمار خداوندی کمک نمایند.

"<yoastmark

مدیریت صحیح آفات، بیماری ها و علف های هرز در کشاورزی ارگانیک

استفاده از سموم شیمیایی مصنوعی در کشاورزی ارگانیک مجاز نیست، مگر کاربرد بعضی از ترکیبات معدنی ساده  مانند بعضی از قارچ کش ها یا دور کننده های حشرات که مورد تایید فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک (IFOAM) قرار گرفته باشد. در کشاورزی ارگانیک از روش های مختلفی برای پیشگیری خسارت یا مبارزه با آفت های کشاورزی استفاده می شود که به آن مدیریت تلفیقی آفات (IPM) گفته می شود . روش های گوناگون در مدیریت تلفیقی مبارزه با آفت های گیاهی عبارتند از:

پیشگیری از آفت در کشاورزی ارگانیک

۱- جلوگیری از ورود عوامل خسارت زا به داخل مزرعه: اولین و مهم ترین گام در کنترل آفات، بیماری ها و علف های هرز در واحدهای زراعی تولید محصولات ارگانیک، بکارگیری تمهیداتی است که با اجرای آن ها از ورود این عوامل زیان آور به مزرعه، گلخانه و انبار جلوگیری به عمل می آید. این اقدامات شامل: قرنطینه، بوجاری بذر، مصرف بذر و نهال سالم و تهیه آن از منابع مطمئن، نصب توری روی در و پنجره های گلخانه ها و انبارها ، اطمینان از عاری بودن از عوامل بیماری زا و بذر علف های هرز توسط ماشین آلات و ادوات، مصرف کودهای پوسیده و … می باشد.

۲- از بین بردن کانون های آلودگی قبل از انتشار آن ها: در صورتی که به هر دلیل عوامل زیان آور وارد مزرعه، گلخانه، باغ و یا انبار شدند، می بایست به نحو مقتضی آن ها را از بین برد و مانع استقرار و توسعه آن ها شد. از بین بردن میزبان های زمستانه، حذف و سوزاندن بوته ها و شاخه های آلوده، از بین بردن علف های هرز حاشیه مزارع، کنار جوی ها و کانال های انتقال آب و غیره

جمع آوری و سوزاندن شاخه ها و میوه های آلوده از روش های موثر جهت از بین بردن کانون های آلودگی است.

۳- استفاده از بذر و نهال مقاوم: یکی از مهمترین روش های پیشگیری در کنترل آفات و بیماریهای گیاهی، استفاده از بذور و نهال های مقاوم نسبت به این عوامل خسارت زا می باشد. در حال حاضر برای بسیاری از گیاهان زراعی و باغی ارقام مقاوم یا متحمل تولید شده اند که نسبت به یک یا چند عامل بیمارگر گیاهی تحمل نسبی داشته یا مقاومند. بدیهی است که در انتخاب ارقام مقاوم بایستی با توجه به بیماریها و آفات موجود در هر منطقه، ارقامی را انتخاب کرد که بیشترین تحمل و یا مقاومت را نسبت به همان عوامل داشته باشند.

مهار (کنترل) آفت بدون سم در کشاورزی ارگانیک

 استفاده از روش مبارزه زراعی

در این روش با انجام عملیات زراعی مناسب، محیط کشت را برای زندگی و فعالیت آفت های مورد نظر نامساعد می کنند و در نتیجه، خسارت آن ها را کاهش می دهند. این روش به دلیل سادگی کار، ارزانی و بی خطر بودن آن به عنوان یکی از اجزاء مهم مبارزه تلفیقی با آفت به شمار می رود. مهم ترین عملیات در مبارزه زراعی عبارتند از :

اجرای تناوب زراعی مناسب: به عنوان مثال؛ کشت مداوم گیاه جالیزی و یا پنبه در یک مزرعه، باعث ازدیاد مگس جالیز و سنک قوزه پنبه می گردد. بنابراین، با خودداری از کشت جالیز طی دو یا سه سال بعد و جایگزین کردن آن با محصولات غیر جالیزی، می توان از طغیان بیشتر این آفت ها در مناطق آلوده جلوگیری نمود.

