کاشت زرشک

زرشک از جمله درختچه هاي مقاومي است که قابليت رشد و توليد در زمين هاي کم بهره با آب شور را داراست و توجه بيشتر به آن، ضمن بالا بردن ظرفيت توليد محصولات کشاورزي، در حفاظت از خاک منطقه نيز مي تواند موثر باشد. مصرف زرشک به صورت تازه خوري به دليل مزه ترش آن معمول نيست. با تهيه فرآورده ای متنوع نظير مربا، مارمالاد، آبميوه، نوشابه، سس، ژله و… از زرشک ضمن جذب توليد مازاد بر مصرف و ايجاد ارزش افزوده، مي توان آن را به نام ايران به بازارهاي بين المللي معرفي نمود. زرشک گياه بومي ايران است و نوع بي دانه آن براي نواحي جنوب خراسان به خصوص قائن و بيرجند شهرتي ايجاد کرده است و اخیرا با توجه به سیاست گذاری های الگوی کشت در استان کرمان هم توصیه شده است.

اگر علاقمند به پرورش درختانی با میوه ی ترش هستید ما به شما گوجی بری را پیشنهاد می کنیم.

میوه تازه زرشک

گیاهشناسی

زرشک درختچه ای خاردار به ارتفاع 1 تا 3 متر و دارای شاخه هایی شکننده است. ارتفاع بعضی ارقام آن در محیط های مساعد به 6 متر می رسد. گیاه یک پایه و گل هایش دو جنسی است یعنی هر گل هم اندام های نر و هم اندامهای ماده دارد. گل زرشک مرکب است و از قطعات 3 تایی تشکیل شده است، که در دو ردیف حلقوی قرار گرفته اند. پرچم های زرشک 6 عدد هستند که در 2 ردیف 3 تایی قرار می گیرند. برگهایش چرمی و فاقد منفد در سطح بالایی است این برگها در بعضی واریته ها صاف و در برخی دندانه دار است. بوته زرشک خاردار است و خارهای آن از تبدیل برگها بوجود آمده اند که در محل اتصال خارها به شاخه پهن تر می شوند.

انواع زرشک هایی که تا کنون در ایران دیده شده اند عبارتند از:

1-  زرشك زالزالكي

2- زرشك زرافشاني

3- زرشك معمولي

4- زرشك ژاپني

نياز اكولوژيك زرشک

دما

درختچه هاي زرشكي كه در ارتفاعات بيش از هزار متر و نيز در مناطقي با زمستانهاي نسبتاً سرد و طولاني مي رويند از رشد بيشتر و محصول دهي بهتري برخوردارند. اما گرماي شديد تابستان در قسمتهاي كم ارتفاع همراه با بادهاي گرم عامل محدود كننده در سازگاري اقليمي آن مي باشد زرشك بي دانه براي توليد ميوه كافي و عملكرد بالا به يك محل آفتابي با جريان هواي خوب احتياج دارد زرشك در برابر باد مقاومت خوبي داشته و از ان بعنوان حصار و بادشكن نيز استفاده شده است اما وزش بادهاي گرم به ويژه در هنگام گلدهي ميزان توليد و کیفیت ميوه آن را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد.

به دليل ظهور دير هنگام گل، سرمازدگي گل ها به ندرت اتفاق افتاده اما سرمازدگي ميوه ها در صورت برداشت دير هنگام و سرماي زود رس پائيزه ديده شده است. رشد رويشي گياه زرشك در دماي 18 – 15 درجه سانتيگراد بوده و در مناطق مختلف معمولاً در ماه هاي فروردين و ارديبهشت آغاز مي شود. گل و میوه ی زرشک در گرماي حدود 19 -23 درجه سانتيگراد ظاهر مي شود. در درجه حرارت هاي حدود 11 – 7 درجه سانتيگراد دوره زندگي نهفته يا خواب گياه آغاز مي گردد. اين گياه نسبت به زمستان هاي طولاني مقاوم بوده و تا فرا رسيدن گرماي حدود پانزده درجه سانتيگراد در زندگي نهفته به سر مي برد.

