مهمترین علل ریزش گل در خیار

قبل از اینکه به علل ریزش گل در خیار بپردازیم لازم است اطلاعاتی در مورد این گیاه در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.

گیاهشناسی خیار

خیار Cucumis sativus به خانواده کدوئیان Cucurbitaceae تعلق دارد که بومی آسیا آفریقا است و حدود 3000 سال است که در این مناطق مورد استفاده قرار می گیرد. این خانواده یکی از خانواده هاي مهم گیاهی است که شامل 90 جنس و 750 گونه است. جنس Cucumis شامل تقریبا 40 گونه است که دو گونه مهم آن خیار و طالبی هستند. سایر گیاهان خانواده کدوئیان شامل هندوانه، کدو و کدو تنبل می باشند. خیار گیاهی است که پایه که گل هاي نر و ماده روي یک گیاه قرار دارند.

در محور برگ ها پیچک های بدون انشعاب، ساقه های فرعی و همچنین گل های نر و ماده به وجود می آیند. پیچک های برگ های اولیه تغییر نیافته اند که اغلب بعد از تشکیل 6- 8 برگ در گیاه به وجود می آید.

گل های پنج قسمتی به رنگ زرد و به قطر حدود 3 سانتی متر هستند. گل های ماده در خیار فرو رفته اند و دارای مادگی طویل هستند که روی ده گل قوی می نشینند. در صورتیکه گل های نر دمگلی ضعیف دارند اغلب ارقام خیار یک پایه با گل های نر و ماده جدا از هم در یک بوته (Monocious) هستند.

گل های نر به طور گروهی ولی گل های ماده به طور جداگانه ظاهر می شوند. گل های نر زودتر از گل های ماده ظاهر شده و تعداد آنها نیز بیشتر است. نسبت گل های نر به ماده در خیار حدود 14 به یک است. ظاهر شدن گل ها در خیار به غیر از خواص ژنیتیکی گیاه بستگی به عوامل محیطی نیز دارد. بدین ترتیب که تعداد گل های نر با روزهای بلند، شدت تابش خورشید و دمای زیاد هوا، افزایش می یابد و در صورتیکه روزهای کوتاه، شدت تابش کم و دمای کم هوا باعث افزایش گل های ماده در خیار می شود.

بوته پر گل خیار

ارقام جدید اصلاح شده گلخانه ای فقط دارای پایه هایی با گل های ماده هستند. این گونه پایه ها تهیه دورگ نسل اول را آسان می سازد. کافی است که این پایه ها را در بین پایه های معمولی خیار کاشته و پس از تلقیح، بذری که روی پایه های ماده تشکیل می شود بذر دورگ نسل اول است که می تواند با نور، دما، هرس، هورمون های نباتی و فاکتورهای دیگری نیز تغییر کند.

بعضی از ارقام مانند خیار بوته ای هیبرید سینا، خیار هیبرید آمریکایی و خیار هیبرید آمیران، گل های دو جنسی دارند، یعنی گلهای نر و ماده روی یک بوته تشکیل میشوند. پرچم های گل چسپیده و سنگین اند که عمل القاح فقط توسط زنبور انجام می گیرد. گل های خیار در شرایط روزهای بلند همراه با دمای بالا پرچم هائی با بساک های بزرگ ولی تعداد محدودی دانه گرده تولید می کند. در صورتیکه این نسبت در شرایط روزهای کوتاه برعکس است. گرده افشانی در خیار معمولا غیر مستقیم (دگر گشن) است.

خیارهای گلخانه ای به این که دارای گل های ماده بیشتری هستند و یا اینکه فقط ماده گل هستند که به کمک اصلاح نژاد حاصل گردیده است. در تولید خیار گلخانه ای امروزه از ارقام پارتنوکارپ استفاده می شود که بدون تلقیح بارور می شوند. میوه های پارتنوکارپ اغلب در شرایط کنترول شده کشت می شوند و دانه تولید می کنند. هنگام استفاده از این ارقام باید توجه داشت که از کاشت خیار معمولی با گل های نر در نزدیکی گلخانه ها خوداری شود.

