مرکبات از تیره روتاسه و شامل سه جنس مهم است ولی فقط جنس سیتروس جنبه اقتصادي دارد و میوه آن به عنوان تازه خوري استفاده می‌شود. گونه‌هاي مهم این جنس شامل پرتقال، نارنگی، گریپ فروت، لیمو و لایم است و هر کدام از این جنس‌ها داراي چندین رقم مهم و اقتصادي می‌باشند. بیماری مرگ سرشاخه و زوال مرکبات یکی از بیماری‌های مهم مرکبات بوده که خسارت زیادی وارد می‌کند.
نهال لیمو ترش توسرخ، بسیار خوش طعم و عطر که یکی از جدیدترین ارقام لیمو ترش در ایران است. برای خرید کلیک کنید.
مرگ سرشاخه‌ها و زوال مرکبات
همواره تعادلی بین اندام هاي زمینی و هوایی درختان وجود دارد که با نسبت اندام هوایی به ریشه بیان می‌شود. معمولا با افزایش سن درختان، میزان شاخ و برگ و نسبت شاخه به ریشه هم افزایش می‌یابد. بنابراین در قسمتی از شاخ و برگ درختانی که در سایه قرار می‌گیرند به تدریج ریزش برگ و مرگ شاخه‌ها و سرشاخه‌ها اتفاق می‌افتد. وجود میزان معینی از این چوب‌هاي مرده به ویژه در داخل تاج درخت تا حدودي طبیعی است و نشان دهنده حفظ نسبت مناسب شاخه به ریشه است و براي نفوذ بیشتر نور به داخل سایبان باید عملیات هرس صورت گیرد. برنامه‌هاي مناسب هرس در جلوگیري از گسترش عارضه به مناطق داخلی کمک می‌کند. مرگ بیش از حد سرشاخه‌ها در اطراف خارجی تاج درختان، ممکن است ناشی از عواملی باشند که سبب ریزش برگ‌ها می‌شوند. این عوامل شامل سنگینی بافت خاك، تنش ماند آب، تنش خشکی، مدیریت نامناسب تغذیه و آبیاري، حمله قارچ‌ها و نماتدها، کاهش سطح ریشه‌هاي تغذیه کننده در اثر عملیات نادرست زراعی در طی دوره‌هاي خشکی و در نتیجه عدم تأمین نیاز آبی گیاه حتی در حضور رطوبت فراوان خاك می‌باشند.
مرگ سرشاخه و زوال مرکبات در منطقه جیرفت و کهنوج ناگهانی بوده و در طول 2 تا 3 هفته، درخت کاملا خشک می‌شود اما زوال در منطقه هرمزگان، به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد. بررسی‌هاي انجام شده در منطقه نشان می‌دهد که مهمترین عامل آن، تنش آبی است و معمولا در فصل گرم سال و با افزایش شدید دماي هوا رخ می‌دهد. این عارضه در مناطق کوهپایه‌اي جنوب کرمان نیز گزارش شده است و بیشتر در درختانی که پایه آنها با ریشه هاي سطحی است رخ می‌دهد.
دلایل خشکی سرشاخه‌ها و زوال مرکبات
** نارنج حساس به تنش مانداب و مانداب است اما حدود 90 درصد از درختان مرکبات شرق مازندران داراي پایه ي نارنج می‌باشند.
** وجود بیماري ویروسی تریستزا که یک تنش زنده ي عمده براي مرکبات مناطق شمالی است و برهمکنش آن با تنش هاي غیرزنده محیطی مانند مانداب و غرقاب خاك منطقه ریشه، که هر دو از عوامل محدود کننده انتقال کربوهیدات ها از اندام هوایی به ریشه می‌باشند، نقش اساسی در خشکیدگی سرشاخه‌ها و زوال مرکبات این منطقه دارند.
