کاشت مورینگا

کاشت مورینگا یا درخت گز روغنی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری امکان پذیر است که تاکنون 13 گونه آن شناسایی و گزارش شده است که بیشتر با دو گونه آن کار می شود. گونه های Moringa peregrine و Moringa oleifera  مهمترین گونه های این جنس هستند. گونه مورینگا اولیفرا که مهمترین و اقتصادی ترین گونه خانواده است و به تازگی در ایران کشت شده، معرفی می شود. گیاهی است با ارزش که تمامی بخش های آن قابل استفاده و بهره برداری است و به دلیل فواید فراوانش «درخت معجزه » لقب گرفته است. این درخت به صورت فزاینده در سطح جهان در حال پخش شدن است، به طوریکه براساس گزارش ScienceDaily روز ۱4 مارس، 20۱0 ، گز روغنی به عنوان” مفید ترین درخت جهان ” اعلام گردید. این گیاه با داشتن تحمّل بالا در برابر شرایط سخت بیابانی، سنگلاخی و کم آب توانسته است، نوید تازه ای برای کشاورزان به ارمغان آورد و به دلیل خواص ویژه آن در صنعت، از قبیل صنعت غذا و دارو، محصولات آرایشی بهداشتی، سوخت بیو دیزل،کشتی سازی، ابزار دقیق،ساعت سازی، هوا فضا و غیره از بازار خوبی برخوردار باشد. گیاه مورینگا، از خانواده مورینگاسه که گونه موجود آن در ایران به گاز رخ (مورینگا پرگرینا) معروف می باشد از هزاران سال پیش در دسترس بشر بوده است و شیخ الرئیس بوعلی سینا و جوز جانی در مستندات خود به آن اشاره داشته اند.

 با جست و جوی کوتاهی در مییابیم که به علت خواص دارویی، بهداشتی و غذایی، برگ، دانه، گل، چوب و… کاشت مورینگا در جهان به طور گسترده ای مورد مصرف تجاری قرار گرفته و درآمدزایی و اشتغال زایی بالایی را برای کشورهای تولیدکننده محصولات آن به ارمغان آورده است. با توجه به این موضوع که در ایران،گیاهی ناشناخته باقی مانده و تنها به صورت محلی در استانهای جنوبی کشور به صورت محدود کشت شده است، شناخت بیشتر آن می تواند به ترویج آن کمک کند. درخت مورینگا اولیفرا به عنوان مهمترین منعقدکننده طبیعی دنیا شناخته شده است.

مورینگا بومی بخش هایی از آفریقا و آسیا و برگرفته از کلمه مورانگای است. تیره مورینگاسه در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد کرده و در اندازه های مختلف از گیاهان کوچک تا درختان عظیم وجود دارند.

 درخت مورینگا از زاویه ای دیگر

شرایط رشد درخت Moringa peregrine

کاشت مورینگا در مناطق نیمه خشک، گرمسیری و نیمه گرمسیری امکان پذیر بوده و قابل رشد است. این درخت طیف وسیعی از شرایط خاک را تحمل می کند،  pHبهینه خاک بین 3/6 تا 7 است. در خاک خشک شنی یا لومی به خوبی رشد می کند. خاک اشباع از آب برای ریشه ها مضر بوده و سبب پوسیدگی می شود. این درخت آفتاب پسند بوده و نسبت به دماهای پایین و یخبندان حساس است. از این رو برای کشت در مناطق خشک مناسب است، زیرا می تواند با استفاده از آب باران بدون داشتن آبیاری رشد کند.

تحقیقات علمی بر روی گیاه مورینگا تأیید می کند که این گیاه کاربردهای فراوانی دارد:برگ های آن سرشار از ارزش غذایی و درمانی می باشد برگ های مورینگا حاوی تمام اسید های آمینه ضروری (ایزولوسین، لوسین، لیزین، متیونین، فنیل آلانین، ترئونین، تریپتوفان و والین) و غیر ضروری (آرژنین و هیستیدین)، که 2500 برابر نسبت به چای سبز و 242 برابر نسبت به سیب، می باشد، به علاوه روغن مورینگا نیز سرشار از چربی های امگاست.