در غیر این صورت چنانچه با پرواز حشرات ( به ویژه زنبورها) تلقیحی انجام گیرد، میوه های تولید شده در یکی از دو سر خود ضخیم شده و از بازار پسندی آن کاسته می شود. آزمایش های فیتوهورمونی نشان می دهد که ارقام ماده گل نسبت به ارقام یک پایه جبرلین کمتری دارند. بنابرین با استفاده از اسید جبرلیک می توان تعداد گل های نر را افزایش داد. تاثیر نیترات نقره برای افزایش گل های نر در خیار بیش از اسید جبرلیک است.

افزایش گل های ماده در خیار به وسیله گاز اتیلن و هرس ساقه های فرعی درجه یک بوجود می آید زیرا ساقه های فرعی درجه یک معمولا دارای تعداد زیادی گل های نر است که با هرس حذف می شوند و به جای آن ساقه های فرعی درجات دیگر ظاهر می شوند که دارای گل های ماده بیشتری هستند.

نکته: ارقام خیار گلخانه اي از نوع بکر بارور و ماده گل هستند. بوته هاي خیار گلخانه اي تولید گل هاي ماده می نمایند و این ارقام به نام گل ماده معروف می باشند. به دلیل ماده بودن گل در این ارقام، راندمان در آنها بسیار بالاست. خیار گیاهی یک ساله و علفی و داراي ساقه خزنده و پوشیده از خارهاي نازك و خشن است.

مراحل رشد و نمو خیار

رشد رویشی خیار شامل دو مرحله است. در مرحله اول ابتدا رشد مستقیم صورت می گیرد که با ظهور اولین برگ هاي واقعی آغاز می شود و با ظهور گره پنجم و یا ششم خاتمه می یابد. مرحله دوم رشد رونده است که از گره ششم به بعد شروع میشود. بعد از آن شاخه هاي جانبی از محور اصلی ظاهر میشود و ساقه اصلی به رشد خود ادامه میدهد.

معمولا خیار گلخانه اي در مواجهه با تنش خشکی زود به گل رفته و گل هاي زیادي تولید می کند. در ارقام پرگل، این مسئله قدري مشکل آفرین است چون در زمانی که عمدا به بوته تنش داده میشود تا سیستم ریشه آن توسعه کافی یابد، مشاهده میشود که پس از آبیاري، بوته به گل می نشیند. این مسئله در زمانی که سطوح برگ کافی براي بوته خیار ایجاد نشده، موجب تولید خیارهاي جوان زیاد شده و در نهایت موجب ریزش گل یا سقط میوه شده و باعث ضعف گیاه جوان می شود. بنابراین ارقام پرگل نباید چندان دچار تنش خشکی شوند.

شرایط اقلیمی

خیار گلخانه اي براي رشد، به رطوبت نسبی 85-80 درصد نیاز دارد. رطوبت نسبی مورد نیاز و ایده آل براي خیار به ویژه در زمان تولید، 70 % است.

رطوبت نسبی زیاد هوا عموما برای رشد گیاهان مناسب است، با وجود این رشد فصلی گیاهان به رطوبت نسبی متوسط و یا حتی پایین ترین هم می تواند صورت بگیرد. گیاهان می توانند خود را با رطوبت نسبی هوا از کمترین تا بیشترین مقدار سازگار کنند و به رطوبت نسبی زیاد و تغییرات همیشگی آن حساس نمی باشند. وقتی که گیاهان در شرایط رطوبت نسبی زیاد با تغییرات شدید رشد نمایند.

