استفاده بیش از حد سوخت های فسیلی، تغییر کاربری ارضی و افزایش جمعیت جهان و به تبع آن گسترش روز افزون فعالیت های صنعتی برای تامین نیازهای جمعیت کره زمین، موجب شد تا پس از انقلاب صنعتی به تدریح تغییر اقلیم به صورت مشهودی در کره زمین بوجود آید که بارزترین آن افزایش دمای متوسط کره زمین، افزایش پدیده های جدی اقلیمی نظیر خشکسالی، سیل، توفان، تگرگ، توفان های حاره ای، امواج گرمایی، افزایش سطح آب دریاها ذوب شدن یخهای قطبی و… می باشد. با توجه به جمعیت رو به رشد جهان، کاهش منابع آب در دسترس و افزایش رخدادهای جدی اقلیمی در سال های اخیر، دغدغه اصلی محققین کشاورزی و اقلیم شناسی شناخت، مدلسازی ارزیابی اثرات و روش های سازگاری محصولات کشاورزی با تغییرات اقلیمی سال های اخیر است. مشاهدات نشان می دهند که حتی در صورت ثابت ماندن برخی میانگین های اقلیمی، با افزایش دما ناهنجاری های اقلیمی افزایش خواهند یافت، لذا فقط تكيه به پیش بینی های فصلی فعلی که فقط قادر به پیش بینی میانگین های فصلی هستند، نمی تواند پاسخگوی دغدغه های بخش کشاورزی و منابع آب به منظور برنامه ریزی های میان مدت و بلند مدت باشد.
اثرات غیر قابل جبران تغییر اقلیم بر اکوسیستم
واکنش های اکوسیستم های کشاورزی به تغییر اقلیم
1- اثر افزایش گازهای گلخانه ای : گیاهان زراعی پاسخهای متفاوتی به افزایش دی اکسید کربن دارند. گونه های مختلف گیاهی، گندم، برنج و سویا که در گروه گیاهان C3 (گیاهانی می باشند که در طی چرخه می کربن اولین قند تولیدی آنها حاوی ۳ کربن باشد) قرار دارند، واکنش سریعی به افزایش غلطت این گاز نشان می دهند. واکنش ذرت، سورگوم، نیشکر و ارزن که از نوع گیاهان C3 می باشند که در طی چرخه ی کربن اولین قند تولیدی آنها حاوی ۴ کربن باشد.) هستند، با گیاهان دسته اول تفاوت دارد. انباشتگی پیش از اندازه در CO2 اتمسفر، موجب بسته شدن روزنه گیاهان و کاهش جذب این گاز و کمتر شدن تبخیر آب از این منافذ می شود. بنابراین در صورت اشباع اتمسفر از دی اکسید کربن، گیاهان زراعی احتمالا آب کمتری مصرف نموده و هیدرات کربن بیشتری تولید می نمایند. این اثر دوگانه احتمالا کارایی مصرف آب گیاه را به نسبت آب مصرف شده بهبود می بخشد
۲-اثرات افزایش دما بر کشاورزی: بروز تنش دمایی در روز، اثر سوء كمتری نسبت به افزایش میانگین دمای شبانه داشته و افزایش تنفس شبانه گیاه، احتمالا عملکرد محصول را کاهش می دهد. افزایش دما می تواند به دلیل فعالیت های بیشتر فیزیولوژیکی گیاهان، باعث کاهش عملکرد محصول گردد. در شرایط اقلیمی گرمتر سرعت تجزیه مواد آلی خاک نیز افزایش یافته و سبب ازدیاد واکنش های دیگری نیز در آن می شود که بر حاصلخیزی خاک تاثیرات نامطلوبی به جا خواهد گذاشت. بنابراین نیاز به افزایش مصرف کودهای شیمیایی جهت جبران این پدیده و جلوگیری از افت عملکرد محصول است.
یکی دیگر از عواقب افزایش دما و غلظت دی اکسید کربن ( تغییر اقلیم )، افزایش مصرف کودهای شیمیایی است که تاثیر نامطلوبی بر کیفیت منابع آب و هوا دارد. با بالا رفتن میانگین دماء جابجایی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه (کربن، نیتروژن فسفر، پتاسیم و گوگرد) بین خاک، گیاه و اتمسفر، سریعتر می گردد. در مناطقی که این شرایط همراه با کاهش رطوبت خاک باشد باعث کاهش رشد ریشه و تجزیه مواد ارگانیک شده و فرسایش بادی تشدید خواهد شد. به دلیل شدت گرفتن امواج گرمایی، فشار و رطوبت جوی، پدیده های اقلیمی مانند دما، بارش و رطوبت دچار تغییرات شدید می گردد. با گرم شدن کره زمین، شرایط برای تکثیر و ازدیاد جمعیت حشرات مضر، مناسب خواهد شد تغيير الگوی وزش باد نیز در انتقال حشرات، باکتری ها و قارچ های مولد بیماری، تغییراتی بوجود خواهد آورد. بنابر این نیاز به استفاده از آفت کش ها و سموم در این شرایط افزایش یافته و لزوم توسعه روش های مبارزه تلفیقی، بسیار جدی تر خواهد شد.
تغییر اقلیم باعث از بین رفتنن پتانسیل زمین برای کشاورزی میشود.
راه حل های سازگاری بخش‌کشاورزی با پدیده تغییراقلیم
راه حل های سازگاری زیادی برای جبران با کاهش اثرات نامطلوب تغییر اقلیم در بخش کشاورزی، اندیشیده شده که در زیر به مواردی از آنها اشاره می گردد:
اقدامات در سطح مزارع، که می تواند باعث کاهش تغییر اقلیم شود شامل معرفی ارقام زراعی دیررس، تنظیم و تغییر زمان کشت، تنظیم تقویم عمليات زراعی، حفظ رطوبت خاک، به کارگیری عملیات مناسب خاکورزی و افزایش راندمان آبیاری می باشد. اصلاحات اقتصادی از جمله تغییر مکان قطب های منطقه ای تولید، اصلاح و تعدیل سرمایه و نیروی کار در اراضی کشاورزی، در کنار سایر اقدامات نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است، برای مثال اصلاح سیاست های بازرگانی، در جابجایی قطب های تولید محصولات به مناطق مستعدتر، نقش مهمی دارند. مهمترین اقدام برای ایجاد سازگاری گیاهان با شرایط جدید اقلیمی، پرورش و تولید ارقام گیاهی مقاوم به خشکی و گرما است. جمع آوری و نگهداری منابع ژنتیکی در بانک های ژن، همان گونه که در تولید ارقام مقاوم به آفات و بیماری ها نقش دارند، برای تولید ارقام مقاوم به تنش آبی و گرمایی و سازگار با فناوری های جدید، حائز اهمیت فراوانی است. استفاده از فن آوری تولید ارقام تراریخته واجد قابلیت استفاده از اثرات سودمند افزایش دی اکسید کربن بر رشد گیاهان و افزایش کارایی مصرف آب نیز از دیگر مهم ایجاد سازگاری است. سازگاری فعالیت های کشاورزی با تنوع اقلیمی با تغییر در شیوه عملیات کشاورزی و یا نوع تولیدات، برای مثال تبدیل اراضی زراعی به باغ و مزارع پرورش سبزیجات و گل های زینتی.
گردآوری: حاتمی
