جنس لیلیوم يکي از اعضاء خانواده Liliaceae بوده و يکي از گياهان زينتي منحصر به فرد است که گلهاي زيبا و رنگارنگ آن از قيمت بالايي برخوردار است. اين گياه حدود ۱۰۰ گونه دارد که در مناطق از ۱۰ تا ۶۰ درجه عرض شمالي پراکنده است. ارقامي از آن به صورت گل شاخه بريده و ارقامي نيز بصورت گلداني و در فضاي سبز كشت مي شوند. کشور ما به دليل تنوع اقليمي و داشتن مناطق کوهستاني و خنک توانايي اقليمي مناسبي براي کشت دارد. ايران همچنين رويشگاه طبيعي گونه هاي زيبايي از ليليوم نظير سوسن چلچراغ(L. ledebourii (Baker)Boiss.) است که در برخي مناطق نظير كلاردشت، خانقاه اردبيل و ارتفاعات داماش عمارلو وجود دارد.
گل لیلیوم بسیار زیبا
ليليوم ها را در گروه هاي اصلي زير تقسيم بندي مي کنند که به قرار زير است :
۱) لیلیوم هيبريدهاي آسيايي
۲) لیلیوم هيبريدهاي شرقي
۳) سوسن عيد پاك
4) LA تلاقي بين هيبريدهاي آسيايي و سوسن عيد پاك
5) LO تلاقي بين هيبريدهاي آسيايي و هيبريدهاي شرقي
6) OT تلاقي بين هيبريدهاي شرقي و سوسن هاي شيپوري
7) OA تلاقي بين هيبريدهاي شرقي و هيبريدهاي آسيايي
لیلیوم های هيبريد داراي خصوصيات مناسبي از قبيل رشد سريع سوخ، برگ هاي سالم، ساقه قوی، گل هاي بزرگ و داراي رايحه مي باشد ولي در بعضي از گونه ها ويژگي هاي نامناسبي از قبيل بد شکلي گل ها، گلبرگ هاي ضعيف و عدم وجود رنگ خالص دیده می شود.
سوخ ليليوم بدون پوشش بوده و يک اندام ذخيره اي زير زمين مي باشد که از فلس ها و صفحه پايگاهي (Basal plate) تشکيل شده است. صفحه پايگاهي يک ساقه متراکم بوده که نوک ساقه و ريشه ها از آن بوجود مي آيند. فلس ها برگ هاي متورم و تغيير شکل يافته اي هستند که به عنوان مخزن مواد غذايي عمل مي کنند. فلس هاي جديد از جوانه انتهايي در محور فلس دروني نزديک ته ساقه گل دهنده قديمي که سوخ دختري (Dauther bulb) ناميده مي شوند بوجود مي آيد.
سوخ هاي ليليوم در بهار جوانه زده و بسته به گونه در تابستان يا اوايل پاييز گلدهي خواهند داشت. اغلب سوخ هاي ليليوم جهت تحمل شرايط نامساعد پاييز و زمستان داراي يک دوره رکود مي باشند که اين دوره رکود به وسيله دماهاي پايين از بين مي رود. دما يکي از مهمترين فاکتورهاي محيطي در کنترل گل آغازي در ليليوم ها مي باشد. سوسن عيد پاک و تعدادي از هيبريدهاي ليليوم نياز به يک دوره دماي پايين (بهاره سازي ) جهت گلدهي دارند. جهت بهاره سازي، سوخ ها نياز به ۱۰۰۰ ساعت دماي 7- 2 درجه سانتي گراد دارند. که به روش هاي مختلفي بر سوخ ها اعمال مي شود.
