هرس درختان میوه

اگر پس از احداث باغ میوه، نهال های کاشته شده به حالت طبیعی خود رها شوند، هرس انجام نشود و در واقع  هیچ دخالتی در رشد و شاخه بندی طبیعی آنها صورت نگیرد، شاخه های مزاحم و پر پیچ و خم در داخل تاج درخت رشد کرده و به دلیل متراکم شدن تاج درخت و سایه اندازی شاخه های بالایی هیچ نوری به قسمتهای وسط و پایین درخت نخواهد رسید.

در چنین شرایطی شاخه ها به تدریج خشک شده و از بین میروند، باردهی درخت نیز محدود گشته و میزان محصول و کیفیت آن پایین خواهد آمد. علاوه بر این، مشکل سال آوری و تناوب باردهی نیز بروز می کند، به طوری که درخت در یک سال میوه های زیاد و ریز تولید کرده و در سال بعد تولید ناچیزی خواهد داشت و یا بدون بار خواهد بود.

درصورتیکه اگر در اولین سال کاشت، به درختان فرم و شکل مطلوب داده شود و با ادامه رشد به طور منظم و مداوم هرس شوند، قادر خواهیم بود که با ایجاد یک چارچوب محکم و مناسب، امکان باروری سالیانه همراه با کیفیت مطلوب را فراهم نماییم، بنابراین لزوم اجرای صحیح عملیات تربیت جهت ایجاد شکل و فرم مناسب و انجام هرس به منظور باردهی منظم و مطلوب ضروری است. با توجه به عادت گلدهی، نوع شاخه و خصوصیات رشدی در هر یک از گونه های درختان میوه، روش های مختلفی برای هرس درختان میوه به کار می رود.

البته لازم به ذکر است که هرس فقط مخصوص درختان نبوده و در صیفیجات نیز باید انجام شود که در مقاله هرس صیفیجات یطور کاملا تخصصی به آن پرداخته ایم.

 روش های تربیت نهال

تربیت و فرم دهی بر روی نهال های جوان یک تا سه ساله انجام می‌شود. هدف از این نوع هرس ایجاد شکل و چهارچوب مناسب با توجه به طبیعت گیاه است که بتواند عملکرد و کیفیت مناسبی را در آینده داشته باشد.

در هرس فرم دهی ابتدا نهال از ارتفاع مناسب سربرداری می‌شود. در سال بعد از بین شاخه های تولید شده، تعدادی انتخاب و حفظ می شوند و بقیه به طور کامل حذف خواهند شد. در صورتی که نهال خریداری شده دارای شاخه ای جانبی مناسبی بود، نیازی به سربرداری نیست. شاخه هایی که انتخاب و حفظ می شوند، باید در قسمت های مناسبی از تنه اصلی قرار گرفته باشند. شاخه ها می بایست نسبت به یکدیگر دارای تقارن، زاویه و فاصله مناسبی از هم دیگر و از تنه اصلی باشند.

شکل هرمی

در این روش عملا سربرداری انجام نمی‌شود. سه تا پنج شاخه ی جانبی را که در جهات مختلف درخت باشد، انتخاب و از یک سوم انتهایی قطع می کنند. بعدها این شاخه ها بازوهای اصلی درخت را تشکیل می دهند. در سال های بعد نیز هرس تنها به حذف شاخه های فرعی اضافی و شاخه های پایین تنه محدود می‌شود.

این روش عمدتا برای درختان زینتی و غیر مثمر مانند چنار و تبریزی به کار می رود. درختان تربیت شده دارای ارتفاع نسبتا زیاد هستند، لذا برای درختان میوه که روی پایه های بذری پیوند شده اند، مناسب نیست، زیرا ارتفاع زیاد درخت عملیات باغبانی را مشکل می کند، ولی وقتی ارقام روی پایه های پاکوتاه پیوند شده باشند، می توان از این روش برای تربیت درخت استفاده کرد، زیرا درختان پیوند شده روی پایه های پاکوتاه ارتفاع زیادی پیدا نمی کنند. به عنوان مثال فرم تربیت هرمی برای درختان سیب و گلابی پیوند شده روی پایه های پاکوتاه به کار می رود.

