رقمهای مختلف کاهو از نظر شکل ، اندازه و رنگ با هم تفاوت دارند . طبقه بندی انواع کاهو بر اساس تفاوت در شکل برگ ، اندازه ، درجه روزتی و شکل هد می باشد و سایر صفات مانند رنگ و نوع ساقه اهمیت چندانی ندارند . از نظر ظاهری ، کاهو دارای انواع هددار یا بدون هد می باشد .
۱- انواع هددار
۱-۱ L.sativa var.capitata
۱-۱-۱ کاهو فری یا کریسپ هد Crisphead
یک نوع کاهو با هد نرم و بزرگ است که نام تجاری آن آیسبرگ Iceberg است . رسیدن بیش از حد Overmature آن باعث تلخ شدن طعم کاهو می شود . معمولا” وزن هر عدد کاهو فری به ۱۰۰۰-۷۰۰ گرم می رسد . این نوع کاهو مقاوم به صدمه مکانیکی و جابجایی به مسافت های طولانی می باشد .
۲-۱-۱ نوع باترهد Butterhead
از دیگر انواع کاهو کاهوی باترهد می باشد. این نوع کاهو از اروپا منشا گرفته است و بسیار مرسوم است . رقم های باترهد گاهی کاهوی کلمی Cabbage lettuce نیز نامیده می شوند و به خاطر کیفیت و طعم مطبوع در سطح وسیع کشت می شوند . گیاهان کوچکتر ، صاف تر و فشردگی هد آن کمتر از انواع کریسپ هد می باشد . برگ ها پهن ، مجعد ، ظریف و دارای بافت نرم هستند . دو نوع مهم وجود دارد که یکی بی تفاوت به طول روز با هد نسبتا” محکم و دیگری روز کوتاه دارای هد کوچک با فشردگی کم و بیشتر در گلخانه کشت می شود . در آمریکا بر اساس ظاهر و اندازه دارای دو زیر نوع هستند : زیرنوع بستون (Boston) که بزرگتر و روشن تر و بافت نرم تری دارند . زیرنوع بیب (Bibb) که کوچکتر بوده و سبز تیره هستند . برگهای همه انواع باترهد نسبتا” لاغر و دارای بافت نرم هستند . رنگ برگهای بیرونی کم رنگ تر از انواع آیسبرگ هستند . رنگ برگهای درونی مایل به زرد است . بر اساس فصل رشد دارای دو زیر نمونه در اروپا است . انواع تابستانه مخصوص هوای آزاد هستند و بزرگتر و وزن آنها به ۳۵۰ گرم می رسد . اینها نسبت به انواع زمستانه دیرتر به گل می روند . کاهوهای زمستانه ، کوچکتر هستند و وزن آنها در زمان رسیدن به ۲۰۰-۱۵۰ گرم می رسد . قابلیت جابجایی و انبارداری آنها ضعیف می باشد . برگ های این نوع کاهو در اثر جابجایی به راحتی صدمه می بینند .
۱-۲- کاهو رومن (Roman , Romaine) L.sativa var.longifolia
این نوع کاهو به عنوان کاهو رومن شناخته شده است و معمولا” در مناطق مدیترانه ای کاشته می شود . نام آن از نام جزیره کاس در بخش شرقی مدیترانه ، نزدیک ترکیه ، گرفته شده است . این کاهو دارای برگ های بزرگ ، خشن و رگبرگ های برجسته و گسترده می باشد . برگ های بلند و نسبتا” باریک آن به صورت مستقیم رشد می کنند و تا حدودی یکدیگر را می پوشانند . رنگ برگ از سبز مایل به زرد تا سبز تیره ، متفاوت است . برگها طویل شده و فرم روزت آن حالت ایستاده دارد ، اگر چه گاهی کاملا” پهن است . رقمهای ایستاده بعد از مرحله روزت یک هد برگ مانند تشکیل می دهند که ممکن است انتهای آنها باز یا بسته باشد . بافت برگ خشن تر است و برگهای درونی مایل به زرد هستند . وزن این نوع کاهو به ۷۵۰ گرم می رسد. عمر انباری آن شبیه انواع کریسپ هد می باشد .
