ماش به عنوان منبع پروتئین گیاهی ارزان برای انسان، مناسب برای تغذیه حیوانات و همچنین استفاده به صورت کود سبز از اهمیت خاصی برخوردار است. این گیاه بومی هندوستان است و در چین، ایران، ژاپن، سریلانکا، ویتنام، آمریکا و بعضی کشورهای آفریقایی کشت می شود. سطح زیر کشت ماش در دنیا حدود ۶ میلیون هکتار و تولید آن ۴ میلیون تن با متوسط عملکرد جهانی۶۶۷ کیلوگرم در هکتار می باشد (2016 ,FAO). ماش یکی از حبوبات سرشار از پروتئین، فیبر، آنتی اکسیدان و مواد مغذی از جمله منگنز، پتاسیم، منیزیم، فولات، مس، روی و انواع ویتامین های گروه B می باشد. ماش با نام علمی .Vigna radiata L از خانواده Fabaceae است. این گیاه محصول فصل تابستان بوده و نسبت به گرما و خشکی مقاوم است.
برای مشاهده بذر انواع سبزیجات اینجا کلیک کنید.
معرفی ماش
ماش گیاهی علفی و یک ساله، ایستاده با نیمه ایستاده و خزنده است. ریشه آن عمیق و تا ۱۰۰ سانتیمتر در خاک نفوذ می کند. ساقه های آن منشعب و دارای کرک های ریز می باشند. غلاف های آن دارای ۱۵-۸ عدد دانه و وزن صد دانه آن ۶-۳ گرم است. گل آذین به صورت خوشه و گل ها بر روی دمگل بلندی قرار دارد. گونه ریزوبیوم روی ریشه های فعال ماش Rhizobium leguminosarim است.
ویژگی های اکولوژیکی ماش
گیاهی گرمسیری است که در دمای بالاتر از ۱۶ درجه سانتیگراد رشد می کند و در دمای ۱- از بین می رود. مجموع درجه حرارت لازم برای رشد و نمو ماش ۲۰۰۰ درجه روز است. دمای لازم برای جوانه زنی بذر ماش ۸ درجه سانتی گراد و دمای مناسب رشد و نمو آن ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد.
خاک مناسب
گیاه ماش بهترین بازده را در خاک های سبک و غنی از مواد آلی و یا خاکهای لومی با زهکش مناسب دارد. این محصول به خاک های مرطوب حساس و به خشکی نسبتا مقاوم است. اسیدیته مناسب خاک برای این گیاه 5/6 – 5/7 می باشد و به دلیل حساسیت به شوری خاک، لازم است که شوری آب آبیاری بیشتر از ۲ دسی زیمنس بر متر نباشد.
تهیه زمین
تهیه بستر مناسب بذر، عامل مهمی در عملکرد بالای ماش است. پس از گاو رو شدن زمین، مرحله خاک آب شدن (آبیاری اولیه زمین به منظور آمادگی مزرعه برای انجام عملیات تهیه زمین پس از گاو رو)، شخم با گاو آهن به عمق ۲۵سانتیمتر با استفاده از دیسک سنگین، دیسک سبک برای خرد کردن کلوخ ها، ماله کشی به منظور مسطح کردن خاک، کاربرد کودهای پایه و علف کش ترفلان به میزان ۲ لیتر در هکتار به صورت خاک کاربرد، ایجاد جوی و پشته به فواصل ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر انجام می شود.
دانه های سبز رنگ ماش
توصیه های عمومی کودهای شیمیایی
کود اوره ۵۰ کیلو گرم در هکتار؛ نصف پایه، نصف در مرحله شروع گلدهی. کود سوپر فسفات تریپل: ۱۰۰ کیلو گرم در هکتار به صورت پایه.کود سولفات پتاسیم: ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار به صورت پایه
کاشت ماش
تحقیقات انجام شده روی مناسب ترین شیوه کاشت ماش نشان داده است که کاشت یک ردیف بذر روی پشته های ۵۰ سانتیمتری به طوری که فواصل بوته ها روی ردیف کاشت ۷-۵ سانتیمتر باشد، بیش ترین عملکرد را داشته و از سایر روش های کاشت آسان تر است. با این روش کاشت، مقدار ۲۵ کیلو گرم بذر در هکتار مورد نیاز است. در طی جوانه زنی، محور زیر لپه (هیپو کو تیل) رشد کرده و لبه ها از خاک خارج می شوند که به این نحوهی جوانه زنی اپی جیل گفته می شود. مراحل بعدی جوانه زنی بذر ماش در شكل و نشان داده شده است. در ابتدای جوانه زنی، ریشه چه و سپس دو برگ اوليه (جنینی) و در مراحل بعدی ریشه های ثانویه و برگ های حقیقی ظاهر می شوند.