هرس هرمی بصورت شماتیک

شکل اسپیندل

این فرم که مشابه روش هرمی است، برای درختان میوه دانه دار (سیب و گلابی) و هسته دار (گیلاس و آلو) مناسب است. تفاوت فرم اسپیندل با روش هرمی در این است که در فرم اسپیندل به درخت اجازه داده نمی‌شود که از ارتفاع مشخصی (معمولا ارتفاع سه متر) بلندتر شود و هر سال رشد آن کنترل می‌شود. به این منظور، شاخه مرکزی از کنار شاخه ای ضعیف هرس می‌شود تا ارتفاع درخت کنترل شود.

شکل شلجمی

این شکل بیشتر در میوه کاری و برای محدود کردن ارتفاع درخت و گسترده نمودن تاج آن در درختانی مانند گلابی، بعضی از انواع سیب مانند رد دلیشز، همچنین در زردآلو، آلو، بادام، گردو، خرمالو، پسته و غیره به کار می رود. در این روش نهال پس از اینکه از ارتفاع 60 تا 70 سانتی متر سربرداری شد، در سال بعد تولید تعدادی شاخه فرعی می کند که در زمستان تعدادی از آن ها را که از رشد چند جوانه بالایی حاصل شده و زاویه بسته و رشد عمودی دارند حذف و از بین بقیه سه تا پنج شاخه را که با تنه زاویه نزدیک 45 تا 60 درجه داشته و در اطراف تنه اصلی واقع شده و با یکدیگر 20 تا 30 سانتی متر فاصله عمودی داشته باشند به عنوان شاخه های اصلی درخت آینده انتخاب کرده و بقیه از ته قطع می شوند.

در این شکل تربیت هیچ شاخه ای مداوما حالت پیشاهنگ به خود نخواهد گرفت و به مجرد اینکه شاخه ای بر دیگران مسلط و قطر آن در محل اتصال به محور مرکزی از یک دوم محور مرکزی بیشتر شد، باید آن شاخه را قطع و نقش پیشاهنگ را به شاخه دیگری واگذار کرد. این طرز تربیت باعث می‌شود که درخت در تمام جوانب خود دارای شاخه های قوی شود و شاخه ها بتوانند محصول زیادی تولید کرده در برابر وزن آن و نیز فشارهای خارجی به راحتی مقاومت کنند.

بهتر است پس از هرس به کمک شاخه های هرس شده، زاویه شاخه ها را که بعدا اسکلت اصلی گیاه را تشکیل می دهند، باز نمود. باز کردن زاویه شاخه ها، هم منجر به تسریع باردهی شده و هم باعث می‌شود شاخه در برابر محصول زیاد سال های بعد مقاومت کرده و نشکنند.

همچنین برای باز کردن زاویه شاخه میتوان چوبهای 30 تا 40 سانتی متری را در اطراف درخت داخل خاک فرو نمود و شاخ هایی که باید زاویه بازتری پیدا کند به کمک نخ به آن چوب بست.

هرس شلجمی بصورت شماتیک

شکل جامی (مرکز باز)

در این فرم تربیت به هیچ شاخه ایی اجازه داده نمی‌شود که حالت پیش آهنگ به خود بگیرد. سربرداری از ارتفاع 75 تا 100 سانتی متری انجام می‌شود و سه تا پنج شاخه اصلی با فاصله 10 تا 15 سانتی متر از یکدیگر نگه داشته می‌شود.

