با توجه به افزایش جمعیت جهان، تولید بیشتر غذا برای برطرف کردن نیاز غذایی جمعیت روز افزون بشر ضروری می باشد. افزایش تولید باید از همین اراضی که در حال حاضر زیر کشت هستند صورت بگیرد. به دلیل نگرانی های زیست محیطی، گسترش شهر نشینی و افزایش بحران آب، گسترش سطح زیر کشت اراضی محدود است. مطابق گزارش های موجود، تا پایان سال 2020 ، تولید جهانی غذاهایی که منشا گیاهی دارند، بیش از 60 درصد افزایش خواهد یافت در حالی که امکان افزایش سطح زیر کشت، فقط در حدود 10 درصد می باشد. بنابراین، مشکلات حاضر انسان را بر آن داشته است تا به دنبال راهكارهایی نوین برای تولید حداكثر غذا باشد. در این میان به كارگیری سیستم های كشت محصولات گلخانه ای راهکار مناسبی جهت حل مشكل كمبود زمین های زراعی و حذف محدودیت فصلی برای تولید است.
صنعت گلخانه داری از کشور هلند منشا گرفته و در سال های اخیر به منظور استفاده بهینه از منابع خاك و آب و اشتغال زایی در سراسر جهان گسترش یافته است. در حال حاضر محصولات گلخانه ای بخش قابل توجهی از سبزیجات عرضه شده به بازار را تشکیل می دهند به طوری که سطح گلخانه های جهان را بین 306500 تا 450000 هکتار گزارش کرده اند. بیشتر این گلخانه ها در چین، ژاپن و مناطق مدیترانه ای می باشند.
کشت توت فرنگی در گلخانه
کیفیت محصولات گلخانه ای
کیفیت محصولات گلخانه ای در دو بخش کیفیت خارجی و کیفیت داخلی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
کیفیت خارجی
کیفیت خارجی در بازارپسندی محصولات کشاورزی نقش بسیار زیادی داشته، که شامل ویژگی های ظاهری (از قبیل شکل، رنگ، اندازه، شادابی و طراوت میوه و نداشتن خسارت فیزیولوژیکی) و ویژگی های حسی (نظیر طعم و مزه، حضور ترکیبات آروما و خصوصیات بافت میوه) می باشد. به طور کلی کیفیت ظاهری میوه منعکس کننده ویژگی های فیزیکی (مثل بافت) و برخی از ویژگی های شیمیایی (از قبیل ترکیبات قابل تصاعد و آروما) می باشد.
بررسی ها نشان داده است که چهار ویژگی کیفی مهم از نظر مصرف کنندگان گوجه فرنگی شامل میزان رسیدگی، شیرینی، ترشی و شل نبودن بافت میوه می باشد. علاوه بر این، رنگ گوجه فرنگی نیز یکی دیگر از ویژگی های ظاهری موثر بر کیفیت گوجه فرنگی می باشد. به طور کلی هر چه رنگ گوجه قرمزتر باشد بازارپسندی آن بیشتر است که بستگی زیادی به میزان نور دریافتی دارد. در مورد خیار نیز رنگ، بو، طعم و شکل میوه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. پس، کیفیت محصولات تازه شامل وضعیت ظاهری (اندازه، شکل، رنگ و …) نداشتن خسارت فیزیولوژیکی، بافت سفتی، شادابی و یکنواختی شکل (بو و طعم) شیرینی، ترشی، اسیدیته و غلظت ترکیبات آروما و میزان عناصر، ویتامین ها، عناصر معدنی و فیبر می باشد که اهمیت هر یک از آنها به سلیقه و نظر افراد بستگی دارد. در واقع نکته بسیار مهم و قابل توجه در مورد خوب یا بد بودن کیفیت ظاهری، سلیقه افراد می باشد. پژوهش های انجام شده نشان داده که افراد مختلف از کشورها و مناطق مختلف، ویژگی های مختلف مثلا طعم های متفاوت را می پسندند.
کیفیت داخلی
مهمترین عوامل موثر برکیفیت داخلی، وضعیت تغذیه ای و سلامت محصولات (کیفیت تغذیه ای) و وضعیت اکولوژیکی (نظیر روش های کاشت، نوع و واریته گیاه) می باشد.
کیفیت سلامت و تغذیه از دو جنبه حضور ترکیبات مطلوب (از قبیل ویتامین ها، مواد معدنی، کربوهیدراتها، فیبر و مواد فعال کننده واکنش های ضروری بدن) و ترکیبات نامطلوب و مضر (نظیر فلزات سنگین، اثر باقی مانده سموم، غلظت نیترات و آلودگی های بیولوژیکی) قابل بررسی است. در گذشته تنها کیفیت بازارپسندی سبزیجات مورد توجه بود اما در سال های اخیر شاخص های کیفیت درونی نظیر غلظت عناصر معدنی، ویتامین ها، عناصر سنگین و سمی نظیر نیترات و اثر باقیمانده سموم به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است.