برای مشاهده انواع صیفیجات اینجا کلیک کنید.
روش های کاشت
روش های مختلفی برای کشت بذر ماش وجود دارد. بسته به شرایط منطقه و امکانات موجود، کشاورزان روش متفاوتی برای کاشت بذر دارند.
1- روش کرتی: کشاورزان اکثرأ بذر را با دست می کارند (دست پاش) و سپس برای قرار گرفتن بذر در خاک از دیسک سبک استفاده کرده و در مرحله بعد، از مرز بند جهت تسهیل در عملیات آبیاری استفاده کرده و مزرعه را مرزبندی می کنند. در این روش، مصرف بذر زیاد بوده (۵۰ کیلو گرم در هکتار) و بسیاری از بذور در نتیجه آبیاری و قرار گرفتن آب روی بذر در مرحله جوانه زنی از بین می روند.
۲-روش جوی و پشته ای (خشکه کاری): بذر رابا دستگاه کود پاش روی سطح خاک پاشیده و سپس با دیسک زیر خاک قرار داده و در مرحله بعد با دستگاه فاروثر، جوی و پشته (فارو) ایجاد می کنند. در این روش نیز مصرف بذر زیاد بوده (۴۰ کیلوگرم در هکتار) و بسیاری از بذور در نتیجه قرار گرفتن در عمق زیاد و یا در کف جوی قادر به جوانه زنی نبوده و از بین می روند.
۳-روش جوی و پشته ای (مکانیزه): با دستگاه های کاشت (پلانتر) مانند خطی کارهای پنوماتیک اقدام به کشت بذر ماش می کنند. در این روش، حداقل بذر مصرف می شود ( ۲۵ کیلو گرم در هکتار). کلیه بذور روی پشته قرار گرفته و جوانه خواهند زد. در این روش، کنترل علف های هرز با دستگاه کولتیواتور به سرعت و به راحتی انجام می شود.
تاریخ کاشت
مناسب ترین تاریخ کاشت ماش در اواسط تا اواخر تیر ماه می باشد. در این تاریخ کاشت، گل دهی در شهریور ماه اتفاق می افتد، بنابراین به دلیل کمتر شدن دما در شهریور ماه ریزش گل ها کاهش یافته و عملکرد دانه افزایش می یابد.
آبیاری
ماش به تنش رطوبتی حساس است و عملکرد بذر آن در اثر تنش کاهش می یابد. با کمبود رطوبت، تثبیت نیتروژن نیز کاهش می یابد. دوره بحرانی تامین آب، مراحل گل دهی و رشد غلاف ها بوده و دو آبیاری در این دوره توصیه می شود. در مراحل رویشی نیز حدود سه آبیاری لازم است.
ماش از حبوبات بسیار پر خاصیت است.
تناوب زراعی ماش
توانایی تثبیت بیولوژیکی نیتروژن، دوره کوتاه رشد، تولید علوفه خوش خوراک با قابلیت هضم بالا و قابلیت سیلو کردن، از مزیت های قابل توجه ماش برای ورود به تناوب زراعی مناطق مختلف محسوب می شود. استفاده از ماش در تناوب باعث حاصلخیزی مزرعه می شود.
کود سبز
برای حاصلخیزی زمین های کشاورزی، توصیه می شود که مقدار ۳۰ کیلو گرم بذر ماش در مزرعه کاشته شده و سپس در زمان گلدهی کامل گیاه، توسط دیسک به خاک برگردانده شود، در این مدت، تحقیقات نشان داده است که در مزارع مختلف۳۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن توسط باکتری های همزیست با ریشه گیاه به خاک اضافه شده و همچنین16/7 تن در هکتار بیو ماسی گیاهی به خاک برگردانده می شود. شش هفته پس از کاشت ماش، می توان اقدام به چرای آن توسط دام کرد. عملیات چرا می تواند در طول فصل رشد دو بار تکرار شود. همچنین، در شروع گلدهی می توان این گیاه را بریده و خشک کرده و به عنوان علوفه با کیفیت مناسب نگهداری کرد. ماش در شرایط مناسب مزرعه می تواند در حدود 8/1 تن در هکتار علوفه خشک تولید کند.
گردآوری: حاتمی
