فندقه گردو به صورت تکی و یا به صورت خوشه ای به تعداد 3-2 عدد بر روی نوك شاخه تشکیل می شود. درخت گردو متعلق به مناطق معتدل بوده و برای شروع گلدهی در بهار دارای نیاز سرمایی 600 تا 800 ساعت بین 5 تا 10 درجه سانتیگراد در پاییز و زمستان می باشد. در صورت عدم تأمین نیاز سرمایی زمان شکوفه دهی آن در بهار به تأخیر خواهد افتاد. البته بعضی از ارقام مانند گردو پکان آمریکایی، نیاز سرمایی کمتری داشته و حتی در مناطق نیمه گرمسیری و معتدل هم بخوبی رشد می کنند.
میوه گردو جزء خشکبارها بوده و پوسته چوبی به صورت دو قسمتی مغز را پوشش می دهد و مغز گردو توسط پوسته حاوی آنتی اکسیدان ها پوشانده شده است. آنتی اکسیدان های موجود در این پوشش موجب جلوگیری از رانسید شدن (Rancid) و سیاه شدن مغز غنی از چربی گردو می شوند. میوه گردو بسته به منطقه 4 تا 5 ماه بعد از گلدهی بالغ می شوند.
پوسته سبز اطراف پوست قهوه ای، به طور نا منظم در دوران بلوغ میوه ترك میخورند که عوامل ژنتیکی و محیطی رسیدگی، ترك خوردن آن را تحت تأثیر قرار می دهند. معضل بزرگی که کیفیت گردو را تهدید می کند و باعث صدمه و خسارت به آن می گردد مسئله سوختگی یا سیاه شدن مغز گردو می باشد و باتوجه به اهمیت موضوع، بررسی علل این معضل و راهکارهای موثر مورد توجه قرار دارد.
ترک خوردن پوست گردو
علل سیاه شدن مغز گردو
با توجه به بررسی منابع علل سیاه شدن مغز گردو به عوامل زیر بستگی دارد:
بیماری بلایت گردو
عوامل ژنتیکی و نوع رقم انتخابی
عوامل محیطی (تاثیر دما، آب و هوا، رطوبت، نور)
تغذیه و کوددهی
زمان برداشت و روش برداشت
نحوه خشک کردن گردو و مدت زمان انبار داری آن
بیماری بلایت گردو
بیماری پوسیدگی مغز گردو، باکتری Xanthomonas juglandis
علائم بیماری در روی برگ، گل آذین، میوه، شاخه و جوانه ها ظاهر می گردند. ظهور لکه های کوچک در روی برگها زاویه دار و رنگ آنها سیاه می گردد. موقعی که میوه به اندازه نخود است علائم آلودگی به صورت لکه سیاهی در گلگاه و فرورفتگی و شکاف ها و در صورت مساعد بودن شرایط جوی، لکه روی میوه توسعه یاقته، تمام پوست میوه را فرا می گیرد و سپس به مغز گردو نفوذ می کند. مغز گردو در اثر آلودگی سیاه، چروکیده و لزج می شود. گاهی علائم بیماری به صورت لکه ی سیاه در سطح جانبی میوه باقی می ماند. چنانچه آلودگی در آخر فصل اتفاق بیفتد، غالباً فقط پوست سبز میوه علائم بیماری را نشان می دهد. برگ بعضی از ارقام گردو نسبت به سموم مسی حساس بوده ، ممکن است سوختگی در آنها ایجاد شود.
عوامل ژنتیکی و نوع رقم انتخابی
در ارقام زودرس فرآیند رسیدن میوه با هوای گرم اواسط تابستان همزمان است. مغزها تیره تر و کیفیت آن کاسته می شود. شناسایی ارقام دیررس و مرغوب مانند گردو خوشه ای یا گردو چندلر و پرورش این ارقام میتوان از مسئله تیرگی مغز گردو تا حدودی جلوگیری نماید. گرده افشانی گردو توسط باد صورت می گیرد و بیشتر ارقام گردو خودگرده افشان می باشند اما بعضی رقم ها نیاز به گرده رقم دیگر دارند. دگرگرده افشانی بیش از حد موجب ریزش گل می گردد.
