گلرنگ با خصوصيات مطلوب زراعي نظير مقاومت نسبي به شوري خاك و خشكي هوا، مقاومت بالا به سرماي زمستانه (تيپ پاييزه) وجود روغني مطلوب با بيش از 90 درصد اسيدهاي چرب غير اشباع بخصوص اسيد لينولئيك، همواره به عنوان يك دانه روغني با ارزش مطرح بوده است . كشت اين گياه روغني اخيراً در كشور افزايش يافته و در راستاي آن تحقيقات اين گياه روغني نيز براساس دستيابي به ارقام پرمحصول، پر روغن، بي خار و مقاوم به سرما در حال گسترش است. در ذيل به نكات مهم زراعت گلرنگ اشاره مي گردد:
خاك
گلرنگ براي جوانه زني و سطح سبزي مناسب، به بستري بدون كلوخ با رطوبت كافي نياز دارد. در زراعت گلرنگ، به آساني مي توان از مكانيزاسيون معمول درغلات بهره برد، اما به دليل وجود ريشة عميق، شخم زدن با گاو آهن هاي قلمي و زيرشكن براي شكستن طبقات نفوذ ناپذير رس يا لايه هاي جانبي در ناحية ريشه، توصيه مي شود. در مناطقي كه رطوبت، عامل محدودكننده است، هدف عمليات كشت، بايد حفظ حداكثر مقدار رطوبت خاك باشد. به طورمعمول براي كشت بهاره گلرنگ، ابتدا در اواخر تابستان يا اوايل پاييز، شخم پاييزه را انجام مي دهند و زمين را در طول زمستان به حالت آيش رها مي كنند. اين عمل ضمن تجزيه بقاياي گياهي خاك موجب حفظ و ذخيرة بيشتر رطوبت مي شود و عمليات نهايي تهية بستر را تسهيل مي كند. در پايان فصل سرما و بارندگي، به محض مساعد شدن شرايط براي عمليات نهايي تهية بستر، شخم بهاره انجام مي گيرد.
اگر چه گلرنگ در مقابل شوري خاك تقريباً مقاوم است و به راحتي EC حدود 7 ميلي موس بر سانتيمتر را تحمل مي كند، اما بايد توجه كرد كه گلرنگ در طول دوره خروج گياه يه نسبت به شوري حساسيت دارد و به همين لحاظ در زمين هاي شور جهت اجتناب از شوري كه در بالاي پشته جمع مي شود بذر گلرنگ را بايد در محلي نزديك داغ آب كشت كرد. شوري باعث كاهش در صد روغن دانه ها مي شود و اين موضوع به علت افزايش درصد پوست دانه ها در شرايط شوري است، ولي كيفيت روغن گلرنگ تحت تأثير درجه شوري واقع نمي شود. شوري زمان گل دهي تا رسيدگي را چند هفته به جلو مي اندازد. تغيير روش هاي آبياري، روش كاشت، استفاده از ارقام مقاوم، تركيب و نوع كودها از روش هاي مقابله با خطر شوري يا كاهش اثرات زيان آور آن است.
مزرعه گلرنگ
زمان كاشت و ارقام مناسب
1- مناطق گرم: (خوزستان، جيرفت، ايرانشهر، بوشهر، سيستان و بلوچستان)
كشت گلرنگ در مناطق گرم بايد در پاييز و بر اساس زمان شروع بارندگي هاي پاييزه و شيوع بيماري هاي قارچي از قبيل فيتوفترا، سفيدك سطحي در منطقه و حمله آفاتي نظير مگس گلرنگ، عدم همزماني دوره گلدهي با درجه حرارت هاي بالا تنظيم شود ، براساس آزمايشات صورت گرفته مطلوب ترين تاريخ كاشت ارقام گلرنگ بهاره در مناطق گرم ، نيمه دوم آذرماه در نظر گرفته شده است.
2- مناطق معتدل سرد و سرد استان هاي: (تهران، کرمان، فارس، كرمانشاه، خراسان، اصفهان، آذربايجان شرقي، آذربايجان غربی، زنجان، كردستان، مركزي)
الف) كشت پاييزه: كشت ارقام پاييزه گلرنگ در مناطق معتدل سرد و سرد بايد طوري تنظيم شود كه بوته ها قبل از سرماي شديد زمستانه به حالت روزت ( 8 برگه ) رسيده باشند. آزمايشات نشان داده است كه بهترين زمان كاشت گلرنگ در مناطق فوق اواسط شهريور ماه تا اواخر مهرماه مي باشد. رقم پديده مناسبترين رقم جهت كشت در مناطقی مانند قم، ورامين، داراب، اسلام آباد، اصفهان، تبريز، زنجان، كردستان، اراك، خراسان مي باشد.
كشت بهاره: كشت ارقام بهاره در مناطق معتدل سرد و سرد بر اساس زمان سپري شدن سرماي زمستانه و زمان شروع و پايان بارندگي هاي بهاره تنظيم مي شود. بررسي ها نشان داده است كه مطلوب ترين تاريخ كاشت در مناطق فوق اواخر اسفند ماه تا اواخر فروردين ماه مي باشد و از مناسب ترين ارقام جهت كشت در مناطق معتدل سرد و سرد نيز مي توان به ارقام گلدشت، محلي اصفهان و صفه اشاره كرد. اين ارقام قابليت كشت تابستانه در مناطقي از استان اصفهان را نيز دارا هستند.