** وجود بیماري گرینینگ و جاروك جادوگر لیموترش (تنش هاي زنده )، تنش گرما و تنش آبی (تنش هاي غیرزنده) بیشترین نقش را در خشکیدگی سرشاخه‌ها و زوال مرکبات مناطق جنوبی کشور دارند.
** بارندگی‌هاي مداوم اواخر فصل زمستان و اوایل بهار منجر به کاهش شدید هدایت هیدرولیکی ریشه‌ها، تخلیه شدید کربوهیدرات‌هاي ریشه، تخلیه برخی عناصر غذایی از جمله کلسیم، منیزیم و نیتروژن و همچنین تجمع بیش از حد آهن و منگنز (که منجر به سمیت آهن در بافت ریشه می‌شود) در ریشه ها می‌گردد که می‌تواند یکی از دلایل اصلی زوال مرکبات در مناطق شمالی باشد.
** تنش مانداب موجب از بین رفتن بیشتر ریشه‌هاي فیبري درختان مرکبات می‌شود و با توجه به این که تنش مانداب و غرقاب در مازندران به طور عمده در فصل زمستان و اوایل بهار اتفاق می‌افتد، مرگ این ریشه‌هاي فیبري سبب کاهش شدید پتانسیل ریشه براي جذب آب و مواد معدنی خواهد شد و با شروع رشد اندام هوایی و گلدهی، سیستم ریشه صدمه دیده توانایی جذب و انتقال آب، مواد معدنی و تولید مواد هورمونی لازم را نداشته و موجب خشکیدگی شدید سر شاخه‌ها و در مواردي زوال درختان خواهد شد.
** مانداب طولانی مدت منطقه ریشه موجب به هم ریختن سیستم آوندهاي چوبی ریشه شده و با شروع فعالیت درختان در اوایل بهار توانایی هدایت آب و مواد معدنی لازم به اندام هوایی را نداشته و منجر به زردي و ریزش برگ و گل‌ها، خشکیدگی سرشاخه‌ها و زوال درختان خواهد شد.
** تنش مانداب و غرقاب موجب افزایش تشکیل رادیکال هاي آزاد در اندام هوایی و برگ‌ها شده و زوال درختان را تشدید می‌کند و صدمه بعد از رفع تنش غرقاب بسیار بیشتر از زمان تنش می‌باشد. بنابراین علائم خشکیدگی سرشاخه‌ها و زوال درختان مرکبات بعد از رفع تنش بیشتر آشکار می‌شود.
** مدیریت نامناسب تغذیه باغ‌ها در طول فصل رشد به ویژه، بعد از برداشت میوه در سال پرمحصول و تاخیر در برداشت میوه موجب تخلیه کربوهیدرات ها و عناصر غذایی ریشه‌ها شده و سپس بارندگی زیاد و مانداب شدن خاك منطقه ریشه به دنبال آن می‌تواند موجب تشدید این تخلیه و خشکیدگی سرشاخه‌ها و در مواردي نیز زوال مرکبات شود.
** تنش آبی به ویژه بعد از برداشت میوه در فصل پاییز (به ویژه در سال‌هاي با بارندگی کم در این فصل) که اکثر باغداران می پندارند عملیات باغبانی با شروع فصل پاییز و برداشت میوه به اتمام رسیده است، موجب صدمه به ریشه‌هاي فیبري شده و در خشکیدگی سر شاخه‌ها در بهار سال بعد می‌تواند موثر باشد.
** مصرف زیاد کودهاي محلول مانند اوره، سولفات آمونیم، کلرید پتاسیم، سولفات منیزیم و اسید بوریک در منطقه ریشه (کود پایه) به صورت چالکود همراه با کودهاي حیوانی و آلی دیگر با شوري زیاد، می تواند موجب افزایش شوري منطقه ریشه درختان شود و اگر این افزایش شوري منطقه ریشه با افزایش دماي محیط و افزایش فعالیت درختان همراه باشد، ریزش برگ، خشکیدگی سرشاخه‌ها و علائم زوال درختان متناسب با شدت تنش شوري اتفاق خواهد افتاد.
