سرمازدگی عبارتست از تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی اندام های مختلف گیاه در اثر روبرو شدن با دماه هاي پایین و بالاتر از نقطه انجماد ( بین 0تا 10 درجه سانتی گراد) که با پیدایش علایم نمایان می شود. صدمات یخ زدگی عمدتا ناشی از Freezing از دماي زیر صفر درجه سانتیگراد یخ زدگی یا ایجاد کریستال هاي یخ در آوندهاي گیاه است که بسرعت در تمامی اندام ها گسترش می یابد.
انواع سرمازدگی
الف)سرمازدگی انتقالی(جبهه اي یا سیکلونی): به سرمایی که در اثر هجوم یک جریان سرد و قطبی و عبور آن از یک منطقه پیش می آید و موجب کاهش شدید و ناگهانی درجه محیط به چندین درجه زیر صفر می شود اطلاق می گردد این جریان بیشتر در دوران رکود درختان میوه (زمستان) بوقوع می پیوند.
ب) سرمازدگی تشعشعی: سرما و یخبندانی که کاملا منطقه اي بوده و در یک محدوده معین بدون اینکه هواي سرد از سایر نقاط به منطقه نفوذ کند در اثر تشعشع از سطح زمین در همان محل بوجود می آید این نوع سرمازدگی بر خلاف نوع اول همواره در شب هاي ساکت و آرام بدون ابر و باد ظاهر می شود. بسته به نوع فصل نیز خسارت وارده متفاوت می باشد به عبارتی زمان وقوع سرما نیز پراهمیت بوده و براین اساس تقسیم بندي زیر صورت گرفت است.
سرمازدگی در مرکبات
برای مشاهده انواع نهال زودرس و دیرس اینجا کلیک کنید.
سرمازدگی دیررس بهاره
سرماهاي بهاره خیلی خطرناك تر از از یخبندان هاي اوائل پائیز می باشند این نوع سرمازدگی بیشتر در مناطق معتدله رخ داده و باعث خسارت به گل و میوه می گردد زیرا گل ها و میوه هاي جوان حساستر از میوه هاي رسیده می باشند. امکان وقوع سرماي بهاره در موقع باز شدن گل هاي درختان وجود دارد طول مدت این نوع سرما کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست. حساسیت به سرماي دیررس بهاره به ترتیب: میوه کوچک>گل کاملا باز شده > گل نیمه باز > جوانه هاي باز نشده می باشد. بنابراین در مورد میوه هاي مانند بادام، زردآلو و هلو که داراي نیاز سرمایی کمتري می باشند توصیه می شود از ارقام دیرگل استفاده شود. بمنظور پی بردن به خسارت سرمازدگی دیرس بهاره تخمدان گلها و میوه هاي کوچک معاینه می شوند که در صورت سبز بودن می توان نتیجه گرفت که گل یا میوه آسیب ندیده است.
سرمازدگی زمستانه
این نوع سرمازدگی در زمستان و در دما هاي پایین تر از 10- و پایین تر رخ داده و در حالت شدیدتر درختان دچار یخ زدگی( Freezing) می شوند این نوع سرمازدگی در میوه همیشه سبز نظیر زیتون، پرتقال، نارنگی، نارنج و در کل مرکبات می تواند موجب خسارت زا باشد.گاهی ممکن است سرمازدگی پاییزه و قبل از به خواب رفتن درختان، خسارت بار باشد. بطور مثال در انار سرماي زوردرس پاییزه مخصوصا اگر همراه با ریزش باران باشد باعث ترکیدگی میوه می گردد.
علایم سرمازدگی
تحمل گونه ها و ارقام به سرما و یخبندان متفاوت است همچنین حساسیت اندام هاي مختلف گیاهی به یخ زدگی و سرما نیز تفاوت دارد به ترتیب ریشه ها، برگ ها، شاخه هاي نورسته و جوانه ها بیشترین حساسیت را دارا می باشند. با توجه به اینکه ریشه ها در داخل خاك فعالند کمتر در معرض آسیب هاي ناشی از سرمازدگی قرار می گیرند. در ماه هاي پاییز، تقریبا میزان مقاومت پوست و آوندهاي چوبی یکسان است ولی به هنگام زمستان شانس زنده ماندن پوست کمتر خواهد بود به طور کلی دماي 1- تا2- سانتی گراد در فصل رشد صدمه زیادي به گیاه وارد ساخته و در دماي کمتر از 7 – درجه سانتیگراد، تولید محصول و اندام هاي هواي گیاه آسیب می بیند در شرایط مطلوب دمایی، سرماي هوا نباید از 5- درجه سانتی گراد کمتر باشد. در زیتون اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه بتدریج کاهش یابد. حتی اگر به 13 – درجه سانتیگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همین زمان درجه حرارت بطور ناگهانی کاهش یابد موجب یخ زدگی و ازبین رفتن ساقه و اندام هاي هوایی می شود اگرچه قسمت هاي پایین تنه درخت اغلب زنده می مانند. علایم و خسارت سرمازدگی در اندام هاي گیاهی بشرح زیر می باشد.
جوانه ها و گل
خسارت هاي مورفولوژیکی سرمازدگی در جوانه ها عبارتنداز تغییر رنگ و قهوه اي شدن اکسیداتیو بافت ها، نابودي گل هاي در حال تکامل در داخل جوانه و سیاه شدگی کامل اندام؛ در گل هاي تازه باز شده علائم خسارات عبارتند از پژمردگی کلاله و خامه، قهوه اي شدن کلاله و سپس خامه، سیاه شدگی تخمدان، بهم پیچیدن و نکروز شدن گل آذین ها.
