چاي ترش از خانواده مالواسه، گیاهی است یک ساله یا چندساله و میتواند 2 متر ارتفاع رشد داشته باشد. گلهاي زرد با کاسبرگهاي سبز که بعد از رسیدن میوه، کاسبرگها به رنگ قرمز در می آیند. گل دهی در اواخر شهریور یا اوایل مهر بوده و کاسبرگها در آبان و آذر آماده قابل برداشت هستند. کاشت چای ترش عمدتا با بذر است و به صورت مخلوط با سایر درختان کشت می شود.
کاشت چای ترش
کاشت چای ترش معمولاً بوسیله بذر تکثیر میشود، اما گاهی به آسانی از طریق قلمه رشد میکند. این روش گیاهان کوتاه تري ایجاد میکند که به صورت کشت مخلوط در بین درختان و گیاهان دیگر کاشته میشود است که در این صورت عملکرد کاسبرگها نسبتاً پایین است. چون گیاهی با ریشههاي عمیق است در تهیه بستر بذر شخم عمیق تا عمق 20 سانتیمتر توصیه میشود. اگر این گیاه فقط براي تولید کاسبرگ کشت شود، زمان مناسب کشت در اردیبهشت می باشد. اگر کشت براي شاخ و برگ باشد بذر را می توان در اسفند و بدون تنک کردن کاشت. بذرها بیشتر در ابتداي بهار در گلخانه هاي گرم کشت میشود و به سرعت رشد میکند. اگر رشد آن ها سالانه در نظر شود در ابتداي تابستان قسمت هاي اصلی آن شکل می گیرد و باید توسط چارچوب از آن ها باید محافظت شود تا رشد آن ها به طور کامل شکل گیرد. اگر به عنوان یک گیاه چند ساله کشت شود باید سال اول رشد را در گلخانه و در اوایل تابستان از گلخانه خارج تا مورد پرورش قرار گیرد. قلمه چوبی نشده باید در ماه هاي تیر و مرداد در چارچوب باشد. در طول مدت زمستان این گیاه باید در گلخانه هاي گرم مورد پرورش قرار گیرد و پس از آخرین سرما از گلخانه خارج شود. براي تولید کاسبرگ، بذرها باید در یک بستر مناسب کشت شوند زمانی که گیاهچه ها به ارتفاع 10 سانتیمتر رسیدند، به فواصل روي ردیف بین 2 متر نشاء میشوند. اما بذرها معمولا به طور مستقیم در مزرعه، به مقدار 6-4 بذر در هر کپه کشت میشوند، کپه ها به فاصله 1/8 متر روي ردیف و 1/5 متر بین دو ردیف می باشد، در مرحله 3-2 برگی گیاهچهها به میزان 50 درصد تنک میشوند.
برای خرید بذر چای ترش قرمز، کلیک کنید.
برداشت و خشک کردن
شروع گلدهی در چاي ترش از شهریور تا مهر بوده و برداشت کاسبرگها در ماه هاي آبان و آذر انجام میگیرد. اولین میوهها سه هفته بعد از گل دهی آماده برداشت میشوند. میوهها باید قبل از ظهور هرگونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع آوري شوند. در این مرحله کاسبرگها نازك، پیچیده و گوشتی بو ده و حدودا 50-40 روز بعد از ریزش گلبرگها به حداکثر اندازه خود میرسند. جدا کردن کاسبرگها از کپسول و خشک کردن آنها باید در حداقل زمان ممکن انجام شود، در غیر این صورت کپک ها سریعاً رشد کرده باعث فساد کاسبرگها خواهد شد. براي خشک کردن طبیعی کاسبرگها، آن ها را پس از جدا کردن از کپسولها، روي گونی یا صفحات مشبکی که هوا در دو طرف آن ها جریان داشته باشد، در فضاي سایه پهن میکنند تا خشک شود. براي خشک کردن مصنوعی کاسبرگها نیز از دماي کمتر از 40 درجه سانتیگراد و استفاده از جریان هواي بالا و شدید به خصوص در مراحل اولیه خشک کردن استفاده مینمایند.