كود مورد نياز گلرنگ
استفاد زياد از كودهاي شيميايي، علاوه بر آلودگي محيط زيست و آب هاي زيرزميني، ممكن است آثار سمي و منفي بر توليد و كيفيت محصول داشته باشد. گياهان زراعي به مقادير مناسبي از نيتروژن نيازمندند و در صورت كمبود اين عنصر در خاك، رشد و عملكرد گياه تا حد زيادي كاهش مي يابد.
مصرف زياد نيتروژن بر مقدار روغن تاثیر منفي دارد. هم چنين سبب افزايش طول دورة گل دهي مي شود و اگر اين گل دهي با افزايش دماي هوا مصادف شود، سبب اختلال در گرده افشاني و پوكي دانه ها مي شود. وجود كود ازته زياد در مرحلة رشد رويشي سبب افزايش رشد سبزينه گياه مي شود و مرحله زايشي را با اختلال و به دنبال آن با كاهش عملكرد مواجه مي سازد. به طور كلي ازت خالص مورد نياز گلرنگ به مقدار 75 كيلوگرم است كه از اين مقدار 50 كيلوگرم آن به صورت سرك در مرحلة ساقه دهي و 25 كيلوگرم به صورت سرك در مرحله غنچه دهي مصرف مي شود. البته بايد توجه داشت پس از آزمون خاك مقادير موجود در خاك از مقدار توصيه شده كسر مي شود.
نياز گلرنگ به فسفر در حد متوسط است ( 50 كيلوگرم فسفر از منبع كودي سوپرفسفات تريپل) و در صورتيكه در كشت قبلي كود فسفره مصرف شده باشد، بايد از اضافه نمودن كودهاي فسفره به خاك تا حد امكان اجتناب نمود، ولي به هر حال وجود فسفر در مراحل اوليه (پس از جوانه زني) باعث رشد سريع گياه و كاهش تراكم علف هاي هرز مي گردد. مصرف كودهاي پتاسه به جز در مناطقي كه كمبود اين ماده غذايي جدي است، ضرورتي ندارد.
توجه: پس از آزمون خاك مقادير موجود در خاك از ميزان توصيه شده كسر گردد.
آب مورد نياز گلرنگ
گلرنگ به علت دارا بودن ريشه عميق قادر است رطوبت را از اعماق 4-3 متري خياك جذب نمايد، اما بايد توجه داشت كه اين گياه به آبياري بيش از حد در اوایل رشد حساس است و باعث افزایش بيماري فيتوفترا مي گردد، در چنین مواردي استفاده از واريته هاي مقاوم، كشت به صورت جوي و پشته، اجتناب از ايستابي آب در هواي گرم توصيه مي شود. به طور كلي آبياري در مراحل بعد از كشت، جوانه زني، رشد سريع ساقه، غنچه دهي، گلدهي (دو مرحله)، دانه بندي ضروري است (هفت نوبت) و اين تعداد براساس زمان كشت، نوع رقم، منطقه كشت، ساختمان خاك، كود مصرفي ، تا 10 نوبت نيز افزايش مي يابد.
برداشت دانه گلرنگ
گلرنگ را مي توان به آساني با كمباين غلات برداشت نمود و احتياج به تغييرات كمي در اندازه ها و فواصل كوبنده و ضد كوبنده و الك هاي كمباين دارد، اما سرعت آن به اندازه سرعت برداشت گندم و جو نيست. براي به حداقل رساندن خسارات ناشي از برداشت مكانيزه بايد تنظيم هاي لازم را در سرعت استوانه، چرخ دنده ها و همچنين لرزاننده با دقت انجام شود، زيرا ترك و شكستگي دانه موجب از بين رفتن قوه ناميه و پايين آمدن كيفيت روغن مي شود. ترك داشتن بذر حتي اگر خسارت وارده به آساني ديده نشود سبب كاهش درصد جوانه زني و نيز تاثير منفي بر كيفيت روغن مي شود تنظيم نادرست كوبنده و ضد كوبنده است، كه نه تنها عملكرد دانه، روغين و كيفيت آن راكاهش مي دهد.
برداشت گل گلرنگ
برداشت گل گلرنگ
برداشت گلچه هاي گلرنگ به عنوان منبع درآمدي جديد اخيراً مورد توجه كشاورزان قرار گرفته است. ارتفاع گياه، تعداد شاخه هاي فرعي و تعداد دانه در غوزه از مهمترين عوامل مستقيم توليد گل در گياه روغني گلرنگ مي باشند. معمولاً ارقام پر محصول داراي عملكرد گل بيشتري هستند. در آزمايشي در ايران مشخص شد بهترين زمان برداشت گلچه هاي گلرنگ از طريق دستي، سه روز پس از شروع گل دهي و تكرار آن تا پايان گل دهي است.
گردآوری: حاتمی