در ضمن شرایط گیاهان نسبت به رطوبت نسبی حساسیت نشان می دهند. از اثرات مضر رطوبت نسبی زیاد میتوان گسترش بیماری های خاص و کاهش مقاومت نبات به کم آبی ذکر نمود که افزایش خطرات ناشی از تنش کم آبی را بدنبال خواهد داشت، کاهش میزان تبخیر و تعرق نبات سبب کاهش جذب و انتقال عناصر غذائی می شوند. برای مثال جذب و انتقال کلسیم به میوه و برگ ها کاهش می یابد. در شرایط رطوبت نسبی پائین هوا، در صورتی که آبیاری به موقع انجام نشود رشد گیاه دچار اشکال خواهد شد.

خیار در مقابل سرما حساس است و عاداتی شبیه گیاهان نیمه گرمسیري دارد. حداقل دما براي جوانه زدن بذر خیار ، 12 درجه سانتیگراد و براي رشد و نمو، بالاي 10 درجه سانتیگراد است. جوانه زدن خیار در دماي بالاتر از 12 درجه سانتیگراد شروع میشود ولی جوانه زدن در دماي 20 الی 25 درجه سانتیگراد با سرعت بیشتر و طی مدت کوتاه تري انجام می شود.

مناسبترین دما براي خیار 25-20 درجه سانتی گراد و دمای 32-30 هم مناسب رشد طبیعی خیار است . کاهش دما به زیر 18  سانتیگراد است که تا 32 درجه سانتیگراد رشد خیار را کند میکند به طوریکه در پایینتر از 10 درجه سانتیگراد رشد سریعاً کند شده و در دماي نزدیک به صفر درجه سانتیگراد فعالیت بوته ها به کلی متوقف شده و در صورت ادامه به خاطر سرمازدگی، بوته ها از بین میروند. خیار به شدت نور زیادي نیاز ندارد و به طور متوسط نوري معادل 10000 لوکس کافی است. این گیاه به طول روز حساس نیست اما میزان نور دریافتی میتواند در ریزش گل موثر باشد.

دما یکی از عوامل اصلی در افزایش رشد رویشی، شروع گلدهی، رشد میوه و کیفیت میوه می باشد، سرعت رشد در محصول به متوسط دمای بالای 24 درجه سانتی گرادبستگی دارد. تغییرات زیادی در دمای هوای شبانه روز اتفاق می افتد. بیشترین تولید میوه در دمای شبانه 19- 20 و دمای روزانه 25 تا 28 درجه سانتی گراد بدست می آید. یکی از عوامل ریزش گل نیز دمای بالای 35 درجه است.

نکته: علت اینکه دمای شب در گلخانه نباید زیاد بالا باشد، این است که گیاه در شب فتوسنتز نمی کند و گرمای بیش از حد در گلخانه میزان تنفس و تعرق را افزایش داده و مواد ذخیره ای موجود در گیاه بیهوده به مصرف می رسد. این عمل باعث افزایش رشد شاخ و برگ خیار می شود که کاهش تولید میوه را بدنبال دارد. چنانچه هوای گلخانه از درجه حرارت مطلوب پایین تر باشد رشد بوته ها کم می شود و در صورت ادامه این روند میوه ها کوچک باقی می مانند. چنانچه درجه حرارت گلخانه بطور ناگهانی تنزیل کند، میوه ها بد شکل شده و تمام یا قسمتی از میوه ها کم رنگ می شوند.

آبیاری

خیار به علت سیستم ریشه ای خود به آب زیادی در طول دوره رشد نیاز دارد و پس از ظهور گل ها این نیاز بیشترین حد خود می رسد. رطوبت خاک باید به مقدار مناسب و به طور تدریجی به خاک اضافه شود. آبیاری مناسب هم رشد را افزایش می دهد. معمولاً بیشترین مقدار آب مصرفی در فصول گرم و خشک می باشد. آب مورد استفاده برای خیار بایستی دارای کیفیت مناسب بوده و به مقدار کافی در دسترس باشد. در مقاوم سازی نشاء ها باید اولین آبیاری به صورت سنگین صورت گیرد و آبیاری بعدی حدود ۳ تا ۴ هفته بعد انجام شود تا ریشه های اصلی گیاه به خوبی در خاک نفوذ کند و به خوبی بوته ها استقرار یابند. میزان هدایت الکتریکی آب باید کمتر از ۲ دسی زیمنس بر متر باشد. آبیاری زیاد نیز گاهی باعث ریزش گل در خیار می شود.