عوامل محیطی (تاثیر دما، آب و هوا، رطوبت، نور)
تابستان های گرم و درجه حرارت های بالای 38 درجه سانتیگراد در طی دوره سفت شدن مغز، باعث تیره شدن آن می گردد. برای دستیابی به گردوهایی با مغز پر و میزان چربی بالا ، درجه حرارت های 27 تا 33 درجه سانتیگراد در طول چندین هفته قبل از برداشت ضروری می باشد. دمای بالا موجب آفتاب سوختگی، مغز سیاه (Dark kernels) و مغز با لکه های سیاه (Kernel with black spots) و یا حتی جلوگیری از توسعه کامل مغز گردو می گردد. اثر دمای بالا به زمان وقوع آن در طول فصل رشد ارتباط دارد. هنگامی که در طی فصل رشد دما به طور نا معمول سرد باشد، پوست نازك (Thin shell) و حفره حفره (Shell perforation) و چروك شدن مغز (Shriveled kernels) ایجاد می گردد.
دمای بالا موجب باز شدن سریعتر گل آذین نر و عدم همزمانی باز شدن گل نر و ماده و در نتیجه عدم گرده افشانی مناسب می گردد. دمای خنک در زمان گرده افشانی موجب افزایش اندازه نات ها و بلوغ آنها بدون تأخیر (تأخیر در بلوغ موجب سیاه شدن مغز گردو می گردد) می شود. تقسیم سلولی، طویل شدن سلول و تمایز سلولی در این زمان در دمای خنک به خوبی انجام می پذیرد.
افزایش سطح هورمون اتیلن به عنوان هورمون استرسی در زمان گلدهی به دلیل تنش های محیطی مانند خشکی و کم آبی، دمای بالا، غرقاب شدن طولانی مدت خاك و … که بسته به مدت زمان تنش موجب ریزش گل میگردد که کاهش اثرات تنشهای محیطی و کاربرد تنظیم کننده رشد ReTain (rhizobitoxine)، Brassinosteroids، Jasmonate، Juglone و Salicylic Acid موجب بازداشته شدن تولید اتیلن در این شرایط و پایداری گلها میگردد. محلول پاشی پلی آمین ها، پپتیدها، اولیگوساکاریدها و فسفولیپیدها (مانند: inositol phosphates diacylglycerides) و آمینواسیدهای دارای پرولین نقش مؤثر در جلوگیری از ریزش جوانه های گل درخت گردو در این شرایط دارند.
تنش های طبیعی فرایند پیر شدن را تسریع می نماید و ارتباط بین منبع و مخزن در گیاه را تغییر میدهد. هورمون سیتوکنین پیری را به تأخیر انداخته و مقاومت گیاه را در برابر تنش ها افزایش و بارگذاری مخزن (گل ها و میوه ها) را افزایش در زمان بلوغ میوه های گردو یا کمی بعد از آن، محلول پاشی با Ethrel® (اتیلن) موجب تسریع ترك خوردن پوست سبز و جدا شدن آن می گردد و تأخیر در پوست زدایی موجب تأخیر و سیاه شدن مغز گردو میگردد.
در این شرایط برداشت در 4 تا 7 روز بسته به فصل و رقم امکان پذیر شده و مغز گردو سفیدتر و تولید مواد فنولی کمتر میشود. زمان بلوغ فیزیولوژیکی گردو پس از تجمع حداکثری چربی و تغییر رنگ بافت اطراف مغز از رنگ روشن به رنگ بلوطی تغییر رنگ می دهد. که معمولاً 21 روز قبل از ریزش طبیعی گردو می باشد.
در این دوره ارتباط آوندی پوست سبز از نات قطع می گردد و شروع به ترك خوردن می کند و پیر شدن مغز موجب سیاه شدن آن می گردد. در زمان توسعه میوه دمای بالا یا نور شدید (که موجب افزایش هورمون اتیلن می گردد) موجب چروکیدگی و سیاه شدن مغز گردو می شود. بالاتر رفتن دما از 30 درجه سانتیگراد این فرآیند را در تابستان تسریع می کند. از طرف دیگر دمای طولانی مدت پایین در تابستان و سایه اندازی زیاد موجب کاهش نمو و پر کردن مغز گردو می گردد. به طور کلی کیفیت مغز گردو در دماهای خنک بهتر و مطلوب تر می باشد. پیشنهاد می گردد تا با توجه به نیاز دمایی درخت گردو می توان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه های هم دما (حداقل، حداکثر و میانگین) رسم و مناطق مناسب کشت درخت گردو تعیین و مشخص شود.