۲- انواع بدون هد
۱-۲ کاهو برگ (Losse leaf) L.sativa var.crispa
رقمهای کاهو برگی در مزارع خانگی و در محیطهای کنترل شده کشت می شوند . برگهای آن پهن (مانند انواع کریسپ هد) یا لب دار و یا طویل (مانند انواع رومن) می باشند . گاهی دارای روزت ایستاده یا پهن می باشند . ممکن است لبه برگها صاف یا چین دار باشند . برگها به رنگ سبز یا زرد دیده می شوند و گاهی دارای آنتوسیانین هستند . رقمهای کاهو برگی ، یک روزت برگی تشکیل می دهند که ممکن است کاملا” به هم پیوسته یا نسبتا” صاف و باز باشند . انواع دارای روزت پیوسته ، ممکن است درشرایط دمای پایین هد نابالیده (Rudimentary head) تشکیل دهند .
۲-۲ کاهو لاتین L.satva (Latin)
این نوع کاهو Grasse هم نامیده می شود و دارای منشا اروپایی می باشد . ای نوع کاهو در آمیکای جنوبی و نواحی کوچکی از آمریکا کشت می شود . ساختار ایستاده و برگهای طویل آن شبیه انواع کاهوی رومن است ، اما برگها کوتاه تر هستند . بافت برگ آن نرم بوده و شبیه انواع کاهو باترهد نوع بیب می باشد ، اما گاهی ضخیم می شوند . برخی رقمها برگهای چرمی دارند. در میان رقم های با برگ آزاد تنوع زیادی در اندازه برگ ، حاشیه ها ، رنگ و بافت برگ وجود دارد . مجموعه برگ های نمو یافته به صورت یک روزت بسته می باشند . برخی دارای شاخ و برگ مجعد و ترد هستند ، برخی برگهای صاف و برخی حالت متوسط دارند . به علت ظریف بودن ، جابجاکردن آنها پس از برداشت بسیار مهم است . اگر چه عمر انباری آنها بیشتر از انواع باترهد است ، اما حتی اگر با احتیاط نیز جابجا شوند ، عمر انبارمانی آنها نسبتا” کوتاه می شود . این سبزی در مناطق مدیترانه ای و همچنین در آرژانتین و شیلی طرفداران زیادی دارد .
۳-۲ کاهو ساقه ای (Stem) L.sativa var.asparagina
کاهو ساقه ای به عنوان کاهوی Celtuce یا کاهو مارچوبه ای معروف است . همچنانکه از نام آن پیداست برای تولید ساقه کاشته می شود و زمانی که حالت روزت تشکیل می شود ، ضخامت ساقه به ۷-۵ سانتی متر می رسد . برگها بلند و ممکن است کاملا” باریک یا مانند انواع برگهای رومن پهن باشند . این نوع کاهو هد تشکیل نمی دهد و عمدتا” برای ساقه های خوراکی ضخیم و مستقیم به طول ۴۰-۳۰ سانتی متر کشت می شود . قبل از مصرف ، برگها و پوست ساقه گرفته می شود و مغز سبز و آبدار آن به صورت خام یا پخته شده مصرف می شود که طعم آن شبیه خیار است . به استثنای جوان ترین برگ ها ، سایر برگ ها به علت مقدار زیاد شیرابه و تلخی لذیذ نیستند. کاهو ساقه ای در مصر و کشورهای شرق خاورمیانه یافت می شود و مصرف آن در چین بسیار مرسوم است .
۴-۲ کاهو هندی L.indica
کاهو هندی گیاهی چندساله و بومی کشورهای آسیایی می باشد و در چین ،ژاپن و برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا کشت می شود . برداشت برگ های روزتی حدود ۶۰ روز پس از کاشت صورت می گیرد و برداشت تا قبل از گلدهی ادامه دارد .
۵-۲ کاهو بذر روغنی (Oil-seed) L.serriola
گروهی از کاهوها هستند که از مرحله روزتی خیلی سریع وارد مرحله زایشی می شوند ، اما دارای ویژگی هایی هستند که شبیه انواع اولیه L.sativa می باشد . این نوع کاهو برگهای بزرگ و باریک تولید می کند و سریع به مرحله گلدهی می رسند . بذر آنها ۵۰ درصد بزرگتر از بذر سایر کاهوها می باشد . از بذرهای آن روغنی استخراج می شود که جهت پختن غذا کاربرد دارد.