اگر چه برطرف شدن رکود و بهاره سازي جهت گلدهي دو مفهوم متفاوت مي باشند ولي در منابع مختلف اغلب به صورت مترادف بيان مي گردند. بهاره سازي دوره اي از تيمار سرمايي است که قبل از گل آغازي، جهت شروع يا تسريع اين مرحله به گياه داده مي شود . در مقابل رکود به هر گونه توقف موقتي رشد در اندام هاي گياهي حاوي مريستم اطلاق مي گردد که اگرچنانچه آن اندام در يک محيط مناسب رشد نيز قرار گيرد قادر به رشد نمي باشند.
گزارش گرديده است که تيمار سرمايي سوخ های لیلیوم باعث تسريع گلدهي، کاهش ارتفاع و کاهش تعداد گل در گياه مي گردد. همچنين تاريخ گلدهي و تعداد برگ ها بوسيله تيمار سرمايي کاهش مي يابد. از آنجايي که در سوسن عيد پاک دماي پايين باعث انگيزش گل مي گردد لذا به عنوان بهاره سازي در نظر گرفته مي شود.
عوامل موثر در کاشت لیلیوم
خاک
کاشت لیلیوم براي گل دهي مي تواند در انواع خاکهاي داراي ساختمان خوب و زهکشي مناسب انجام شود. در غير اين صورت بهتر است خاک هاي سنگين( رسي و رسي شني) با مواد هوموسي تا عمق ۳۰ سانتي متر مخلوط شوند. اين کارموجب نرم شدن خاک (ساختمان بهتر) شده و درعين حال موجب افزايش نگهداري رطوبت خاک و كاهش ميزان آبياري مي شود. سيلتي بودن سطح خاک باعث سله بستن شده و براي جلوگيري از آن بايد از کاه و کلش درسطح خاک، خاک اره و پيت استفاده نمود. اسيديته خاک (pH) در محدوده 5/7-5/5 براي رشد و نمو ليليوم مناسب مي باشد. لیلیوم حساس به شوری است و خاک هایی که شوری بالا (بيشتر از ۲ دسي زيمنس بر متر)، دارند رشد را تحت تاثیر قرار می دهند.
آبياري
ليليوم داراي ريشه هاي سطحي است. خاک حدوددا با عمق ۳۰ سانتي متر که داراي زهکشي خوب باشد براي کاشت ليليوم مناسب است. دوره آبياري با توجه به نوع خاك متفاوت بوده وحفظ رطوبت درحد ظرفيت مزرعه براي رشد ليليوم مناسب است.
کوددهي
براي افزايش حاصلخيزي خاك ، مواد آلي کاملا پوسيده حدود ۱ مترمکعب کوددامي کاملا پوسيده در ۱۰۰ مترمربع مي تواند استفاده شود. کودهاي دامي تازه علاوه بر داشتن بذور علفهاي هرز، معمولا خيلي شور بوده و براي گياه مضر مي باشد. درخاک هاي سنگين و اغلب خاک هاي هوموسي، کودهاي حيواني اثرات معكوس روي ساختمان خاک دارد و به عنوان عامل سيماني شدن عمل مي كنند. در چنين خاک هايي، استفاده از پيت ترجيح دارد. گل ليليوم مواد غذايي کمي (بدليل ذخيره مواد غذايي در سوخ) به ويژه در ۳ هفته اول کشت نياز دارد . درخاک هاي ضعيف از لحاظ مواد غذايي، عناصر غذايي فسفر و پتاسيم را به صورت کود بايد اضافه نمود.
ضدعفوني خاک
جهت کاشت لیلیوم خاک بايد عاري از عوامل بيماري زا باشد. ضدعفوني خاك مي تواند بوسيله نور خورشيد، جريان بخار آب (در كشت گلداني) يا مواد شيميايي مانند متام سديم در كشت گلداني و فضاي باز انجام شود. از آنجايي که بيشتر خاک ها را نمي توان بيش از يک بار درسال ضدعفوني کرد، اين کار بايد قبل از کشت تابستان يا زمستان انجام شود. كشت هاي قبل از ليليوم نيز بايد درنظرگرفته شو د، چرا که برخي از آنها مثل لاله ها، زنبق ها و سيب زميني ممکن است که توسط قارچ هاي مشترك مانند ريزوكتونيا يا فيتوفتر ا آلوده شده و در نتيجه مي توانند ليليوم را نيز آلوده کنند. اگر ضدعفوني کردن مقدور نباشد، برخي از قارچ کش ها جهت مبارزه باعوامل بيماري زاي مثل پيتيوم، ريزوكتونيا يا فيتوفترا را قبل از كشت با خاك مخلوط مي توان نمود.
