نعنا فلفلی از کاشت تا فرآوری

 گیاهشناسی

نعنا فلفلی با نام علمی Mentha piperita یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی است که مقدار مصرف سالانه اسانس آن در جهان به حدود 7000 تن می رسد. نعنا گیاهی است علفی و چندساله، با ساقه های خزنده (استولون) و ساقه های زیرزمینی (ریزوم) که ساقه ها چهارگوش بوده و به رنگ قرمز مایل به بنفش می باشند. برگ ها بیضوی شکلی بوده و به صورت متقابل روی آن قرار می گیرند. گل های آن به رنگ بنفش و میوه کپسولی به رنگ قرمز است که دارای بذرهایی بدون قوه رویشی می باشد. نعنا فلفلی یک گیاه دورگ (هیبرید) است که به طور خود به خودی در طبیعت به وجود آمده است.

برخی از محققان منشاء آن را آسیا و برخی دیگر، انگلستان می دانند. این گیاه بومی کشور ما نیست ولی به طور وسیع در اکثر استان ها کشت می شود. نعنا فلفلی را در اکثر مکان ها می توان کاشت ولی درشرایط روز بلند، رطوبت بالا و دمای 18 تا 20 درجه دارای بهترین عملکرد کمی و کیفی است. به دلیل داشتن ریشه های سطحی باید در فواصل کوتاه و به مقدار نسبتا زیاد آبیاری شود. این گیاه خاک های لوم شنی با مقدار هوموس بالا و اسیدیته 5 تا 8 را می پسندد.

بذر انواع نعنا مانند نعنا انگلیسی، نعنا سیب، نعنا موهیتو، نعنا ترنجی و …. در سایت فردین کشت موجود می باشد.

پرورش نعنا فلفلی

نعنا فلفلی گیاهی چندساله است و به همین دلیل آماده سازی اولیه خاک دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد. در تابستان برای کشت پاییزه یا در پاییز برای کشت بهاره 20 تا 30 تن کود دامی کاملاً پوسیده را به همراه 50 تا 90 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 60 تا 90 کیلوگرم در هکتار کود ازته به خاک اضافه کنید. عملیات شخم و تسطیح را اندکی قبل از کاشت انجام دهید. کشت پاییزه بر کشت بهاره ارجحیت دارد، چون در فصل پاییز خاک دارای رطوبت کافی است و گیاه در فصل بهار زودتر رشدش را شروع می کند.

نعنا فلفلی

روش های تکثیر نعنا فلفلی

استولون

 استولون نوعی ساقه و دارای گره هایی است که از محل آن ها ریشه تولید می شود.  برای کشت از استولون های دارای حداقل 2 گره را که از گیاهان 2 تا 3 ساله جدا کردید، استفاده کنید. فاصله کشت بین ردیف ها 50 سانتیمتر است و فاصله دو بوته روی ردیف ها 20 تا 30 سانتیمتر می باشد.

تکثیر از طریق پاجوش

در اواخر بهار (خردادماه) پاجوش های دارای 8 تا 10 سانتیمتر طول را از بوته های 2 تا 3 ساله جدا کرده، در زمین مورد نظر کشت کنید. برای هر زمین به 100 تا 124 هزار پاجوش نیاز است.

داشت

در مورد عملیات داشت توصیه می شود هر ساله 90 تا 120 کیلوگرم در هکتار کود ازته به خاک اضافه شود؛ دو سوم آن را در فصل بهار قبل از رویش و یک سوم آن را پس از اولین برداشت سالانه به خاک اضافه می کنیم. افزودن سایر عناصر غذایی به آزمایش های خاک و وضع گیاه بستگی دارد. آبیاری منظم و تا حدودی مبارزه با علف های هرز نیز توصیه می شود. سر شاخه های گلدار و برگ های گیاه برداشت می شوند.

