آموزش کاشت و پرورش

زیتون و آشنایی با مراحل کاشت تا برداشت

زیتون

 زیتون با نام علمی Olea europaea متعلق به تیره Oleaceae درختی همیشه سبز، نیمه گرمسیری، بومی آسیای صغیر، سوریه، لبنان، فلسطین و نواحی مدیترانه ای است. کشورهای مهم تولید کننده زیتون عبارتند از: اسپانیا، ایتالیا، یونان، ترکیه، تونس، پرتغال، مراکش، سوریه و الجزائر. کشور های اسپانیا و مراکش اغلب زیتون سبز و یونان و ترکیه زیتون سیاه کنسروی تولید می کنند. اهمیت اقتصادی زیتون بیشتر به خاطر تولید روغن آن است. روغن این میوه در تنظیم فشار خون بالا مفید است. لازم به ذکر است نهال دو ساله ی زیتون میشن آمریکایی پر محصول در سایت فردین کشت آماده ارائه به شما عزیزان است.

زیتون

درخت زیتون میشن

گیاهشناسی

ارتفاع درخت گاهی به ۱۵ متر نیز می رسد اما ارتفاع این درخت در ایران معمولا ۴-۲ متر است. برگ ها نیزه ای شکل و طول عمر آنها ۳-۲ سال است. درخت زیتون طالب آب و هوایی با زمستان کمی سرد و تابستان گرم به همراه فصل رشد طولانی است. شرایط نامساعد محیطی نظیر خشکی، درجه حرارت بالا، خاک باشوری متوسط و سنگلاخ را تحمل می کند. پشت برگ ها نقره ای تا سفید رنگ است و این به دلیل کرک های موجود روی پشت برگ است که سبب مقاومت گیاه به خشکی می شود.

وجود کوتیکول های ضخیم برگی نیز سبب مقاومت این درخت به گرمای شدید تابستانه میشود. درخت یک ریشه راست بلند (عمیق) با ریشه های افشان سطحی تولید کند. این درخت تمایل زیادی به تولید پاجوش دارد. ساقه های درخت زیتون ابتدا چهار گوش و سپس مدور می شوند. شاخه ها دارای جوانه رویشی و دارای رشد عمودی هستند (نرکها). شاخه های بارور با زاویه باز رشد می کنند.

زمان تمایز گل ها در پائیز و زمستان و گلدهی درخت در اواسط بهار است. گلدهی ۳-۲ هفته به طول می انجامد. برای توسعه و شکوفایی مطلوب گلها، سرمای زمستانه نیاز است. گلها شهد تولید نمی کنند و جذابیتی برای حشرات ندارند؛ لذا گرده افشانی توسط باد انجام می شود. گلها گرده فراوان تولید می کنند و دگرگشن هستند. کاشت ارقام مختلف در کنار یکدیگر سبب بهبود گرده افشانی و تشکیل بهتر میوه ها می گردد. گلهای زیتون بصورت خوشه ای (پانیکول) ظاهر می شوند.

گلها اغلب پولیگام هستند. بدین معنی که در هر گل آذین هم گلهای کامل و هم گل های ناقص (نر) یافت می شود. رنگ شکوفه های زیتون سفید است هر گل ۴ کاسبرگ، ۴ گلبرگ و مادگی دو برچه ای دارد. ریزش گلها ناشی از عدم تشکیل دانه گرده، عدم جوانه زدن دانه های گرده، سقط جنین در مادگی و خود ناسازگاری است. خود ناسازگاری درختان زیتون در اثر دمای بالا تشدید می شود. درخت زیتون از ۶-۵ سالگی شروع به تولید محصول اقتصادی می کند. حتی برخی از باغات ۱۰۰ ساله زیتون نیز محصول خوبی می دهند!

 میوه زیتون سفت و از هسته داران است. دانه در این میوه از نظر جنین، جزو جنین های مینیاتور به شمار می رود و مقداری آندوسپرم اطراف جنین را فرا گرفته است.