برای خرید انواع نهال با کیفیت بالا و عاری از هر گونه بیماری کلیک کنید.
برخی راه کارهاي کاهش خشکیدگی سرشاخه‌ها و زوال مرکبات
1- استفاده از پایه‌هاي متحمل و نیمه متحمل به مانداب مانند سوینگل سیتروملو، کاریزوسیترنج و ترویرسیترنج در مناطق شمال کشور و استفاده از پایه‌هاي متحمل به تنش خشکی، تنش شوري در مناطق جنوبی کشور.
2- عدم استفاده از پایه‌هاي حساس به مانداب و غرقاب (مانند نارنج) در مناطقی با بافت خاك سنگین و احتمال مانداب سطحی و نوسان آب زیر زمینی (در مناطق شمال کشور).
3- کاشت به صورت سیستم جوي و پشته اي در اراضی دشت با بافت سنگین، زمین هاي شالیزاري(که به باغ تبدیل می‌شوند و همچنین زمین‌هاي که قبلا شالیزار بوده اند) و اراضی در معرض مانداب موقت.
4- تعدیل بافت خاك منطقه ریشه در خاك‌هاي بافت سنگین با مصرف کودهاي آلی یا حیوانی پوسیده و ماسه به نسبت مناسب و در صورت امکان غنی سازي خاك منطقه ریشه.
5- حذف یا شکستن لایه فشرده خاك منطقه ریشه در شروع احداث باغ و همچنین در باغ هاي احداث شده ( که معمولا در فاصله 40 الی 50 سانتی‌متري از سطح خاك وجود دارد). این لایه موجب کاهش تهویه منطقه ریشه، کاهش نفوذ آب، کاهش راندمان جذب آب و عناصر غذایی شده و زوال درختان مرکبات را تشدید می‌کند.
6- ایجاد زهکشی مناسب در باغ‌هاي احداث شده جهت خروج سریع آب‌هاي سطحی و جلوگیري از تجمع آب در منطقه ریشه.
7- مصرف کودهاي آلی در باغ‌هايی با بافت سنگین جهت بهبود وضعیت فیزیکی خاك.
8- مدیریت مناسب تغذیه در طول فصل رشد متناسب با فنولوژي رشد و عملکرد درختان مرکبات با تاکید بر کوددهی بعد از برداشت میوه.
9- مدیریت مناسب آبیاري در طول فصل رشد و بعد از برداشت میوه و ممانعت از تنش خشکی، تنش مانداب در منطقه ریشه و همچنین کاهش خسارت تنش گرمایی و خشکی با محلول‌پاشی کائولین با غلظت 2 تا 3 درصد در فصل گرما یا محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم با غلظت 3 در هزار با بروز گرماي زیاد، تشعشع زیاد نور، خشکی و شوري در محیط.
10- محلول‌پاشی کودهاي نیتروژنی و پتاسیمی مناسب در فاز دوم رشد میوه، جهت بهبود تغذیه درختان و ساخت مواد فتوسنتزي و تسریع در انتقال مواد فتوسنتزي به منطقه ریشه و بهبود توانایی درختان در مقابل تنش مانداب، سرما و غیره.
11- محلول‌پاشی کودهاي فسفیت پتاسیم یا دي پتاسیم فسفات پس از برداشت میوه جهت افزایش سیستم دفاعی ریشه درختان مرکبات به ویژه در مناطقی که احتمال مانداب سطحی وجود دارد.
12- محلول‌پاشی درختان با سولفات روي یا کلات‌هاي روي و سولفات منیزیم در پاییز جهت افزایش توانایی درخت در برابر تنش‌ها.
13- احتیاط در عملیات زراعی براي ممانعت از حذف زیاد ریشه‌ها.
برای مطالعه بیشتر مقاله چگونه مرکبات پرورش دهیم، فردین کشت را مطالعه کنید.