سرمازدگی در زیتون
میوه
در زیتون میوه هاي بالغ از ارقام دیررس که برداشت نشده اند و در طول زمستان بر روي درخت می مانند چروکیده شده و دم میوه در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره اغلب قهوه اي رنگ می گردد. سرماي بی موقع در ابتداي پاییز می تواند به میوه هاي برداشت نشده که که براي کنسرو در نظر گرفته شده اند آسیب برساند. چنین سرماهایی معمولآ باعث آسیب رسیدن به بخشی از محصول می شود. چند روز پس از سرما زدگی، تاول هایی در میوه بوجود می آید. این تاول ها نشان دهنده آسیب به بافت هاي داخلی میوه است و این زیتون ها براي تولید کنسرو مناسب نیستند. در مرکبات میوه سرمازده در بیشتر اوقات نشانه هاي خارجی از خود نشان نمی دهد گاهی ابکی شدن کیسه هاي عصاره و بدنبال آن از دست دادن آب و ایجاد شکاف در میوه مشاهده می شود در برش عرضی در ناحیه دم میوه تشکیل بلور یخ و بلورهاي سفید هسیپریدن بر روي کارپل ها دیده می شود.در مورد سیب و گلابی یک نوع لکه با کمربندهایی با پوست زبر چوب پنبه اي روي میوه تشکیل و یا میوه کج و معوج شده و گودي هایی روي سطح آن بوجود می آید.
برگ
در زیتون برگ هاي جوان در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره به رنگ سبز کم رنگ یا زرد ملایم درآمده و در نهایت پژمردگی و خشک می شوند. در برگ هاي بالغ قسمت نوك برگ به سوي پایین خمیده می شود. برگ هایی که در جوانی در تماس با یخبندان بوده اند به صورت لوله اي شکل درآمده و سطح پایین برگ به رنگ سبز کم رنگ و واجد مناطق صاف ( بدون کرك هاي صفحه اي ) خواهد بود . در یخبندان شدید، به خصوص زمانی که با باد سرد همراه باشد، نوك برگ ها یا حاشیه پهنک برگ خشک می شود و به رنگ قرمز مایل به قهوه اي در می آید. گاهی اوقات مناطق آبسوخته بر روي پهنک برگ گسترش می یابد و به خشک شدن برگ می انجامد. در یخبندان هاي شدید برگ ها تغییر رنگ داده برنزي می شوند . این برگ ها خمیده شده و در نهایت خشک و بر روي زمین می ریزند. برگ هاي آسیب دیده گاه به واسطه از بین رفتن شاخه به صورت آویزان بر روي شاخه هاي مرده باقی می مانند. در مرکبات یخبندان هاي ملایم موجب آبگز شدن برگ ها یا پیچیدگی موقت برگ می شود. در مواردي که سرمازدگی و یخبندان شدید نباشد که موجب مرگ کامل برگها شود، ممکن است لکه هاي بافت مرده کوچکی در پهنک برگ ظاهر شود. این نواحی بافت مرده اغلب مورد حمله بیماري آنتراکنوز قرار می گیرند.
سرشاخه ها و شاخه ها
سر شاخه ها و شاخه هاي جوان از اندام هاي حساس به سرما و یخبندان می باشند بر اثر سرما بافت تغییر رنگ داده و پریدرم آن ها برونزي می شود. این حالت به خصوص در قسمتی از شاخه که در معرض سرما بوده مشخص تر است. یخبندان همچنین ترك هایی را بر روي پوست شاخه هاي یک تا دو ساله ایجاد می کند در صورت بالا بودن مدت و شدت سرما تنه اسیب دیده و نهایتا خشک می شود آسیب یخبندان شدید بر روي شاخه یا سر شاخه بصورت نکروز بافت پوست ظاهر می شود. به طوري که با برداشتن پوست مناطق قهوه اي در سطح کامبیوم قابل مشاهده است. زخم هاي حاصل از سرمازدگی و یخبندان روي تنه، شاخه و سر شاخه با آلودگی توسط ساپروفیت ها از جمله باکتري ها دنبال می شود. در ارقام نیمه حساس شاخه ها به اندازه 10 الی 20 سانتیمتر خشک می شوند.
این خشکیدگی در بعضی از ارقام در انتهاي سر شاخه ها اتفاق می افتد ولی در ارقام حساس تنه شکاف برداشته و خشک می شوند. با آسیب دیدن اندام هاي هوایی، تعادل رویشی گیاه بهم خورده و در بهار با فعال شدن جوانه هاي خفته در بخش هاي پایینی، نرك ها و پاجوش هاي فراوانی بر روي تنه رشد نموده و درخت حالت بوته اي بخود می گیرد که نیاز به هرس و اصلاح در گیاه را ضروري می سازد. در شب هاي سرد زمستان آب بین سلولی یخ زده و در طی روز شدت آفتاب بیشتري به قسمت هاي جنوب و جنوب غربی درخت می تابد که باعث ذوب شدن یخ ها می گردد یخ زدن و و ذوب شدن مداوم آب بین سلولی در اثر سرما و تابش آفتاب منجر به خسارت آفتاب سوختگی زمستانه می گردد.
گردآوری: حاتمی
