پنبه گیاهی با محصول اقتصادی و دارای اهمیت جهانی است. در بازار جهانی در میان دانه های روغنی سومین رتبه را به خود اختصاص داده است. عده ای از گیاه شناسان اصل این گیاه را از آفریقا و برخی نیز موطن آن را هند و چین می شناسند و معتقدند که پنبه از طريق آفریقا به هندوستان و سپس چین برده شده است. در مجموع چنین به نظر می رسد که مبدأ پنبه به احتمال زیاد از هندوستان بوده و توسط اعراب به اروپا منتقل شده است و احتمالا اولین کشور اروپایی که کاشت پنبه در آن شروع گردیده است، اسپانیا می باشد؛ زر پرا نام فعلی پنبه در این کشور با نام عربی آن مطابق است و سپس از اسپانیا به مکزیک برده شده است.
کاشت پنبه پس از ورود به اروپا در کشورهای مختلف این قاره توسعه و رواج یافته و با استفاده از الیاف پنبه از قرن ۱۵ تا ۱۷ میلادی صنعت نساجی در بریتانیا متداول گردید و از قرن ۱۸ میلادی نیز کشت صنعت پنبه در آمریکا شروع شد. سابقه کشت پنبه در ایران باستان به زمان هخامنشیان باز می گردد که در لباس سربازان الياف پنبه بکار می رفته است و در شواهدی که از دوران پس از صدور اسلام به ایران بدست آمده است نیز به کشت پنبه در ساوه و شوشتر اشاره شده است. در ایران از زمان های طولانی کاشت پنبه رواج داشته که به پته های بومی معروفند که دارای طول تارهای کوتاه بوده اند، از زمان امیر گیر پنبه های طول تار بلندتر معروف به پنبه های آپلند به ایران آورده شد، ولی زراعت آن از سال ۱۳۰۲ شمسی به طور رسمی در جویبار و کیاکلای مازندران آغاز گردید و این پنبه ۹۰ درصد سطح زیر کشت کشورمان را به خود اختصاص می دهد.
گل پنبه از نمایی نزدیک
بذر انواع سبزیجات و صیفیجات را هم می توانید از سایت فردین کشت خریداری نمایید.
اهمیت پنبه
پنبه مهمترین گیاه لیفی است که از زمان های دور در نقاط مختلف دنیا که شرایط برای رشد و نمو آن مناسب بوده کشت می شده است. طبق آمار سازمان فائو پنبه در بیش از ۷۰ کشور جهان و در سطحی معادل ۳۶ میلیون هکتار کشت می گردد. در سال ۲۰۱۲ میلادی از این سطح کشت پنبه، حدود ۲۷ میلیون تن پنبه محلوج (الیاف) تولید شده است. مهمترین کشورهای تولید کننده پنه جهان به ترتیب: چین، ایالات متحده، هند، پاکستان، ازبکستان، ترکیه و استرالیا می باشند.
پنبه از مهم ترین و اصلی ترین گیاهان تولید کننده الیاف طبیعی است که در صنایع متنوع و گوناگون مصرف دارد. الیاف پنبه به لحاظ برخورداری از بعضی خصوصیات منحصر به فرد مانند استحکام، مقاومت در مقابل رطوبت و گرما، درام، رنگ پذیری، خاصیت جذب گرما، انتفال رطوبت و کیفیت و لطافت پارچه های حاصله از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار می باشد.
اقلیم مناسب کاشت پنبه
حرارت: طول دوره رشد و نمو اغلب ارقام زراعی اصلاح شده پنبه، حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ روز است. در این مدت گیاه پنبه هرگز نباید با یخبندان و سرمای شدید مواجه گردد و مطلوب آن است که دما، از ۱۵ درجه سانتی گراد كمتر شود. پنبه گیاهی گرما دوست است و به عنوان یک راهنمایی کلی، مناطقی که مثوسط در مای سالانه آنها ۱۳ سانتی گراد و متوسط دمای تابستان آنها ۲۵ درجه سانتی گراد باشد می تواند برای زراعت پنبه مناسب باشند. حداقل درجه حرارت خاک در زمان کاشت پنبه ۱۷ درجه سانتی گراد و مناسب ترین دما در طی رشد و نمو آن ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتی گراد و پس از گلدهی و طی مراحل رشد قوزه ها ۲۵ سانتی گراد می باشد. پنبه تا ۴۶ درجه سانتی گراد حرارت را تحمل می کند، اما حرارت بالا سبب ریزش گل ها و جلوگیری از تلقيح آنها می گردد. دمای بالا همچنین باعث سوزش و ریزش برگها و در نهایت آفت عملکرد و کیفیت محصول پنبه خواهد شد. سرما و یخبندان زمستانه برای مهار آفات این محصول مطلوب هستند.