بروز علائم اولیه سیاه شدن مغز گردو
تغذیه و کوددهی
تغذیه با عناصر کم مصرف به فرم کلات و یا سولفات روی و آهن در افزایش کیفیت مغز گردو موثر می باشد. عناصر کم مصرف در تولید نات ها بسیار مهم می باشند و از بین عناصر میکرو کاربرد روی از اهمیت ویژه برخوردار است. تشکیل نات ها و عملکرد با محلول پاشی 01/0 تا 2/0 درصد روی 20 روز قبل از تشکیل گل های ماده به همراه بور و درست بعد از گرده افشانی به دفعات 2 تا 4 بار به فاصله دو تا سه هفته بهبود مییابد.
برای مصرف خاکی کلات روی به جای سولفات روی توصیه میگردد. پیاچ محلول را میتوان با کاربرد اسید آلی مانند اسید مالیک به 5 کاهش داد تا میزان جذب روی افزایش یابد. اضافه نمودن سورفکتانت به محلول پاشی و جذب روی به ویژه از کلات روی EDTA-Zn کمک میکند.. در زمان حداکثر نیاز تغذیه ای گردو (رشد سریع رویشی و توسعه میوه ها در اردیبهشت و خرداد) کوددهی و آبیاری بسته به نیاز گیاه برای به حداکثر رساندن اندازه و تسریع در بلوغ میوه ضروری می باشد.
خاك عمیق سیلتی- لوم با زهکش مناسب و pH0-6 بهترین شرایط برای پرورش گردو فراهم میآورد. داشتن ریشه های عمیق، در صورت عدم وجود لایه نفوذ ناپذیر، امکان آبیاری غرقابی این درخت را فراهم می آورد. زهکش مناسب برای درخت گردو بسیار مهم می باشد و گردو در برابر کاهش اکسیژن خاك بسیار حساس میباشد. در شرایط خشک و نیمه خشک برنامه ریزی آبیاری از اهمیت زیادی برخوردار است. گردو به خاك های حاصلخیز واکنش بسیار خوبی نشان می دهد و زمان رسیدن میوه تسریع می گردد.
درختان جوان گردو در سال اول نیاز به کود نیتروژن ندارند و در سال 5-2 به میزان 200 تا 250 گرم نیتروژن، در سال 7-6 به 250 تا 350 گرم نیتروژن و در سال 10-8 به 350 تا 450 گرم نیتروژن خالص برای هر درخت نیاز دارند. در درختان بالغ در دامنه نیتروژن برگ کمتر از 2 درصد)کمبود شدید( نیاز به 3000 تا 4000 گرم نیتروژن خالص برای هر درخت می باشد. در دامنه بهینه نیتروژن برگ یعنی درصد نیاز به 4/2 تا 8/2 گرم نیتروژن برای هر درخت است.
قبل از کشت درخت چنان که میزان پتاسیم خاك کمتر از 250 میلی گرم بر کیلوگرم خاك باشد، اضافه نمودن 5/1 کیلوگرم پتاسیم به فرم K2O برای هر درخت توصیه میگردد. کمبود پتاسیم در برگ به میزان 2/0 تا 9/0 درصد با اضافه نمودن کیلوگرم پتاسیم به فرم K2O به ازاء هر درخت همراه با ماده آلی برطرف میگردد. در حالت کمتر از بهینه کاربرد 5 کیلوگرم پتاسیم به فرم K2O قابل توصیه می باشد. کمبود بور در نمونه های برگی (کمتر از 2/0 میلی گرم بر کیلوگرم) با کاربرد محلول پاشی بور در زمان قبل از باز شدن جوانه های گل) 14 روز قبل از ظهور گل های ماده با اسید بوریک و یا سولوبور به میزان 5/1 در هزار و یا کاربرد 200 تا 250 گرم بور از طریق خاك برطرف میگردد.