خاک مناسب

مناسبترين وضعيت رشد و نمو زرشك در خاكهاي آهكي با بافت لومي، لومي – شني و يا حتي شني – لومي مشاهده شده است. اين گياه مي تواند خاكي با pH حدود 9 را تحمل كند. زرشك در خاك هاي آهكي سبك به خوبي رشد ميکند و تا حدودي نسبت به شوري آب و خاك سازگار است ، معمولاً براي تقويت خاك اطراف ريشه گياه، از كودهاي دامي استفاده مي شود. در سالهاي اخير، به كار بردن كود شيميايي فسفات آمونيم نيز متداول گرديده است. مناطق كوهپايه اي كه داراي خاك سبک هستند، براي پرورش زرشک بسيار مناسب مي باشند.

نياز آبي زرشك

زرشك در برابر كمبود آب نيز از خود مقاومت نشان مي دهد ولي ميزان آبياري مناسب در برداشت ميوه هاي درشت تر و گوشتي تر تاثير به سزايي دارد. بطوريكه دور آبياري 12 تا 15 روزه را مي پسندد، هر چند كه باتوجه به بازديدي كه انجام شد مشاهده گرديد اين دور آبياري در بعضي از باغات شهرستان بيرجند و قائن به 24 روز هم مي رسد. در سالهاي خشك كشاورزان زرشكار حتي با سه نوبت آبياري باغ در تابستان هم زرشك برداشت مي نمايند. اما براي برداشت محصول فراوان نبايد در محدوده زماني پس از ريزش گلبرگ ها تا يكي دو هفته پيش از برداشت از آبياري منظم خوداري شود. كشاورزان زرشكار معتقدند آبياري در زمان گلدهي به ويژه اگر در حد اشباع شدن ريشه باشد سبب ريزش گل ها مي شود در بعضي منا طق تا اوايل خردادماه از آبياري زرشك خوداري مي شود.

زرشک

روش های تکثیر زرشک

زرشك بي دانه به روش غير جنسي و معمولا به وسيله پاجوش تكثير مي شود و معمولا پاجوشهاي 2 تا 3 ساله با طول 60 تا 70 سانتي متر و قطر يك سانتي متر كه به رنگ قهوه اي هستند جهت كشت مناسبند. بهترين زمان جداسازي و كاشت پاجوش ها اواخر ابان و اوايل آذر مي باشد، تهيه و كاشت پاجوش ها در اسفند ماه نيز ممكن است ولي احتمال گرفتن پاجوش ها در پائيز بيشتر است.

نكته مهم اينكه ريشه پاجوش ها هنگام جابجايي بخصوص در مسافت هاي دور نباید در معرض باد قرار گيرد و در صورت انتقال به مسافت هاي دور لازم است اطراف ريشه ها به وسيله مقداري خاك مرطوب و درون پارچه مرطوب يا يك کیسه نايلوني پوشانده شود. نهال هاي زرشك به فواصل 5×5 ،5×4 ،4×4 متر از يكديگر كشت مي شوند و معمولا تعداد 500 تا نهال زرشك در هكتار جهت كشت لازم است هرچند كه اكثر زرشكاران مناطق جنوب خراسان با تراكم بيشتري زرشك را كشت كرده اند، همچنين بعضي از كشاورزان در بين رديف هاي زرشك، زعفران نيز مي كارند.

نحوه کاشت زرشک

نهال های زرشک را در اواسط پائیز بعد از برداشت محصول و پس از اینکه زمین را آماده کرده اند، می کارند هر چند كه توصيه مي شود كه كودهي قبل از كشت با توجه به آزمون خاك انجام گيرد اما كشاورزان برای آماده کردن زمین کودهای ضروری ( شیمیایی- دامی) را به خاک اضافه نموده سپس شخم نیمه عمیق می زنند. آنگاه چاله ها را دراندازه 50 × 50 ×50 در سانتی متر حفر کرده و طبق روال کار یک مشت کود فسفره و ازته داخل هر چاله به طور یکنواخت هنگام خاک ریزی برای کاشت نهال با خاک مخلوط می کنند.

در بعضی از مناطق که سرمای زمستانی شدید دارند هنگام خاک ریزی مقداری کاه هم داخل چاله می ریزند تا ریشه های بسیار حساس به سرما، یخ نزنند. باغ های زرشک روی فرم های منظم یعنی مثلثی یا مربعی و یا مستطیلی با فاصله 4×4 متر یا 5×5 متر احداث می کنند. کاشت نهال زرشک در اوایل بهار نیز امکان پذیر است ولی احتمال گرفتن درختچه ها در پائیز بیشتر است چه ریشه ها زمان بیشتری برای رشد در اختیار دارند.