نحوه کاشت مورینگا Moringa peregrine 

این گیاه (اصلاح شده) استعداد اشتغال پایدار کل استان های ذکر شده را دارد. در سال اول تا ۳ متر رشد می کند و در مناطقی با بارندگی کمتر از ۳0 میلی متر در سال به رشد خود ادامه می دهد بنابراین کاشت مورینگا بهترین گزینه برای بیابان زدائی می باشد و در سال های بعد بوسیله رطوبت محیط تغذیه می شود. از سال دوم باردهی به مقدارحداقل ۳۰ کیلو در هر درخت را داراست که 5-  درجه سرما و ۶۷ درجه گرما را نیز تحمل می نماید و گیاه اصلاح شده آن در تمامی مناطق گرم، خشک و خنک استان قابل کشت و مثمر می باشد.در هرهکتار Moringa peregrine جهت (تولید برگ) 2200 اصله نیاز است و برای Moringa oleifera  که از تنه درشت تری بهره مند است 1800 اصله نهال مورد نیاز است که در M.peregrine بیشتر پوست و برگ آن مورد استفاده قرار می گیرد و در گونه oleifera  بیشتر روغن کشی و روغن گیری مد نظر است. هرکیلو oleifera  دارای 2900 تا 3600 دانه می باشد و peregrine ایرانی 2400 عدد بذر و نمونه خارجی بین 1200 الی 1400 عدد بذر در هر کیلو هستند.

نمایی از برگ مورینگا

نحوه تکثیر درخت Moringa oleifera 

مورینگا درختی سریع الرشد است، به طوری که طول آن در سال اول می تواند به 3 متر نیز برسد. کاشت مورینگا بسیار آسان است و به وسیله بذر یا قلمه در زمین در منطقه آفتابی انجام می شود. به آسانی با قلمه زدن تکثیر می شود و به آبیاری زیاد، آفتکش های خاص یا کود نیاز ندارد و نسبت به خاک سنگین بیش از حد اسیدی، قلیایی، شور و یا سخت تحمل پذیر است. تجزیه برگ مورینگا روی زمین در نهایت، خاک نابارور را غنی می سازد. تنها ضعف آن آبیاری زیاد و دمای کمتر از 4 درجه است. در دماهای زیر 4 درجه سانتی گراد بر اثر سرما آسیب زیادی می بیند. همچنین در شرایط آبیاری زیاد و زهکشی ضعیف نهال خشک می شود.

کاشت بذر Moringa oleifera  

کاشت مورینگا(بذر آن) بدون پیش تیمار انجام می شود، لیکن استراتیفیکاسیون جوانه زنی بذر را تسهیل می کند. میزان جوانه زنی برای بذرهای تازه بین60 تا 90 درصد است که بین 7 تا 30 روز پس از کاشت اتفاق می افتد. دانه های مورینگا اولیفرا فاقد دوره خواب است و با توجه به درصد روغن بالای بذر قوه نامیه آن ها سریع کاهش می یابد و حتی بعد از یکی دو سال قوه نامیه خود را کاماً از دست می دهند، لذا بهتر است به محض بلوغ کاشته شوند.

کاشت بذر در زمین

بهترین کار برای کاشت مورینگا این است که دانه ها را به طور مستقیم در محل مورد نظر برای کاشت درخت قرار داد و از جا به جایی نهال خودداری کرد. نهال، جوان و شکننده است و اغلب نمی تواند پس از جابه جایی زنده بماند.

کاشت مورینگا در مقیاس تجاری می تواند بسیار پر سود باشد.

مراحل کاشت مورینگا(بذر مورینگا)

یک منطقه با خاک سبک و شنی انتخاب شود. خاک سنگین رسی یا آب گرفته مناسب نیست.گودالی با ابعاد 30×30×30 سانتی متر حفر شود، سپس مجدداً با خاک سبک پر شود. توجه داشته باشید که کود کشاورزی یا کمپوست به رشد بهتر درخت کمک خواهد کرد، اگرچه درختان مورینگا در خاک های فقیر نیز رشد می کنند.سه تا پنج دانه با فاصله 5 سانتی متر از هم در گودال کشت شود. عمق آنها نباید از 1.5 سانتی متر یا یک بند انگشت بیشتر باشد. خاک باید به اندازه کافی مرطوب باشد، نه آنقدر که قسمت بالای آن خشک و نهال در حال ظهور خفه شود و نه بیش از حد مرطوب که دانه ها غرق و پوسیده شوند. وقتی که طول نهال ها 10 تا 15 سانتی متر شد، سالم ترین نهال ها در زمین نگه داشته و بقیه حذف شوند.موریانه ها و نماتد می تواند نهال جوان را از بین ببرد؛ بنابراین اقدامات لازم برای حفاظت از آنها در برابر این دو خطر انجام شود.

مراحل کاشت مورینگا(بذر) در گلدان های کیسه ای پلاستیکی

گلدان ها با مخلوط خاک سبک یعنی 3 قسمت خاک به 1 قسمت شن و ماسه پر شود. دو یا سه بذر در هر گلدان در عمق 5/0 سانتی متری کشت شود. باید رطوبت آن به اندازه کافی باشد.جوانه زنی طی دو هفته رخ می دهد. جوانه های اضافی جابه جا شوند و تنها یکی از آنها در هر گلدان باقی بماند. نهال ها را پس از چهار تا شش ماه، زمانیکه طول آ نها به 60 تا90 سانتی متر رسید می توان جابه جا کرد.

گردآوری: حاتمی