 گل دهی

طی فصل رشد، مهمترین عنصر مورد نیاز خیار گلخانه اي نیتروژن است . بیشترین نیاز خیار گلخانه اي به نیتروژن در زمان گلدهی است . این عنصر باید توسط آب، در هر آبیاري از مواد کودي محلول تامین شود. کاراترین روش فراهم کردن آب و نیتروژن در کشت خاکی و غیر خاکی از طریق آبیاري قطره اي است. استفاده زیاد از این عنصر قبل از دوره گلدهی باعث تأخیر در رسیدن، کاهش گلدهی و عملکرد گیاه می شود. پروتئین اصلی گیاهان در دوره رویشی از طریق دو منبع نیتروژن شامل نیتروژن حاصل از تجزیه مواد آلی و کودهاي نیتروژن دار تأمین می شود. در محیط هاي کشت بدون خاك گیاه باید با عناصر غذایی موجود در محلول تغذیه شود. در رابطه و گلدهی، توضیحات مفصلی در مقاله تشکیل گل در خیار در سایت فردین کشت موجود است که می توانید به آن مراجعه کنید.

شناسایی گل‌های نر و ماده خیار

گل‌های ماده دارای قسمتی شبیه یک خیار کوچک، در زیر گل هستند. این قسمت تخمدان است که حاوی مقادیر زیادی تخمک آماده باروری می‌باشد. اما گل‌های نر دارای پرچم‌های بلند زیر گلبرگ هستند. هر کدام از آن‌ها حاوی کیسه ‌های پر شده حاوی گرده هستند (که به آن anther نیز گفته می‌شود) که گل‌های ماده را بارور می‌کنند.

سمت راست: گل ماده، سمت چپ: گل نر

ریزش گل خیار

ریزش گل‌ های نر خیار کاملا طبیعی است. چون فرایند گرده افشانی خود را انجام داده اند. حتی برخی گل‌های نر که تازه رسیده اند، قبل از رسیدن گل‌های ماده یا حتی رشد اولین میوه سقوط خواهند کرد و سپس آن گل‌های نر که کار باروری خود را انجام می دهند سقوط می کنند که نشان دهنده گرده افشانی موفقیت آمیز بوده است. ریزش گل‌ های ماده پس از رشد به اندازه میوه نیز کاملا طبیعی است. شرایط آب و هوایی، مانند گرمای بیش از حد و یا سرما، می‌تواند باعث عدم فعالیت گرده افشانی شود. برخی از حشره کش‌های معمولی مانند کارباریل برای زنبورها بسیار سمی هستند و همچنین می توانند جمعیت میوه تولیدی گل را کاهش دهند. اگر استفاده از حشره کش ضروری باشد، سعی کنید آنها را در طول دوره های آب و هوای سرد یا زمانی که زنبورها فعال نیستند برای جلوگیری از تاثیر بر میزان تولید میوه، استفاده کنید.

کمک به گرده افشانی خیار

زمانی که عمل گرده افشانی درست انجام نمی شود یا حشرات و زنبورهای کمی اطراف بوته ما می باشند که نمی توانند کار گرده افشانی را انجام دهند برای جلوگیری از ریزش گل های ماده کارهای بسیاری زیادی می شود انجام داد . مثلا با استفاده از یک قلم مو نقاشی یا گوش پاک کن گرده‌های نر را به گل ماده منتقل کنید. یا از گیاهانی مثل گشنیز، بومادران، شبدر شیرین و نعنای تند در کنار خیارها بکارید تا جمع آوری حشرات در آن منطقه بیشتر شود. این گیاهان علاوه بر کمک به گرده افشانی با جذب حشرات مفید می‌توانند از افات طبیعی بوته خیار نیز جلوگیری کنند.