رنگ میوه ابتدا سبز سپس بنفش و گاهی سیاه می شود. ریزش میوه های زیتون که امری معمول می باشد، اغلب به دلیل عدم تلقیح کافی صورت می گیرد. کمبود مواد غذایی خصوصا ازت و کمبود رطوبت در خاک نیز موجب ریزش میوه ها می شوند. تولید میوه های کوچک که به اصطلاح ساچمه ای یا دانه تسبیحی گفته می شود در اثر پارتنوکارپی، دمای بالا و خشکی صورت می گیرد.

تجمع روغن در میوه زیتون بعد از سخت شدن هسته انجام می شود. روغن به صورت قطعات کوچک در پروتوپلاسم سلول ها ذخیره می شود.  در بسیاری از ارقام تجمع روغن قبل از رسیدگی میوه، به حداکثر می رسد.  ترکیب اصلی روغن زیتون اسید اولئیک است. برای روغن کشی از میوه ها از روش های آسیاب کردن، پرس، فشار دادن یا اضافه کردن آب گرم به همراه سانتریفیوژ استفاده میشود. مهمترین ارقامی که برای روغن کشی مناسبند، عبارتند از:

۱_”Picual

۲_ “souri”

۳_ “Cornicaba” “Frantoio”

۴_”Leccino “Koroneiki”

۵_ “Sourani” “Chemlali”.

ترکیبی گلیکوزیدی موسوم به النوروپین موجب تلخی زیتون می شود.  استفاده از آب قلیایی یک روش تجاری برای تلخی زدایی است. برای تلخی زدایی از میوه ها می توان از نمک نیز استفاده کرد.زیتون های سیاه تلخ نیستند و نیاز به تلخی زدایی ندارند. زمان برداشت میوه اواخر پاییز است لذا سرمای زودرس پاییزه به محصول خسارت می زند.

شاخص های برداشت میوه

 نشانه های بصری

یکی از نشانه های فرارسیدن زمان میوه، رنگ آن است که در زیتون های سیاه و سبز با پر رنگ شدن خود را نشان میدهد.

نمونه گیری از میوه

نمونه گیری و برآورد میزان روغن و وزن خشک درخت سال آوری دارد و ارقام وحشی بیشتر تناوب باردهی را نشان میدهند. برای کاهش سال آوری اقداماتی نظیر تنک میوه های اضافی، کود دهی، هرس منظم سالیانه و مبارزه با آفات و امراض لازم است.

در سال هایی که میزان محصول زیاد است برای جلوگیری از سال آوری، عمل تنک ۱۲ روز بعد از شکوفایی کامل انجام شود (حدود ۱۵۰ پی پی ام NAA روی گل ها پاشیده می شود). برای تنک میوه ها از روش دستی و در سطح وسیعتر از دی نیتروفنول، NAA (با غلظت ۱۵۰ پی پی ام) و ترکیبات تولید کننده اتیلن استفاده می شود. درخت به گرمای تابستانه ۴۰+ و سرمای زمستانه ۷- مقاوم است. میوه سبز زیتون در دمای ۲۵- آسیب می بیند. جوانه های بارور حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت نیاز سرمایی دارند.

کشت دیم زیتون در برخی مناطق انجام می شود (مناطقی با بارندگی بیش از ۴۰۰ میلیمتر در سال)۔ کف باغ های زیتون در مناطق کم آب، فاقد پوشش گیاهی هستند. هرچند درخت به کم آبی مقاوم است اما تولید خوب و اقتصادی محصول نیازمند آبیاری کافی است در غیر اینصورت محصول کم با اندازه کوچک میوه ها بدست می آید. درخت زیتون در زمان گلدهی، تشکیل میوه و افزایش اندازه میوه نیازمند آبیاری کافی است. بارندگی های اوایل پاییز از لحاظ تولید میوه برای زیتون حائز اهمیت است.