شاخه های اصلی پس از این که رشد کردند و قطور شدند فواصل بین را پر خواهند کرد و چنین بهن ظر خواهند آمد که همگی از انتهای تنه منشعب شده اند. هدف از این روش تربیت، داشتن درختان با تاج پهن می باشد که مرکز آن باز است. یک تنه کوتاه به ارتفاع حدود 50 سانتی متر و تعداد 3 تا 5 شاخه که از مرکز درخت منشاء می گیرند، شکل کلی درختان را ایجاد می کنند. این سیستم تربیت مناسب درختان سیب نیست. شکل جامی بیشتر برای هلو و آلوی ژاپنی و گاهی اوقات برای بعضی از ارقام بادام بکار می رود. با این حال به دلیل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از سایر سیستم ها خواهد بود. حسن این شکل باز بودن قسمت مرکزی تاج و نفوذ نور کافی به داخل آن می باشد. مهمترین عیب این روش آن است که محل اتصال شاخه های اصلی به تنه به دلیل تراکم آنها نسبتاً ضعیف است و همیشه این خطر وجود دارد که در اثر وزن میوه و فشار ناشی از برف و یخ زمستانه، تنه یک یا چند شکاف از وسط بر دارد و درخت از بین برود. به طور کلی در زمان هرس برش ها باید به درستی انجام شوند و برش های بزرگ باید با چسب باغبانی پوشانده شوند. لازم به ذکر است که این روش تربیت برای مناطقی که نور کمی دارند قابل توصیه است، زیرا در مناطق مرتفع و در شرایط با نور زیاد، درخت دچار آفتاب سوختگی می‌شود.

هرس جامی بصورت شماتیک

هرس

قطع کامل یا جزیی از قسمت های درخت شامل شاخه، ریشه، پوست، برگ، گل و میوه و به منظور تحت تاثیر قرار دادن رشد و باروری گیاه می باشد.

مزایای هرس و هرس نهال (تربیت درختان) به شرح زیر است:

افزایش اندازه و کیفیت میوه

تحریک نمو جوانه گل در کل تاج درخت

حذف شاخه های خشک، مزاحم و بیمار جهت حفظ و تامین سلامت گیاه

کاهش تمایل به سال آوری

ایجاد شرایط مناسب برای ورود نور و هوا به درون تاج درخت برای کاهش بروز و انتشار بیماری ها و آفات و افزایش کیفیت میوه

تسهیل عملیات باغبانی مثل تنک کردن میوه، محلول پاشی انواع کودها و سمپاشی و برداشت میوه

 انواع هرس

 کوتاه کردن شاخه (سرشاخه زنی) 

در این روش فقط بخشی از شاخه حذف می‌شود. این روش باعث تحریک رشد جوانه های باقی مانده می گردد. در سال های اولیه که هرس و تربیت نهال انجام می‌شود، عمل سرشاخه زنی برای تشکیل فرم مناسب درخت انجام می‌شود، ولی پس از باردهی سرشاخه زنی بسیار کم تر انجام می‌شود و بیش تر از حذف کامل شاخه ها استفاده می‌شود. البته در درختی مانند هلو که گل و میوه روی شاخه یکساله تشکیل می‌شود، سرشاخه زنی باعث تحریک رشد شاخه های یکساله و تشکیل جوانه های بارده برای تامین محصول سال بعد می‌شود، بنابراین برای اطمینان از داشتن جوانه گل کافی در هلو سربرداری سالیانه الزامی است. سرزنی شاخه ها می تواند موجب تحریک رشد پنج تا هفت جوانه پایینی شود.

تنک کردن شاخه ها

در این روش کل شاخه حذف می گردد. در درختان سیب و گلابی که گل و میوه بر روی شاخه های دوساله و مسن تر تشکیل می‌شود، حذف کامل شاخه انجام می‌شود، زیرا سرشاخه زنی رشد شاخه های جدید را تحریک کرده و امکان بالغ شدن و تولید اسپورهای میوه ده به شاخه های یکساله داده نمی‌شود. در درختانی که در اثر سرزنی دچار رشد جارویی شده اند باید حذف کامل شاخه انجام شود. برش های کوچک و متعدد نسبت به برش های بزرگتر رشد را بیش تر تحریک می کنند. در صورت انجام سرشاخه زنی و جارویی شدن بهتر است شاخه از کنار یک شاخه ضعیف حذف گردد.

