یکی دیگر از عملیات مهم مرحله داشت در بیشتر گیاهان از جمله گیاهان زراعی، خاک دهی پای بوته ها است. با این عملیات همان گونه که از نام آن برمی آید، به پای بوته یا اطراف گیاه، خاک داده می شود. به طورکلی در ساختار برخی از گیاهان عواملی مانند شاخ و برگ نسبتاً زیاد، تعداد و وزن میوه، بلندی ساقه، باریکی ساقه، سطحی بودن ریشه یا محدود بودن پراکنش ریشه، ممکن است باعث خمیدگی یا حتی افتادگی آنها شود. بنابراین خاک دهی پای بوته از عملیات ضروری محسوب می شود.
مهم ترین هدف های خاک دهی پای بوته شامل افزایش توان ایستادگی گیاه (در گیاهان ساقه بلند افراشته)، افزایش خاک در دسترس ریشه گیاه زراعی (که روی مقدار و کیفیت محصول مؤثر خواهد بود)، جلوگیری از آلوده شدن میوه با آب و گِل کف جوی ها (مثلاً لوبیا، گوجه فرنگی و …)، پیشگیری از بیرون افتادن ریشه گیاهان (مثلاً در ذرت) و تحریک رشد و حفاظت اندام سطحی و زیرسطحی (ریزوم، استولون، پنجه، غده و …) می باشد.
خاک دهی پای بوته موجب استقرار بهتر گیاه در خاک می شود.
بر این اساس اغلب یک نوبت و در برخی گیاهان دو یا سه نوبت خاک دهی پای بوته معمول می باشد. در زراعت بسیاری از گیاهان، پس از یک تا دو مرتبه آبیاری، مدتی خشکی می دهند. این تنش خشکی مدیریت شده نقش مهمی در رشد و توسعه ریشه گیاهان دارند. خاک دهی پای بوته در پایان دوره تنش (حدود 4 2 هفته) و پس از سله شکنی و اغلب همراه با کود دهی به گیاه، صورت می گیرد. اما عواملی مانند جابه جایی غیرطبیعی خاک پای بوته ها، بیرون زدن ریشه ها یا غده ها و … ممکن است زمان خاک دهی را کمی تغییر دهد یا خاک دهی دیگری را ایجاب کند. معمولاً خاک دهی را با عملیات دیگر مانند وجین و به ویژه کوددهی هم زمان می کنند. این کار زمان اجرای عملیات خاک دهی را تا حد زیادی تعیین می کند.
در برخی از گیاهان حجم بوته و مرحله رشدی گیاه، زمان آخرین خاک دهی را تعیین می کند. بدیهی است که آخرین نوبت خاک دهی زمانی است که امکان رفت و آمد ( فرد یا ماشین) به درون ردیف های کاشت بدون ایجاد آسیب به گیاه و محصول ممکن باشند. در حبوبات، خاک دهی برای انواع و ارقام رونده یا خوابیده روی زمین یا ارقامی که کوتاه قامت و کم حجم هستند، صورت نمی گیرد. بلکه برای ارقام بوته ای بزرگ و ارقام افراشته (ایستاده) انجام می شود. مثلاً در کاشت عدس خاک دهی معمول نیست در حالی که در انواع لوبیاهای ایستاده کاملاً معمول و بسیار مفید است. خاک دهی پای بوته ها در ارقام پابلند لوبیا ضروری است. زمان خاک دهی نوبت اول در لوبیا قبل از آبیاری سوم و خاک دهی نوبت دوم، در آستانه تشکیل غلاف ها می باشد.
بررسی برای پایان دادن به دوره تنش خشکی در روش خشکه کاری حبوبات، از حدود یک هفته بعد از شروع تنش و در روش نم کاری بر حسب میزان حاصلخیزی خاک و قدرت نگهداری آب، از حدود هفته دوم بعد از کاشت شروع می شود. در اثر تنش خشکی و تشنگی ناشی از آن، رنگ گیاه سبز تیره متمایل به آبی می شود و قاعده ساقه نزدیک به زمین، متمایل به بنفش می شود.
عملیات خاک دهی پای بوته
این عملیات با توجه به وسعت مزرعه و روش کاشت به دو روش خاک دهی مکانیزه و خاک دهی دستی انجام میشود.