نوع کود نیتروژن مورد استفاده در خاك های آهکی سولفات آمونیوم و در خاك های اسیدی نیترات آمونیوم می باشد. در صورت کمبود فسفر، فرم تریپل سوپرفسفات و پتاسیم به فرم سولفات پتاسیم برای خاك های آهکی قابل توصیه میباشد. به طور کلی برای درختان بالغ گردو کاربرد 15 کیلوگرم نیتروژن، 10 کیلوگرم فسفر، 5/2 کیل.گرم پتاسیم، 500 گرم سولفات آهن، 400 گرم سولفات روی و 250 گرم بور قابل توصیه است. همچنین در صورت کاربرد کود کامل کاربرد 500 گرم کود با نسبت 10:10:10 برای درختان یک سال به بالا در شرایط بهینه برای هر5/2 سانتی متر افزایش قطر درخت در هر سال توصیه میگردد. کاربرد نمک که به اشتباه در بین باغداران مرسوم گردیده می بایستی با سولفات و یا کلرور پتاسیم (در مناطق فاقد خاك و آب شور و با زهکش مناسب) جایگزین شود.
نمونه برداری برگی برای بررسی وضعیت تغذیه ای درختان گردو از برگچه بالغ انتهایی بر روی شاخه های انتهایی 6 تا 8 هفته پس از گلدهی انجام می پذیرد و به تعداد 25 تا 40 برگچه نیاز می باشد.
در مکان کشت درختان گردو آب با هزینه پایین و قابل دسترس می بایستی وجود داشته باشد. آبیاری قطره ای در اوایل رشد درخت امکان پذیر است اما به دلیل امکان توسعه عمقی ریشه بویژه در مناطق گرم و خشک که تنش رطوبتی زیاد می باشد و امکان سطحی شدن ریشه که در این سیستم آبیاری وجود دارد، این سیستم آبیاری قابل توصیه نمی باشد. دانستن عمق مؤثر ریشه، ظرفیت نگهداری آب خاك و مقدار آب قابل دسترس ریشه، حد مجاز تخلیه رطوبتی خاك برای درخت گردو، تبخیر و تعرق واقعی و نیز نیاز آبی درخت از اهمیت زیادی برخوردار است.
داده های موجود نشان دهنده میزان مصرف 100 تا 1500 میلی متر آب در فصل رشد با توجه به وضعیت آب و هوا، نوع خاك و مدیریت باغ گردو وجود دارد. با در نظر گرفتن راندمان آبیاری 50 درصد این میزان به 2000 تا 3000 میلی متر افزایش مییابد. ضرورت کامل دارد که باغداران آبیاری را به صورت عمیق در اوایل فصل رشد آغاز نمایند، به ویژه تا عمق 120 تا 180 سانتیمتر می بایستی در حد ظرفیت مزرعه باشد تا نیاز آبی گردو را در طی گرم ترین ماه های سال برآورده نماید. عمق موثر ریشه بین 90 تا 300 سانتی متر بسته به ویژگی خاك متفاوت می باشد.
تحت شرایط خاك های با زهکش مناسب، ریشه های گردو عمدتاً در 180 سانتی متری سطح خاك قرار دارد. عمق موثر ریشه در خاك های کم عمق 90 تا 120 سانتی متر می باشد. حد مجاز تخلیه رطوبتی خاك برای گردو در شرایط بهینه 50 درصد نظر گرفته میشود. چنانکه آب در دسترس از این حد کاهش یابد، رشد گیاه و کیفیت مغز گردو بسته به مدت زمان وضعیت کاهش رطوبت به طور منفی تحت تأثیر قرار می گیرد. استفاده از اطلاعات تبخیر و تعرق برای پایش و برنامه ریزی آبیاری مهم میباشد.
همچنین افزایش کارایی سیستم های آبیاری موجب جلوگیری از اتلاف آب میگردد. کمبود آب آبیاری موجب کاهش رشد شاخساره، کاهش تعداد جوانه های گل، کاهش پرکردن مغز گردو، کاهش ارزش مغز و سیاه شدن مغز گردو و کاهش تا حدود 40 درصدی عملکرد میگردد. باغداران گردو با توجه به دمای بالای هوا و سطح خاك و حساسیت این درخت به تنش های حرارتی برای جلوگیری از سیاه شدن مغز گردو و تضعیف درختان می بایستی اقدام به آبیاری باغ ها کنند.