توجه : به دلیل احتمال سوختگي ريشه، نبايد ازت در ۳ الي ۴ هفته پس از استفاده قارچکش ها، مصرف گردد.
لیلیوم صورتی
کاشت لیلیوم
چند روز قبل از کاشت لیلیوم، آبياري زمين جهت آماده نمودن و مرطوب کردن خاک موجب مي شود که جوانه زني و ريشه زني پياز سريعتر شروع شود.
سوخ ها پس از تهيه، بايستي سريعا کشت شوند. اگر اين امر(کاشتن) امکان پذيرنباشد، سوخ ها را مي توان در دماي 2-0 درجه سانتي گراد براي حداکثر ۲ هفته يا دماي 5-2 درجه سانتي گراد براي حداکثر ۱ هفته نگهداري كرد. به هر حال اگر مدت زمان انبار داري طولاني تر گردد، دما باید تا 2- درجه سانتی گراد پایین آورده شود.
عمق کشت و رشد ريشه
وقتي که سوخ ليليوم کاشته مي شود، جذب آب و مواد غذايي درطول ۳ هفته اول، بستگي به ريشه هاي سوخ که در هنگام کاشته شدن توسعه پيدا کرده است، دارد، بنابراين لازم است که ليليوم هنگام کاشتن داراي ريشه هاي خوب و سالم باشد. وقتي که ساقه هوايي از سوخ خار ج شد، ريشه هاي ساقه اي در حد فاصل بين قسمت بالاي سوخ و سطح خاك تشكيل مي شود. اين ريشه هاي ساقه اي بزودي به همراه ريشه هاي موجود در سوخ، شروع به جذب آب و مواد غذايي براي گياه، مي کنند.
براي بدست آوردن ليليوم با کيفيت خيلي عالي بايد به نکات زير نيز توجه شود:
عمق مناسب کاشت لیلیوم : در زمستان 8-6 سانتي مترو در تابستان 10-8 سانتي متر خاک روي سوخ باشد.
خنک نگه داشتن خاک: پس از کاشتن پيازها، خاک را با کاه و کلش يا خاک اره بپوشانيد تا از اشعه گرمايي خورشيد و همچنين خشک شدن سوخ ها جلوگيري شود.
خاک مزرعه با استفاده از مواد شيميايي مختلف مانند متام سديم ضدعفوني شده تا عوامل بيماري زا مثل قارچ ها کنترل شده و ريشه هاي سالم و فاقد بيماري توليد گردد.
تراکم کاشت لیلیوم
تراکم کاشت، بسته به نوع رقم، اندازه سوخ و زمان كاشت، متفاوت است. براي گل دهي در طول ماه هاي با دماي بالا و نور زياد، سوخ ها بايد متراکم تر کاشته شوند. دردوره اي با نور ضعيف (زمستان)، سوخ ها بايد با تراکم کمتري (فاصله بيشتر) کاشته شوند.
محل کشت (فضاي باز يا گلخانه)
کاشت ليليوم معمولا درگلخانه هاي شيشه اي يا پلاستيکي مرسوم است. اين کار موجب مي شود که از اثرات نامطلوب آب و هوا و هرگونه شرايط نامطلوب، دوري شده و باعث کنترل بهتر شرايط محيطي از جمله رطوبت ،دما و… گردد. کاشت لیلیوم در فضاي باز فقط در مناطقي که داراي شرايط مطلوب آب و هوايي مي باشند. مانند مناطق داراي دوره هاي بدون يخبندان و باد شديد، مقدور مي باشد. درطول تابستان ، شدت نور زياد موجب كاهش طول ساقه شده ودر نتيجه سايه اندازي به مقدار۵۰ % موجب بهبود كيفيت گل مي گردد و برعکس در زمستان به دليل كمبود نور بايد از نور مصنوعي استفاده نمود تا از کوتاه ماندن گل ها جلوگيري گردد.