نور: اغلب ارقام تجارتی رایج پنبه، روز حتی می باشند. تحقیقات نشان می دهد که تشکیل میوه در پنبه (پس از گلدهی) به طول روز حساس است و این امر در روزهای کوتاه بهتر صورت می گیرد، پنبه، طالب تور نسبتا شفاف و شدید است. حداقل در سه پنجم دوره رشد و نمو پنبه، باید آسمان صاف باشد و نور کافی به گیاه برسد. نور شفاف در موقع تولید جوانه های زایا، گلدهی، رسیدن و باز شدن قوزه ها ضرور پست و از عوامل تعیین کننده کیفیت و کمیت محصول به شمار می رود.
رطوبت: نیاز آبی گیاه پنبه به طور متوسط حدود ۱۰۰۰۰ متر مکعب می باشد. کشت این گیاه، در مناطقی که دارای ۱۵۰۰-۵۰۰ میلی متر بارندگی با توزیع مناسب هستند، بدون آبیاری ممکن می باشد. بارندگی زیاد در مراحل پس از شکوفایی قوزه، نامناسب است. دانه پنبه با جذب رطوبت به میزان حداقل ۷۵ درصد وزن خود، شروع به جوانه زنی می کند. تأمین رطوبت کافی در این مرحله سبب یکنواختی رویش مزرعه می گردد. تنش رطوبتی مختصر در مرحله و ۴ برگی شدن گیاه، سبب یکنواختی به گل رفتن مزرعه می شود. حساس ترین مرحله رشد پنبه به رطوبت در مراحل گلدهی و اوج گلدهی است. کمبود آب در این مرحله بیش از هر زمان، باعث افت عملکرد می گردد. بروز خشکی با ایجاد تنش رطوبتی، در مرحله تشکیل قوزه ها باعث افزایش درصد ریزش قوزه و کاهش طول الياف می گردد. خشکی با پایین بودن درصد رطوبت نسبی در مرحله رسیدن محصول، از عوامل موثر در کیفیت الیاف پنبه محسوب می شود.
باد: باد هم یکی از عوامل اقلیمی موثری بر رشد و نمو و عملکرد پنبه است. وزش بادهای ملایم و خنک با جابه جایی هوای داخل بوته های متراکم مزرعه، نقش بسزایی در تأمین CO2 بخصوص در بخشهای زیرین جامعه گیاهی دارد. ضمن اینکه در کاهش بیماری نیز موثر است. بادهای گرم و خشک و شدید، بخصوص در هنگام تلقيح، گلها و رسیدن دانه ها بسیار مضر هستند. همچنین این گونه بادها، باعث سوزش و ریزش برگها و غبار آلود نمودن سطوح آنها و در نتیجه کاهش فتوسنتز و عملکرد محصول می شوند.
خاک مناسب کاشت پنبه: پنبه را در اغلب خاک های زراعی می توان کاشت ولیکن مناسب ترین خاک ها برای پنبه، خاک های رسوبی و جلگه ای عمیق با مواد آلی کافی و زهکشی طبیعی هستند. مواد آلی خاک، در عملکرد پنبه، اغلب بیش از هر عامل دیگر دخالت دارد. بالاترین عملکرد در پنبه در خاک های متوسط بافت با ۲ تا ۴ درصد مواد آلی حاصل می شود. پنبه در زمین زهدار عمل نمی آید. این گیاه نسبت به شوری مقاومت خوبی دارد و می تواند EC بین ۱۰ تا ۱۶ میلی موس بر سانتیمتر را تحمل کند. پنبه در pH معادل 2/5 تا 8 به خوبی عمل می آید ولیکن مناسب ترین pH خاک برای آن، ۸-۷ می باشد. pH اسیدی رشد رویشی پنبه را محدود می کند.
مزرعه کشت پنبه
مراحل رشد پنبه
شناخت از چگونگی رشد و نمو پنبه، ما را راهنمایی می کند تا چگونه تولید آن را مدیریت کنیم و به عملکرد مناسب دست یابیم. طول مراحل رشد تابعی از نوع رقم، شرایط اقلیمی و خاک (رطوبت و حرارت) می باشد. ضمنا مدیریت عمليات زراعی نیز از دیگر عوامل تعیین کننده طول مراحل رشد می باشد. طول دوره زندگی پنبه از زمان کاشت تا برداشت حدودا بین ۱۲۰ تا ۲۴۰ روز بوده که در مناطق، ارقام و گونه های مختلف متفاوت است.