خاک دهی مکانیزه
خاک دهی مکانیزه بر حسب نوع ماشین به روش های مختلفی صورت می گیرد. ساده ترین روش، استفاده از ماشین دنباله بند فاروئر یا شیار ساز است. این دستگاه هر چند برای ایجاد جویچه های کوچک (فارو) برای آبیاری نشتی ساخته شده است اما با تغییر و تنظیم بیلچه های آن، برای خاک دهی هم استفاده می شود. کولتیواتورهای داشت، ماشین های اختصاصی سله شکنی و خاک دهی پای بوته هستند. این ماشین ها انواع مختلفی دارند. رایج ترین ماشین سله شکنی و خاک دهی پای بوته کولتیواتور پنجه ای یا ستاره ای غلتان است.
اغلب این ماشین ها به واحدهای کودکاری هم مجهز می باشند. با استفاده از این ماشین ها در یک نوبت، افزون بر سله شکنی و در نتیجۀ آن حذف بخش زیادی از علف های هرز، کود سرک به خاک افزوده شده و در ادامه توسط واحدهای خاک دهنده ماشین، به پای بوته ها، خاک داده می شود.
خاک دهی دستی
خاک دهی دستی در کشت های غیر ردیفی، کشت ردیفی در مساحت های کوچک و کشت های جوی پشته ای، استفاده می شود. برحسب شکل دهی سطح زمین مزرعه و روش کاشت، دو نوع عمده خاک دهی دستی وجود دارد که به خاک دهی دستی پیرامونی و خاک دهی دستی ردیفی تقسیم میشوند.
خاک دهی پای بوته به صورت دستی
خاک دهی دستی پیرامونی
خاک دهی پیرامونی زمانی است که گیاه به صورت درهم در زمین صاف (بدون شکل دهی) کاشته شده است و فاصله بوته از هر ردیف تقریباً به یک اندازه است. در این روش خاک از اطراف بوته به سمت بوته حرکت داده می شود. در این روش کج بیل یا فوکا، کارآمدتر از بیل است.
خاک دهی دستی ردیفی
خاک دهی ردیفی در کشت جوی پشته ای و ردیفی (سطح کوچک) اجرا می شود. خاک کف جوی یا جویچه ها پس از سله شکنی، نرم شده و گاهی با کود دامی پوسیده مخلوط شده به پای بوته داده می شود. اغلب قبل از خاک دهی، کود سرک به گیاهان داده می شود. مصرف کود سرک (کود دهی در ضمن رشد گیاه) به روش های مختلفی صورت می گیرد. در کشت های درهم بیشتر به صورت پاششی یا همراه آبیاری، این عمل انجام می گیرد. امروزه روش کاشت کود در پای بوته، نسبت به روش پاشیدن آن در سطح مزرعه، ترجیح داده می شود چون کارآمدی بیشتری دارد. کاشت کود سرک، ممکن است به صورت نقطه ای (موضعی) با حفر یا بدون حفر گوده صورت گیرد یا این که به صورت نواری با یا بدون ایجاد شیار در یک یا دو پهلوی پشته ها صورت می گیرد. پس از مصرف کود سرک، خاک دهی و سپس آبیاری انجام می گیرد.
خاک دهی پای بوته چنان که گفته شد ترکیبی از چند عملیات هم زمان یا توأمان می باشد. خاک باید نرم گردد، گاهی با کود دامی مخلوط شود، کود سرک مصرف شود، گیاه باید مرتب گردد آنگاه خاک نرم و مخلوط شده به پای بوته و روی شیارهای کود داده شود. ضمن آنکه شکل طبیعی جویچه ها یا جوی و پشته ها حفظ بلکه اصلاح شود. البته با تکرار و تمرین تمام این کار به راحتی و دقت انجام خواهد شد. چنان که گفته شد، خاک دهی پای بوته در پایان دوره تنش خشکی انجام می شود. لذا گیاهان به شدت تشنه هستند و از سوی دیگر کود سرک مصرف شده است. لذا بایستی بی درنگ اقدام به پاک سازی و بازسازی جوی ها و انجام آبیاری نمود.
گردآوری: حاتمی