زمان و روش برداشت گردو
برداشت مکانیزه و انتخاب روش برداشت صحیح که در حداقل زمان انجام گیرد، اهمیت دارد. در برداشت مکانیزه استفاده از ماشین پوست گیر بسیار الزامی است. استفاده از اتفون مایع به میزان 1000 تا 3000 پی پی ام برای هر درخت در جداکردن پوست سبز گردو موثر میباشد. اتفون با تسریع در رسیدن پوست سبز گردو سبب سهولت جداشدن آن از روی پوسته سخت گردیده درنتیجه برداشت گردو را هنگامی که کیفیت مغز حداکثر است امکان پذیر میسازد. گردوی ایرانی میبایستی تا آنجا که امکان داشته باشد در زمان بلوغ فیزیولوژیکی، به سرعت برداشت، پوست زدایی و خشک شود.
تأخیر در برداشت و خشک کردن موجب سیاه شدن مغز و رشد کپک شده که مغز گردو را نابود میکند. در صورت آبیاری منظم به ویژه در زمان توسعه نات، پوست سبز بطور یکنواخت در زمان بلوغ متورم و ترك میخورد و شرایط ایده آل برای برداشت به وجود میآورد. اما در صورتی که درختان آب آبیاری به اندازه کافی دریافت نکرده باشند این یکنواختی، تورم و ترك خوردن کاهش می یابد.
نحوه خشک کردن گردو و مدت زمان انبار داری آن
بعد از چیدن گردو ها باید آنها را پوست کنده و محصول را در سایه و در جای خشک پهن کرد تا خشک شوند. محل خشک کردن باید طوری باشد که هوا در آن جریان داشته باشد تا محصول به طور کامل خشک شود. اگر آفتاب شدید باشد، موجب سیاه شدن مغز گردو وعدم بازار پسندی آن میشود. استفاده از انواع دستگاه های خشک کن به جای خشک کردن سنتی گردو که باعث آفتاب سوختگی و اکسید شدن فنل های مغز و درنتیجه تیره شدن آن میشود توصیه میگردد.
این دستگاه ها میتوانند گردو ها را در مدت 24 تا 48 ساعت خشک کنند، حرارت نباید 3/43 درجه سانتیگراد بیشتر گردد در غیر این صورت مغز گردو تیره و غیر قابل مصرف میگردد. از انبار داری طولانی مدت نیز باید پرهیز نمود. بهترین دما برای افزایش عمر انباری گردو 0 تا 3- درجه سانتیگراد همراه با رطوبت پایین میباشد. در دمای بالا رشد کپک ها میتواند موجب تجمع افلاتوکسین در گردو شود. گردوی برداشت شده با رطوبت 2 تا 8 درصد بهترین رنگ، طعم و مواد مغذی را دارا می باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد گردو به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه کنید.
گردآوری: حاتمی
کلمات کلیدی: گردو، سیاه شدن مغز، بلایت گردو
منابع:
Beede, R. The Science (and Art) of Ethephon Use on Walnut. University of California Farm Advisor, Cooperative Extension, Kings County, 2012.
Fulton, A. Walnut Response to Irrigation. Farm Advisor. UC Cooperative Extension, Tehama County, aefulton@ucdavis.edu. 2004.
Olsen, J. Growing walnut in Oregon. Oregon state university, 2006.
Rosencrans, M. Cytokinin-dependent modifications of source-sink relationships lead to enhanced crop stress tolerance. Eduardo Blumwald University of California@Davis, 2013.
Rumsey, T. and J. Thompson. Ambient Air Drying of English Walnuts. Transaction of the ASAE, vol. 27(3): 942-945, 1984.
Walnutnutrition available at: http://walnutresearch.ucdavis.edu/Section_results.asp?txtSecName=Tree%20Nutrition, 2006.
Krueger, W.H., R. P. Buchner, J. K. Hasey, J. H. Connell, C. DeBuse and K. M. Klonsky. A walnut orchard and produce walnut. University of California Cooperative Extension, 2012.