تاریخ مناسب کاشت پنبه
یکی از عوامل مهم در زراعت پنبه، انتخاب درست و به موقع تاریخ کاشت است که بر حسب نواحی و شرایط مختلف تغییر می نماید. حداقل درجه حرارت خاک برای جوانه زنی بذر پنبه، ۱۵ درجه سانتی گراد و دمای محیط حدود ۱۸ درجه سانتی گراد است و بایستی برای حداقل ۵-۳ روز متوالی، در عمق ۷- ۵ سانتی متری خاک این شرایط مهیا باشد. همچنین بایستی مطمئن شد که خطر سرمای بهاره از بین رفته و با توجه به دوره رشد، پایان دوره با سرما مواجه نگردد و حتی الامکان در موقع برداشت وقوع باران های پائیزه باعث پائین آوردن عملکرد و کیفیت الیاف نگردد. به محض رسیدن شرایط مناسب، باید بدون اتلاف وقت نسبت به کشت پنبه اقدام نمود. این کار دارای مزایای زیر می باشد:
ریشه پنبه تا عمق مناسب در خاک فرو رفته و از رطوبت ذخیره در زمین استفاده و در تابستان که هوا گرم می شود در مقابل خشکی و کم آبی به علت داشتن ریشه قوی مقاومت می نماید. گلها موقع مناسب باز می شوند و زمان تلقیح مصادف با گرمای شدید نمی شود، لذا محصول افزایش می یابد. چون تا زمان شروع گرمای تابستان، اندام های بوته کاملا تکامل یافته اند، بنابراین در برابر تابش آفتاب و گرمای شدید مقاوم تر می گردند. رسیدن محصول با سرما و بارندگی مواجه نگردیده، در نتیجه عملکرد و کیفیت الیاف بویژه در مناطق معتدل افزایش می یابد. بعد از برداشت پنبه، کشت پاییزه غلات امکان پذیر خواهد بود.
بذر مناسب کاشت
بذری برای کاشت پنبه مناسب است که اولا از رقم یا ارقام توصیه شده برای آن منطقه باشد و دیگر این که از استانداردهایی که برای بذر پنبه تعیین شده است، برخوردار باشد. تفاوت بذر مناسب و نامناسب به اندازه تفاوت موفقیت و شکست زارع است. توصیه اکید آن است که از بذور گواهی شده استفاده شود.
عمق مناسب کاشت پنبه
عمق مناسب کاشت پنبه بر حسب نوع و رطوبت خاک، اندازه دانه، نوع زراعت و روش های آبیاری متفاوت است. به طور کلی، این مقدار، در خاک های سنگین و آبیاری غرقابی حدود ۳ سانتی متر، در خاک های متوسط و آبیاری نشتی حدود ۴۵ سانتی متر و در زراعت ديم ۶۷ سانتی متر، عمق مناسب کاشت تعیین شده است، با کاشت بذر در عمق و زمان مناسب، جوانه بذر پنبه به سرعت و در حدود ۸ روزه کامل می شود. تحقیقات نشان می دهد. هرچه جوانه زنی سریع تر باشد، گیاه به دست آمده قوی تر و در مقابل شرایط نامساعد مقاوم تر است. دقت کنید؛ خروج بذر پنبه از خاک خیلی کند است. از این رو، باید عمل کاشت آن را به نحوی تنظیم کنید که هرچه زودتر جوانه زده، از خاک خارج گردد. تاخیر در خروج، باعث ضعف گیاه و کاهش تولید محصول می شود.
گیاه پنبه آماده برداشت
تناوب زراعی
در مناطقی که از نظر شرایط جوی و خاک امکان کشت پنبه وجود دارد، باید در درجه اول به کشت محصولات رایج منطقه توجه نمود. باید توجه داشت در موقع تعیین برنامه تناوب، به خصوصیات و احتیاجات گیاه، نوع خاک، لوازم و ماشین آلات موجود برای تهیه زمین، اصول داشت و برداشت محصول دقت لازم و کافی مبذول گردد. بطور کلی پنبه گیاهی و جینی است و در طول دوره رشد بایستی با علف های هرز موجود در زمین مبارزه شود و از این لحاظ توصیه می شود پنبه در اول تناوب زراعی قرار گیرد. پنبه دارای ریشه عمیق است و مواد غذایی را بیشتر از عمق خاک زراعی جذب می نماید. بنابراین بایستی بعد از پنبه گیاهی کشت شود که بتواند مواد غذایی سطح الأرض را جلب نماید. در نقاطی که آب کافی وجود دارد و هوا معتدل است می توان بقولات را به عنوان کود سبز برای تقویت زمین وارد تناوب نمود و قرار دادن گندم و جو، در کاهش جمعیت آفات، بیماریها و علفهای هرز بسیار موثر است. در مناطقی که بیماری پژمردگی پنبه شیوع دارد قرار دادن برنج در تناوب بسیار مهم است. حتما یکی از گیاهان خانواده یونجه مثل يونجه، شبدر، سویا، بادام زمینی با حبوبات در تناوب قرار گیرد.
گردآوری: حاتمی