تمامی عوامل ذکر شده می تواند در ریزش گل در خیار موثر باشد. اما عوامل زیر از جمله محتمل ترین دلایل ریزش غیر طبیعی گل ها در خیار است:

کودهاي فسفاته در خیار موجب افزایش سطح ریشه، گلدهی زود هنگام و در صورت مصرف زیاد موجب گلدهی بیش از اندازه بوته خیار می شود، که بعدا موجب ریزش شدید میوه می شود. تناسب بین سه عنصر نیتروژن ، فسفر و پتاسیم در تنظیم رشد رویشی و زایشی بوته خیار بسیار مهم است. پتاسیم موجب رشد رویشی، افزایش سطح برگ، و درشت شدن میوه می شود. افزایش بیش از اندازه آن در خاك موجب کمبود کلسیم و منیزیم می شود. به خصوص در کشت هیدروپونیک نسبت بین کلسیم و پتاسیم بسیار مهم است

مصرف اوره فسفات فقط در کشت خاکی توصیه می گردد و در کشت هیدورپونیک قابل مصرف نیست. استفاده از کود فسفاته زیاد در مرحله گلدهی یا استفاده زود هنگام در اوایل کشت موجب گلدهی زیاد خیار در ارقام پر گل شده و سقط شدید میوه یا میوه کوري را به همراه دارد. بنابراین مصرف کود فسفاته باید به اندازه و بر اساس آزمون خاك باشد. در صورتی که میزان فسفر فراهم خاك بیش از 50 میلی گرم در کیلوگرم باشد باید از مصرف کود فسفاته خودداري کرد

معمولا در گلخانه کودهاي با نسبت فرمولی فسفر بالا در اوایل فصل براي ریشه دهی بهتر بوته خیار و در زمانی که لازم باشد در گیاه گلدهی القاء شود استفاده می شود. کودهاي با درصد نیتروژن بالا براي رشد بوته و کودهاي با درصد پتاسیم بالا در زمان اوج رشد رویشی و در زمان پرشدن و درشت شدن میوه خیار، بسیار مورد نیاز است. همچنین در کمبود فسفر، برگ ها کوچک و توسعه نیافته، گل ها بسیار کم، رشد پیچک کم و ساقه نازك میشود.

کلسیم در برگ هاي مسن تر رسوب می کند اما کمبود آن در جوان ترین برگ ها و نقاط رشد قابل مشاهده است. برگ ها ظاهري پیچ خورده و سوخته دارند و ممکن است به شکل فنجان رو به پایین ظاهر شوند. برگهاي مسن تر و بالغ معمولا متاثر نمی شوند. در کمبود شدید کلسیم ،گلها عقیم و نقاط رشد می میرند. میوه ها در گیاهان دچار کمبود کوچک تر و بی مزه هستند و رشد انتهایی آنها عقیم می ماند.

کمبود روي موجب کاهش رشد ریشه و گلدهی در بوته خیار شده و کمبود آن مریستم انتهایی گیاه را مختل می کند. کمبود روي در گیاه، سبب رزد شدن و مثلثی شدن برگهاي خیار می شود. کمبود روي با محلولپاشی سولفات روي با غلظت 3 در هزار به راحتی برطرف می شود.

مصرف زیاد نیتروژن باعث توقف رشد، کوتاه شدن فاصله میان گره ها، سخت و ضخیم شدن ساقه ها، ایجاد توده اي از پیچک ها، کوتاه شدن ساقه هاي جانبی،کاهش گلدهی و کوچک شدن میوه ها می شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خیار میتوانید به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه فرمایید.

گردآوری: حاتمی

کلمات کلیدی: خیار، ریزش گل، کمبود، نیتروژن