اجرای شخم عمیق: شخم های عمیق در فصل پاییز، تعداد زیادی از کرمینه ها و شفیره ها و تخم های حشرات را از بین می برد.

رعایت تاریخ مناسب کاشت و برداشت: مثلا جلو انداختن زمان برداشت چین اول یونجه، باعث از بین رفتن درصد زیادی از آفت درجه یک یونجه، یعنی سرخرطومی یونجه «قنج» خواهد شد.

مدیریت آب: با مدیریت صحیح در امر آبیاری تا حد زیادی می توان از خسارت آفت ها جلوگیری نمود. استفاده از یخ آب زمستانه، زمستان گذرانی تعدادی از آفت های کشاورزی را با خطر مواجه کرده و جمعیت آن ها را به شدت کاهش می دهد.

استفاده از گیاهان تله : در این روش، گیاهان مناسبی را به عنوان گیاهان تله، در اطراف مزرعه یا در بین ردیف های کاشت می کارند و پس از آن که آفت های مورد نظر بر روی گیاهان تله جا خوش کردند، به طریق مناسبی از بین می برند. مثل استفاده از ذرت در اطراف مزارع پنبه، جهت مبارزه با عسلک و سنک قوزه پنبه

 استفاده از روش مبارزه مکانیکی با آفت های گیاهی

در کشاورزی ارگانیک کارهایی مانند جمع آوری بقایای محصول، بریدن و جمع آوری شاخه های آلوده به آفت در باغ ها و سوزاندن آن ها یک مبارزه مکانیکی و دستی به شمار می آیند. و با بستن گونی با نوارهای مقوایی لانه زنبوری به دور تنه بعضی از درختان میوه مانند سیب درختی، می توان آفت هایی مانند کرم سیب را که برای انجام زمستان گذرانی به لابلای این گونی ها و مقواها پناهنده می شوند، به دام انداخت و آن ها را از بین برد. و برای مبارزه با کرم خراط که تنه درختانی مانند گردو را سوراخ می کنند، می توان با وارد کردن سیم مفتولی درون سوراخ های ایجاد شده توسط آفت و یا استفاده از نوارهای چسبدار کایرمونی بر روی تنه و شاخه های اصلی درخت، لاروهای آفت را کشت و از بین برد.

جهت مبارزه با کرم گلوگاه انار، علاوه بر جمع آوری و انهدام انارهای آلوده در تمام طول فصل رشد و بعد از برداشت، می توان نسبت به پرچم زدایی میوه های انار ۶-۵ هفته بعد از ظهور اولین گل به عنوان مبارزه مکانیکی اقدام نمود .

یکی از روش های مبارزه با کرم گلوگاه انار تراشیدن تاج انار به وسیله یک برس برقی ساده می باشد .

آفتاب دهی خاک: آفتاب دهی خاک از روش های کنترل فیزیکی و مکانیکی است که از انرژی خورشید برای کنترل عوامل خسارت زای گیاهی استفاده می شود. در این روش با افزودن کود حیوانی تازه به اراضی شخم خورده آیش و پوشاندن آن با پلاستیک روشن در تابستان، خاک ضدعفونی می شود . در این حالت افزایش حرارت خاک باعث از بین رفتن بسیاری از آفات، عوامل بیمارگر خاکزی و حتی بذور علف های هرز می شود که یکی از روش های مناسب در مبارزه با آفات گیاهی در کشاورزی ارگانیک است.