روش و زمان برداشت به نوع مصرف اندام های جمع آوری شده بستگی دارد. برای استخراج اسانس، برداشت را در زمان گلدهی و برای استفاده رویشی، برداشت را قبل از گلدهی انجام دهید. برداشت توسط دست یا ماشین به تعداد 2 تا 3 مرتبه در طول فصل رویش صورت می گیرد. گیاه را از فاصله 5 سانتیمتری خاک قطع می کنیم. طبق توصیه محققان بهتر است تا قبل از خرداد ماه برداشت صورت نگیرد، چون تا این زمان نعنا دارای مقدار زیادی منتون است که سبب کاهش کیفیت اسانس می گردد. عملکرد سالانه محصول تازه 12 تا 20 تن در هکتار است که حاصل آن، 30 تا 60 کیلوگرم اسانس و 3 تن محصول خشک می باشد.

نعنا فلفلی

خواص دارویی و درمانی نعنا فلفلی

بيشترين مصرف نعنا فلفلي به منظور تهيه اسانس است. اين گياه داراي خواص دارويي و دارای مصرف فراواني از جمله در داروهاي ضدنفخ، ضدباكتري، محلول هاي دهانشويه، و نيز در صنايع غذايي، بهداشتي، آرايشي و نوشابه سازي مي باشد. از اين گياه درتركيب داروهاي گياهي توليد شده در كشور از جمله آلتادين، ماسومنت، قطره نعنا، منتاوآليكوم استفاده شده است.

نکته مهم تاثیر محصولات نعنا در درمان نفخ و دل درد این است که ترکیبات موجود در اسانس (رایحه) این گیاه درعرض چنددقیقه (حدود ۱۰تا ۱۵دقیقه) جذب می شوند و مشکلات حاصل را مهار می کنند. در صورتیکه نعنا همزمان با مصرف غذا خورده شوند از ایجاد نفخ و دل درد جلوگیری می کند، بنابراین دارای خاصیت درمانی بوده و مانع نفخ و دل درد میشوند. نعنا فلفلی دارای خواصی مانند: ضداسپاسم، پیشگیری کننده از استفراغ، ضدنفخ و خنک‌کننده است. منتول موجود در اسانس یک ماده آنتی باکتری قوی است و از اسانس نعنا فلفلی برای معطرکردن داروها و خمیردندان ها و … استفاده می شود. در اکثر شکلات های نعنای و آدامس ها از اسانس این گونه نعنا استفاده می شود.

فرآوری

قسمت هاي مورد استفاده نعنا شامل برگها و سرشاخه هاي گلدار آن است. برگ ها و سرشاخه های گلدار دارای 1 تا 2 درصد اسانس، تانن، فلاونویید، کولین و یک ماده تلخ هستند. اسانس نعنا فلفلی دارای بیش از 20 نوع ترکیب شیمیایی است که مهمترین آنها عبارتند از: منتول ( 40 تا 60 درصد)، منتوفوران، منتون، پیپریتون، پولگون، سینئولو … . منتون و پولگون که بیشتر در برگ های جوان قرار دارند و اسانس گل ها، منتول کمتری دارد. ساقه ها معمولاً فاقد اسانس هستند و بررسی ها نشان داده است که نعناهای کشت شده درمناطق نسبتاً سرد و مرطوب دارای اسانس بیشتری می باشند. اسانس نعنا فلفلی توسط تقطیر با بخار آب استخراج می شود که به رنگ زرد روشن است. اسانس نعنا فلفلی را در ظروف پی‌وی‌سی نمی توان نگهداری کرد؛ زیرا این ظروف در مجاورت این اسانس به سرعت نرم می شوند و تغییر شکل می دهند.

داروهاي رسمي موجود در ايران كه با استفاده از گياه دارويي نعنا ساخته شده اند شامل پودر كارامين،كارميناتيفو محلول خوراكي گريپواتر است كه همگي برطرف كننده سوء هاضمه، نفخ و درد ناشي از آن مي باشند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این گیاه به ویکی پدیا مراجعه نمایید.

گردآوری: حاتمی