یافته های جدید نشان داده که سبزیجات نقش زیادی در سلامت افراد دارند. از همین رو ویژگی های تغذیه ای آنها نیز بسیار حائز اهمیت می باشند. به طور کلی می توان گفت توجه به ویژگی های تغذیه ای سبزیجات اهمیت زیادی دارد. در واقع، اگر محصولات کشاورزی قادر به تامین مقدار کافی غذا با تنوع مناسب جهت برطرف کردن نیاز انسان نباشد، افراد دچار نارسایی های تغذیه ای شده، جامعه آسیب دیده و توسعه ملی امکان پذیر نخواهد شد. به منظور برطرف کردن نیاز انسان به کلیه عناصر غذایی و در نتیجه برخورداری از زندگی مناسب، تنوع غذایی لازم است. اگر بخش های تولید کننده غذا قادر به تامین دایمی این نیازها نباشند، امکان بروز سوء تغذیه و به خطر افتادن سلامت و شادابی انسان ها، به ویژه افراد کم درآمد وجود خواهد داشت. گرسنگی و کمبود غذا در برخی مناطق دنیا از پیامدهای کمبود شدید پروتئین و کالری می باشد. با توجه به موارد اشاره شده، اهمیت کیفیت تغذیه ای سبزیجات و میوه ها کاملا مشخص است.
کیفیت گوجه فرنگی گلخانه ای
مفهوم کیفیت در مورد سبزیجات و میوه پیچیده می باشد و علاوه بر ویژگی های ظاهری (نظیر اندازه، رنگ و سفتی)، باید مقدار عناصر معدنی و ویتامین ها، طعم و سایر خواص ارگانولپتیک نیز مورد توجه قرار بگیرد. مطالعات انجام شده در شمال آمریکا نشان داد که طعم و آروما (بو) دو عامل مهم در انتخاب محصول توسط مشتریان می باشند.کیفیت محصولات گلخانه ای برای مصرف تازه به واسطه ظاهر (رنگ، اندازه، شکل، نداشتن خسارت فیزیولوژیکی و سفتی بافت)، ویژگی های ارگانولپتیک و تغذیه ای (سلامت تغذیه ای) تعیین می شود.
کیفیت آروما (بو) بیشتر به ترکیبات قابل تصاعد، قندها و مقدار اسید مربوط بوده در حالی که مقدار عناصر معدنی، ویتامین ها و کاروتنوییدها کیفیت تغذیه ای محصول را نشان می دهند. کاروتنوییدها علاوه بر تأثیر بر رنگ میوه، منبع خوبی برای ویتامین A و عوامل آنتی اکسیدانی بوده و در پیشگیری از سرطان ها و بیماری های قلبی دارای اهمیت هستند.
ویتامین C یکی از مهمترین شاخص های کیفیت تغذیه ای در مورد بسیاری از محصولات باغی است. از طرف دیگر، تعیین سلامت تغذیه ای سبزیجات نیز بخشی از کنترل کیفیت آنها است که بیشتر به میزان آلودگی های میکروبی و شیمیایی در طی مراحل تولید، برداشت و پس از برداشت تاکید دارد. یکی از جنبه های بسیار مهم کیفیت سبزیجات، غلظت فلزات سنگین، یون های سمی (نیترات) و اثر باقیمانده سموم است. غلظت افزوده نیترات در سبزیجات تاثیر زیادی بر سلامت افراد جامعه می گذارد. از بارزترین اثرات غلظت بالای نیترات، بیماری متهموگلوبین در نوزادان و همچنین افزایش سرطان های دستگاه گوارش می باشد. متاسفانه با وجود مصرف بالای کودهای حاوی نیتروژن در گلخانه ها، غلظت نیترات در محصولات تولیدی در این سیستم ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
یکی دیگر از جنبه های کیفیت تغذیه ای محصولات کشاورزی، اثر باقیمانده سموم است. نتایج پژوهش های انجام شده نشان داده اثرات باقی مانده سموم، میزان ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. همچنین نتایج حاصل از پژوهشی در آمریکا نشان داد که میزان سرطان به ویژه سرطان خون در کشاورزان و خانواده های آنها بالاتر از سایر مردم بود. خطرپذیری سرطان در بین کشاورزان ارتباط زیادی با مصرف سموم و حشره کش ها دارد. آلودگی مواد غذایی به فلزات سنگین از لحاظ سلامت انسان از اهمیت زیادی برخوردار است.
کشت هیدروپونیک محصولات گلخانه ای
این مساله طی چند دهه اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر نتایج پژوهش های زیادی نشان داده که برخی ازسبزیجات قادر به جذب غلظت های بالایی از فلزات سنگین و تجمع آن در بافت های خود هستند. ورود فلزات سنگین به محیط هم به صورت طبیعی و هم توسط انسان و از راه های مختلف مثل صنایع و معادن، مصرف قارچ کش ها و حشره کش ها، استفاده از لجن فاضاب و مواد زاید در کشاورزی و استفاده از سوخت های فسیلی صورت می گیرد. در بین فلزات سنگین، کادمیوم، سرب، نیکل و روی از لحاظ تأثیر بر سلامت انسان دارای اهمیت ویژه ای هستند.
گردآوری: حاتمی