 استفاده از روش مبارزه بیولوژیکی

دانشمندان علم حشره شناسی از سال ها پیش، بسیاری از موجودات و حشرات مفید یا همان دشمنان طبیعی آفت های گیاهی را شناسایی کرده و مورد آزمایش قرار داده اند. امروزه تعدادی از این حشرات مفید را در پرورشگاه های مخصوص خود به نام « انسکتاریوم» پرورش داده و آن ها را در موقع مناسب در مزارع و باغ ها رها می کنند تا آفت های مورد نظر را به طور طبیعی از پای در آورند. در مبارزه بیولوژیکی از این عوامل برای مهار آفت ها استفاده می کنند: شکارگرها – انگلی ها و بیماری زاها

شکارگرها:  شکارگرها جزو آن دسته از دشمنان طبیعی هستند که در طول مدت رشد خود از چندین شکار تغذیه می کنند . کفش دوزک ها، بالتوری ها، مورچه ها، زنبورها و سن های شکارگر از جمله حشرات شکارگر هستند. به عنوان مثال بعضی از انواع کفش دوزک ها، خیلی پر اشتها هستند و به سرعت تعداد زیادی از حشرات را شکار می کنند. هر نوزاد کفش دوزک هفت نقطه ای، بیش از ۱۰۰۰ شته را در دوره زندگی خود شکار می کند و یک کفش دوزک بالغ ( سوسک کفش دوزک) تا ۹۰۰۰ شته را می خورد.

انگلی ها:  انگلی ها، حشرات سودمندی هستند که در مبارزه بیولوژیکی علیه بعضی از حشرات زیان آور به کار می روند. حشرات انگلی در اصل حشراتی هستند که یکی از مراحل زندگی خود را در بدن حشره ی مورد نظر ( آفت ) می گذرانند. از جمله این حشرات انگلی سودمند « زنبورهای تریکو گراما» هستند. تاکنون ۵۴۹ گونه از این زنبورهای مفید شناخته شده اند.

از این زنبور، سال هاست که در کشورهای چین، روسیه، آمریکا و بعضی از کشورهای اروپایی، در میلیون ها هکتار از مزارع و باغ ها، بر علیه بعضی از حشرات زیان آور استفاده می شود . در این کشورها، زنبور تریکوگراما را به طور انبوه تولید کرده و به کشاورزان و باغداران می فروشند. در کشور ما هم چند سالی است که تولید انبوه «زنبور تریکوگراما» با حمایت وزارت جهاد کشاورزی شروع شده و بر علیه تعدادی از آفت های کشاورزی مانند کرم ساقه خوار برنج و کرم گلوگاه انار به کار گرفته شده است .

بیماری زاها: علاوه بر حشرات شکارچی و انگلی ها، عوامل زنده ای مانند قارچ ها، ویروس ها و باکتری ها از عوامل بازدارنده ی فعالیت حشرات به شمار می روند. به عنوان مثال : در حال حاضر توانسته اند با تکثیر باکتری های ویژه و پاشیدن آن بر روی بوته های پنبه، آفت مهم پنبه یعنی کرم قوزه پنبه را از بین ببرند.

کاربرد جلب کننده های حشرات در مبارزه با آفت

امروزه وسایلی مانند نوارهای رنگی، تله های نوری و تله های فرمونی، کاربرد وسیعی برای به دام اندازی و از بین بردن بعضی از آفت های کشاورزی پیدا کرده اند. به عنوان مثال؛ از تله های نوری برای جلب و به دام انداختن بعضی از آفت های شب پرواز در کشاورزی مانند پروانه کرم خراط استفاده می شود. همین طور از تله های فرمونی برای به دام اندازی حشرات نر در طول شبانه روز استفاده می شود. در این تله ها، ماده ای به نام «فرمون» قرار می دهند که نقش جلب کننده ی پروانه های جنس نر را به عهده دارد. بنابراین با به دام اندازی حشرات نر با استفاده از تله های فرمونی از تجدید نسل آفت جلوگیری کرده و جمعیت آن را کاهش می دهند.

با ادامه مطالب در مقاله بعدی با ما همراه باشید.

برای کسب اطلاعات بیشتر مبتوانید به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه فرمایید.

 

گردآوری: حاتمی

نوشته های مشابه