کنترل علف هرز
بعد از اينکه گياه جوانه زد و ازخاک بيرون آمد و قبل از اينکه برگ ها بازشوند مي توان با علف کش هاي مختلف، علف هاي مزرعه را از بين برد. علف کش بايد در بعد از ظهر (غروب) استفاده گردد و صبح فرداي آن روز نيز آبياري انجام شده تا گياه آسيب نبيند. از مصرف علف کش زماني که گياه بيشتر از ۱۰ سانتي متر ارتفاع دارد بايد پرهيز نمود.
قيم (نگه دارنده) گياه
بسته به رقم گياه، استفاده از قيم، درطول دوره کاشت لیلیوم ممکن است مورد نياز باشد. رايج ترين راه براي نگهداري گياه به صورت مستقيم استفاده از توري هاي مورد استفاده براي گل ميخك و داوودي مي باشد که درطول دوره رشد گياه قابل جابجايي و تنظيم ارتفاع مي باشد.
گل های لیلیوم در رنگهای مختلف پرورش داده می شوند.
گلدهي و برداشت گل لیلیوم
به محض اينکه غنچه هاي اوليه رنگ مناسب را پيدا کردند، گل ها قابل برداشت مي باشند. اگر برداشت گل لیلیوم خيلي زود انجام شود يعني قبل از رنگ گرفتن کامل غنچه هاي اوليه، غنچه ها به طورکامل باز نمي شوند. همين طور اگر برداشت گل خيلي دير انجام شود موجب مي شود كه گل ها هنگام حمل و نقل صدمه ببينند و از كيفيت گل آنها كاسته شود. اين صدمه ها، شامل ضربه خوردن و سائيده شدن گلبرگ ها و همچنين ريختن دانه گرده روي گلبرگ ها مي باشد.
در گل هاي بازشده بهتر است، برداشت گل درصبح صورت گيرد تا از خشک شدن گل جلو گيري شو د وگل هاي بريده شده ، بيشتر از يک ساعت درون گلخانه نگه داشته نشود. بعد از بريدن گل ها، آنها براساس تعداد غنچه درساقه و همين طور طول ساقه، دسته بندي مي شوند. برگ هاي ۱۰ سانتي متري پايين ساقه گل بايد چيده شود، اين عمل موجب بهترشدن ظاهر گل شده و همچنين کيفيت گل را نيز بهتر مي کند، زيرا وقتي که در آب قرار داده مي شود، آلودگي کمتري بوجود خواهد آمد
انبارداري گل هاي شاخه بريده
گل شاخه بريده ليليوم مي تواند براي مدت کوتاهي به خوبي نگهداري شود. اگر نگهداري براي مدت طولاني تري لازم است آنها را بايد درجاي خنک و درآب تميز به همراه مواد ضد باکتري و افزايش دهنده عمرگل قرار داده شوند. هرکدام از اين مواد داراي غلظت معين بوده و مدت زمان قراردادن گل درآن مشخص مي باشد. دماي مناسب انبار براي نگهداري ليليوم بین 2-1 درجه سانتيگراد است. از نوسانات دمايي درسردخانه بايد جلوگيري شود چون باعث بازشدن تدريجي گل ها درسردخانه خواهد شد. اگر مواد ضدباکتري و افز ايش دهنده عمرگل دردسترس نيست، گل ها بايد درون آب تميز به صورت قائم درسردخانه نگه داري شوند.
گردآوری: حاتمی