خاک های لومی شنی عمیق، برای این درخت مناسب هستند. همچنین درخت به شرایط قلیایی خاک مقاوم است. pH خاک درخت نباید کمتر از ۵/۶ باشد محدوده ۵/۸-۵/۶ برای کاشت زیتون مناسب است. کشت متراکم درختان زیتون سبب باردهی سریع و کاهش نونهالی می شود. در طول دوران نونهالی درخت شکل مخروطی دارد اما با گذشت زمان بازو ها به دلیل افزایش وزن از هم فاصله گرفته و شکل درخت زیتون کروی می شود. در طول رشد درخت، شاخه های اضافه و پاجوش ها هرس می شوند. زمان مناسب برای حلقه برداری از شاخه های زیتون، دی ماه است.

طی ماه های اردیبهشت تا مهر ماه سمپاشی علیه آفات و امراض به همراه استفاده از کود ازت توصیه می شود.

نیاز کودی درخت زیتون

۲۰۰۰ تا ۲۷۵ کیلوگرم در هکتار ازت

۱۶۰ تا ۲۱۰ کیلوگرم در هکتار پتاسیم

۵۵ تا ۷۵ کیلوگرم در هکتار فسفر و کلسیم و پتاسیم به میزان قابل توجهی توسط درخت زیتون جذب می شوند

عنصر فسفر در ماه های پاییز در عمق ریشه ها داده میشود.

زیتون

نمایی از درخت زیتون سبز

پیوند درخت زیتون

ازدیاد این درخت معمولا از طرق قلمه خشبی یا نیمه خشبی، خوابانیدن شاخه و پیوند است. پیوند لوله ای یا شکمی روی پایه های بذری سه ساله زده می شود. پیوندک زیتون روی پایه های زیتون، زبان گنجشک، یاس، زده می شود. برای تکثیر از طریق قلمه شاخه (بسیار متداول)، قلمه هایی به قطر ۳-۲ سانتیمتر و طول ۳۵-۳۰ سانتیمتر از شاخه های هرس شده گرفته می شود.

قلمه ها را زیر سیستم میست قرار می دهند همچنین برای افزایش سرعت جوانه زنی می توان انتهای آنها را با هورمون IBA با غلظت ۳۵۰۰ تا ۳۰۰۰ پی پی ام به مدت چند ثانیه تیمار کرد. مکانیزم عمل سیستم میست به همراه IBA برای افزایش سرعت جوانه زنی این است که جذب رطوبت واکسین موجب رشد سلول های پارانشیمی و کورتکس می شود که حلقه های اسکلرانشیمی مزاحم برای جوانه زنی را می شکنند.

برای تربیت درخت، فرم جامی پیشنهاد می شود. بعد از شروع باردهی برای حفظ شکل درخت و نفوذ بهتر نور به داخل تاج، برخی از شاخساره های اضافی حذف می شوند.

در شرایط مناسب از یک هکتار زمین می توان در حدود ۳۰ تن محصول برداشت کرد. رودبار و منجیل از مناطق مهم زیتون کاری در ایران محسوب می شوند. به برخی از ارقام ایرانی زیتون عبارتند از: ماری، زرد زیتون و سنگی زیتون و برخی از ارقام خارجی آن عبارتند از: مانزینالو، میشن، سویلانو و اسکولانو.

 بیماری های درخت زیتون

آفت مگس زیتون (Dacus olea) چند سال اخیر به طور وسیعی به باغات ایران حمله کرد. لارو مگس از میوه تغذیه کرده و سبب ریزش آن می شود.

پسیل زیتون (Euphyllura pakistanica) از آفات دیگری است که روی برگ ها ظاهر شده و از شیره گیاهی تغذیه می کند.

زیتون

افت پسیل زیتون

گال زیتون که عاملی باکتریایی دارد و باکتری پزودوموناس از طریق زخم پوست وارد گیاه می شود.

لکه طاوسی (Cycloconium oleagina) عارضه دیگری است که در بهار و پاییز روی برگ های درخت بصورت لکه های روغنی ظاهر می شود. برای کنترل این بیماری از قارچکش استفاده می شود.

 شپشک سیاه (Bactrocera olea) از آفات دیگر این میوه است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این گیاه ارزشمند میتوانید به ویکی پدیا مراجعه نمایید.

 

گردآوری: حاتمی