نام هاي دیگر : جاتروفا – یاتروفا – توبا – سامبو
Jatropha multifida, Adenoropium multifidum
نام انگلیسی: Jatropha Tree
نام خانواده: Euphorbiaceae
منشا: Puerto Rico
قابلیت بونساي دارد.
درختچه ی شگفت انگیز جاتروفا
گونه جاتروفا درختچه اي است سریع الرشد، دائمی، به ارتفاع 3تا حداکثر 6 متر داراي تنه صاف خاکستري رنگ بوده و شیرابه دار می باشد. برگ ها قلبی شکل، پهن ساده یا زاویه دار، در حاشیه اغلب موجدار به رنگ سبزروشن، میوه در حالت رسیده زرد و حاوي 3 الی 4 دانه ، دانه هاي براق سیاه و سفید می باشد . عمر باردهی اقتصادي این گیاه 40 سال می باشد ولی بعضا پایه هایی با سن 60 سال هم دیده شده که تا 12 کیلوگرم در سال هم دانه تولید می کنند.
فرم رشد آن درختچه ایی است تا 6 متر نیز ارتفاع دارد. اگر گیاه هرس نشود و و بطور طبیعی رشد کند فرم نخلی پیدا میکند یعنی تنه خالی از برگ و در انتهاي ساقه هایش برگهایی رشد می کند. نیاز به آفتاب کاملی براي رشد بهینه دارد اما اگر جایی با کمی سایه کشت شود مانعی ندارد.خشک و شوري خاك را تحمل میکند. دماهاي صفر درجه را براي زمان بسیار کوتاهی می تواند تحمل کند خوشه هاي گل زیبایی ندارد اما برگهاي زیاد و بزرگی دارد بسیار زیبا خواهد بود. جاتروفا انواع گوناگونی دارد که بومی مناطق امریکا ، کارائیب ، مکزیک و شیلی است.
جاتروفا خوراکی نیست حتی براي تغذیه دام هم نمی توان از آن استفاده کرد چون بسیار سمی هست که سمیت آن هم بخاطر ماده ایی به نام کورتین هست. اما جاتروفا بسیار مقاوم به کم آبی و خشکی هست و براي جنگل کاري و احیاء بیابان هاي غیرقابل کشت عالی هست. از روش هاي تکثیر می توان به جوانه زنی بذر و قلمه ساقه اشاره کرد.
در ضمن این گونه گیاهی مانند گونه هاي کهور که حالت مهاجم دارند و در هر جا استفاده شوند بر گونه هاي بومی به علت پراکنش راحت بذرشون غالب میشوند به علت سنگینی بذرها وجود ندارد.
جاتروفا گونه ویژه مناطق گرمسیري دنیا، این گیاه به سرما بسیار حساس بوده و بعد از 5 ساعت باقی ماندن در دمای صفردرجه از بین می رود، جاتروفا در انواع خاکهاي مختلف رشد می کند . این گونه در خاکهاي تخریب یافته ، شنی ، سنگریزه دار یا لومی که حاوي مواد معدنی خوب باشند ، رشد می کنند . این گیاه در خاکهاي خشک و فقیر نیز رشد خوبی دارند . نیاز بارندگی به میزان هاي متفاوت از 250 تا 500 میلیمتر در منابع مختلف اعلام شده است. این گیاه در برابر قارچ ها و حشرات مقاومت می کند و به آفت کش شیمیایی نیازي ندارد زیرا خود گیاه داراي این خواص است. جاتروفا در زمین هاي خشک و لم یزرع نیز قابل رویش دارد است و کشت آن زیانی به زمین هاي حاصلخیز وارد نمی کند.
گیاه جاتروفا گیاهی است فوق العاده سمی و پر انرژي و با درصد روغن فراوان که اتفاقا به هیچ عنوان امکان کاربرد خوراکی نداشته و از همه مهمتر در زمینهایی قابل کشت بوده که سایر گونه هاي کشاورزي خوراکی قابلیت کشت مناسبی ندارد و به اصطلاح در زمینهاي لم یزرع قابل استحصال میباشد. ضمنا این گیاه حدود 50 سال طول عمر دارد و نکته جالب اینکه مانند گاو که از همه اجزاي آن می توان سود برد این گیاه نیز علاه بر روغن سوختی (بیودیزل) از تفاله هاي آن براي تولید سموم آفت کش طبیعی و نیز کود گیاهی می توان تولید کرد.
در کشور ما تا چه اندازه قابلیت تولید جاتروفا وجود دارد؟ آیا این گیاه با شرایط اقلیمی ایران سازگاري دارد؟
ایران اقلیم هاي متفاوتی دارد ازجمله جنوب ایران، تروپیکال خشک و بیابانی است. خوشبختانه جاتروفا گونه اي است که به آب شیرین نیاز ندارد و میتواند در اراضی فقیر و شرایط سخت اقلیمی مثل جنوب ایران با تحمل شوري خاك رشد کند. این شرایط سبب شد تا نخستین پروژه ملی تولید سوختهاي زیستی در بندرعباس آغاز شود.
جدا از سمی بودن و مقاومت جاتروفا به خشکی این گیاه داراي چربی بسیار بالایی هست به طوري که از هر بذر 50 درصد روغن خالص بدست میاد که میشه بدون هیچ عملیات فرآوري و حتی ترکیبی ، به عنوان جایگزینی مناسب به طور مستقیم وارد موتورهاي دیزلی شود.
مراحل گرفتن روغن از جاتروفا
پس از گذشت سه سال از هر هکتار مزرعه جاتروفا می توان حدود 6 تن بذر جمع آوري کرد که از این میان سه تن روغن بدست میاید. روغن بدست آمده از جاتروفا 10 برابر بیشتر از روغن ذرت و 4 برابر بیشر از روغن سویا هست.
در حال حاضر برخی از کشورها از دانه هاي روغنی جاتروفا براي تولید سوخت استفاده می کنند مثل خطوط هوایی نیوزلند و ژاپن که در سال 2008 از این سوخت در هواپیماها استفاده کردند.
موارد استفاده دیگر روغن دانه هاي جاتروفا در صنایع ساخت صابون سازي و شمع سازي و از پس مانده آن که حاصل از روغن کشی می باشد یه عنوان کود قوي و مغزي و همچنین از تفاله هاي آن براي تولید سموم آفت کش طبیعی استفاده می شود.
این محصول در ایران در نهالستان منطقه باغو در بندرعباس به صورت آزمایشی کشت شده و کشت تجاري و تولید سوخت آن و تامین اعتبار آن در حال مطالعه و بررسی هست.کشت این محصول و پالایشگاه آن در شهرهاي جنوبی از جمله بوشهر،بندرعباس و سیستان و بلوچستان میتواند تاثیري زیادي بر اشتغال زایی و تامین معیشت مردم داشته باشد.
برای آشنایی بیشتر با این درختچه ی زیبا میتوانید به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه کنید.
گردآوری: حاتمی
کلمات کلیدی: جاتروفا، درختچه، روغن، صنعت