برداشت زرشک

نهال های زرشک در سن 3 تا 4 سالگی محصول دادن را شروع می کنند. گرده افشانی زرشک به وسیله حشرات از جمله زنبورعسل انجام می شود. زرشک معمولاً روی شاخه های سال گذشته میوه می دهد. بهترین زمان برداشت وقتی است که دانه های زرشک کاملا یکنواخت قرمز شده باشند و این معمولاً اوایل پائیز است. برداشت آن با دست به دلیل وجود خارهای فراوان در بوته، دشوار است.

رنگ میوه ها در دوران رشدشان نخست سبز، بعد قرمز و در آخر سیاه است. آبان ماه معمولاً زمان برداشت محصول زرشک است در صورتیکه باران های پائیزی اجازه دهند هرچه دیرتر محصول را برداشت کنند بهتر است زیرا میوه شیرین تر و خوشمزه تر می شود. میوه نارس کمی گس است.

زرشک در چهار سال اول محصول زیادی نمی دهد. در سال پنجم کاشت زرشک نخستین محصول نسبتاً  اقتصادی آغاز می شود، با بالا رفتن سن درخت مقدار محصول درختچه های زرشک نیز زیادتر می شود. بیشترین اندازه باردهی آنها از چهارده سالگی شروع شده و تا 25 سالگی ادامه می یابد دوره بازدهی زرشک حداکثر تا 85 سالگی است. از هر هكتار 6 تن زرشك تر و از هر 4 کیلو زرشك تر كي يكلو زرشك خشك و تميز بدست مي آيد.

برداشت زرشک نيمه اول پائيزاست ولي بسته به شرايط آب و هوايي منطقه ،عمل برداشت از 15 مهرتا 15 آبان ماه انجام مي شود. در مناطق كوهستاني نسبت به مناطق كم ارتفاع و دشت هاي گرم تر ميوه هاي زرشك زودتر به رنگ قرمز درمي آيند و کیفیت بهتري دارند.

 برداشت دستی

1-  روش خوشه چيني بادست: وقت گير است خوشه خار دارد ولي کیفیت محصول برداشت شده مناسب تر است.

2- روش ضربه زدن به شاخه: براي درختان مرتفع كاربرد دارد، بدليل مخلوط شدن زرشك با برگ ،بوجاري نياز دارد، کیفیت محصول برداشت شده پائين تر است.

3- روش شاخه بر با قيچي: براي خشك كردن به فضاهاي باز سرپوشيده دارد معمولا به طناب آويزان مي شوند و زرشك پوفكي مرغوب به اين شيوه بدست مي آيد.

4-  روش تلفيقي: اول شاخه هاي پرميوه شاخه بر و سپس محصول باقي مانده ضربه اي برداشت مي شود.

برداشت مكانيكي

1-  كاربرد اتفون و استفاده از ماشين هاي تكان دهنده

2- استفاده از دستگاه مكنده

آفات و بيماري هاي زرشک

مهمترين آفات و بيماري هاي زرشک عبارتند از: سن زرشك، شته زرشک، پروانه تخم انگشتري، پروانه برگخوار، كنه قرمز زرشك، زنبور شاخكدار زرشك ، قارچ زنگ سياه گندم و قارچ سفيدك زرشك.

خواص درماني

طبيعت زرشک سرد و خشك بوده و به علت داشتن بعضي اسيدهاي آلي داراي خاصيت كم كنندگي صفراي خون، دفع صفرا از كبد بوده و در افرادي كه شدت عطش دارند باعث نقصان آن مي شود و حرارت معده و جگر را كم مي كند. اگر زرشك را با داروهاي گرم مانند دارچين و عسل مخلوط كنند و مصرف نمايند، براي تقويت جگر و بهبودي مرض استسقاء و سردي احشاء و بهبودي اسهال هايي كه از ضعف كبد و احشاء بوجود مي آيد، مفید است. آب ميوه زرشك استفراغ را ساكت كرده و مخلوط آن با داروهاي مناسب براي مداواي زخم هاي امحاء بكار مي برند. اگر افراد كم اشتها از آن بخورند، اشتهاي آنان را زياد مي كند. افرادي كه سرد مزاج هستند و يا عادت به قولنج و نفح شكم دارند بهتر است زرشك را به تنهایی مصرف نكنند بلكه با غذاهاي شيرين طعم مانند نبات و عسل ميل نمايند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این گیاه ارزشمند به ویکی پدیا مراجعه نمایید.

گردآوری: حاتمی