به طور کلی، گیاه چاي ترش را به شیوه هاي قرار دادن در سایه، آفتاب و به روش آون خشک میکنند. خشک کردن چاي ترش در این سه شرایط در ماده مؤثره گیاه تأثیر به سزایی دارد. در روش طبیعی، کاسبرگها پس از جداسازي از کپسولها روي صفحات مشبکی که هوا دو طرف آن جریان دارند، قرار داده میشوند. این صفحات در سایه یا زیر آفتاب به منظور خشک کردن کاسبرگهاي گیاه چاي ترش گذاشته میشوند. شرایط خشک کردن در سایه نسبت به شرایط آفتاب بهتر است؛ چرا که در شرایط آفتاب ماده مؤثره این گیاه دارویی به دلیل بالا بودن میزان دما، کاهش می یابد. در شرایط صنعتی استفاده راهکار مناسبی نسبت به شرایط سایه «آون یا دماي تحت کنترل» از روش براي خشک کردن گیاهان دارویی است ولی تفاوت معنی داري میان شرایط از لحاظ میزان ماده « آون» خشک کردن در سایه و خشک کردن به روش مؤثره وجود ندارد.
خواص کاربردی چای ترش
برگهاي جوان و ساقه هاي نازك چاي ترش بیشتر در سالاد استفاده میشود. برگهاي سبز پخته شده یا به تنهایی و یا ترکیب با سبزیجات، در گوشت و ماهی مصرف میشود. برگ سبز میتواند به عنوان سبزي خوراکی کاربرد داشته باشد. دم کرده برگ این گیاه منبعی غنی از آهن و مس میباشد. کاسبرگهاي خشک شده محتواي هیبستین، سابدارتین و فلونوئید گوسی پتلینت است.
چاي تُرش یا چاي قرمز از کاسبرگ گیاه چاي ترش تهیه میشود و در بسیاري از مناطق دنیا به صورت نوشیدنی گرم و یا سرد مصرف دارد. چاي ترش خاصیت خنک کننده قوي براي بدن دارد، از این رو در فصل تابستان میتواند مورد توجه قرار گیرد، به طوري که میزان تعرق را افزایش داده و دماي داخلی بدن را کاهش میدهد. فشار خون و کنترل آن توسط چاي ترش یکی دیگر از خواص این چاي است. براي بیمارانی که فشار خون بالایی دارند این چاي همیشه توصیه شده است.
از بین بردن کلسترول خون است از بین بردن اختلالات کبد و تصفیه کننده خون است. در بسیاري از کشورها، کاسبرگ چاي ترش به خاطر خواص دارویی و کاربرد در صنایع غذایی استفاده میشود. نوشیدنیهاي این گیاه کاهش دهنده فشار خون، خنک کننده بدن، رقیق و تصفیه کننده خون، کنترل کننده کلسترول خون، اختلالات کبدي، صفرایی و همچنین آرامبخش میباشد و برعکس چاي که باعث دفع آهن میشود چاي ترش خود یکی از منابع غنی آهن به شمار میآید. رنگ قرمز در چاي ترش به عنوان مکمل و به عنوان منبع جایگزین قهوه استفاده می گردد. کاسبرگ تازه پس از جوشاندن با شکر براي درست کردن شیرینی استفاده میشود. کاسبرگ تازه چاي ترش در تهیه سالاد، پخت کیک، سوپ، سس، پودرهاي خوراکی استفاده میشود کاسبرگهاي یاد شده داراي مقدار زیادي اسید سیتریک و پکتین می باشد که براي درست کردن مربا، ژله، مفید میباشد. در سوپ هاي روغنی و سوسیس پودر دانه هاي چاي استفاده میشود. همچنین دانهها به عنوان جایگزین قهوه به علت وجود خواص محرك جنسی استفاده میشود. دانه هاي این گیاه ادرارآور بوده و روغن قهوهاي حاصل از دانههاي این گیاه در التیام زخمها و بیماريها مؤثر است. دانه آن حاوي چربی و پروتئین بوده و در هند از دانه هاي این گیاه به عنوان یک دارو براي سستی بدن، گیجی و سوء هاضمه استفاده میشود. دانه و کنجاله بذر چاي ترش نیز در تغذیه طیور کاربرد دارد. چاي ترش به دلیل دارا بودن فیبر و میزان سلولز بالا درصنعت کاغذسازي اهمیت زیادي دارد.