زخم زنی و خم کردن شاخه

زخم زنی و یا خم کردن شاخه نیز از جمله انواع هرس است. زخم زنی پوست باعث قطع شدن آوندهای آبکش می‌شود. باید توجه شود که اگر زخم زنی در بالای جوانه صورت گیرد، مانع رسیدن شیره پرورده کافی به جوانه شده و در نتیجه باردهی کم شده و بازو اضافه میشود. به این عمل ناچینگ (Notching) در صورتیکه زخم زنی در زیر جوانه انجام شود، شیره پرورده فراوانی به جوانه رسیده و آن را تبدیل به گل و میوه می کند. خم کردن شاخه باعث شکسته شدن غالبیت انتهایی جوانه شده و اجازه رشد و نمو به جوانه های رویشی و بارده پایین دست هم داده می‌شود. به همین دلیل شاخه هایی که خم می شوند، به بار می روند و در صورت باردهی، میزان محصول آن ها بیشتر می‌شود. عمل خم کردن شاخه به وسیله بستن سنگ یا وزنه در انتهای شاخه و یا بستن آن به وسیله طناب یا نخ به تنه صورت می گیرد.

زمان هرس

 هرس زمستانه یا هرس سیاه

هرس زمستانه از بعد از خزان درختان تا قبل از باز شدن جوانه ها در بهار انجام می‌شود و در واقع هرس عمده ای است که در درختان میوه انجام می‌شود. زمان صحیح هرس در درختان هلو می تواند در کاهش کوتاهی عمر این درختان موثر باشد. توصیه میشود که این هرس در زمانی که سرمای سخت زمستان به پایان رسید انجام شود.

 هرس تابستانه یا هرس سبز

هرس تابستانه از اوایل تا اواخر تابستان انجام می‌شود و به عنوان هرس مکمل در مورد بعضی از درختان میوه از جمله انگور، هلو، انجیر و درختان سیب روی پایه های پاکوتاه انجام می‌شود. هرس تابستانه بیش از هرس زمستانه باعث کاهش رشد درخت می‌شود. اثر این هرس کوچک کردن درخت و بالا بردن کیفیت میوه در اثر افزایش نفوذ نور به درخت است. افزایش نفوذ نور در درخت بر انگیزش گل های سال بعد نیز اثر مثبت دارد. در سیب هایی که دچار غرور می شوند، هرس تابستانه باعث تحریک رشد زایشی می‌شود.

هرس برخی از درختان میوه

هرس سیب و گلابی

به منظور انجام یک هرس موفقیت آمیز، ابتدا باید با انواع شاخه بارده و نیز شاخه هایی که در آینده به بار می روند، آشنا شد تا بتوان نسبت به حفظ و تقویت آن اقدام نمود. انواع شاخه در درختان سیب و گلابی به شرح زیر است:

 میخچه

شاخه های کوچکی به طول چند میلیمتر تا چند سانتیمتر (در سیب به طول 1تا 5/1 سانتی متر) هستند که منتهی به یک جوانه چوب بوده و تحت شرایط مناسب میتوانند تبدیل به لامبورد گردند.

لامبورد

شاخه کوچکی به طول چند میلی متر تا چند سانتیمتر (در سیب به طول5/2 تا 3 سانتی متر) است قسمت انتهای آن به یک جوانه گل ختم می‌شود. در بعضی از ارقام جوانه جانبی معمولا تبدیل به میخچه شده و بعدا به لامبورد تکامل پیدا می کند، ولی در بعضی ارقام و تحت شرایط مناسب جوانه جانبی می تواند مستقیما به لامبورد تبدیل شود.

براندی

شاخهای کوچک و قابل انعطاف که به طول 30 سانتی متر نیز می رسد. در انتهای براندی جوانه ای قرار دارد که اگر حاوی گل باشد، براندی تاجدار و اگر فقط حاوی برگ باشد، براندی ساده نامیده می‌شود.

نرک (گورمان)

شاخه هایی هستند با رشد بسیار قوی که تا چندین سال میوه دهی ندارند و موجب تضعیف شاخه های اطراف خود می شوند. هرس شدید در درختان مسن باعث تولید نرک های زیاد می‌شود.

بورس

قسمت متورم و گوشتی است که در محل اتصال دم میوه به شاخه ایجاد می‌شود. این امر در اثر تجمع مواد غذایی ایجاد می‌شود. بر روی یک بورس می تواند جوانه چوب ساده، میخچه، لامبورد و حتی براندی تشکیل شود.

در سیب و گلابی تشکیل میوه بر روی شاخه های دو ساله و مسن تر است، بنابراین هرس این درختان سبک است، زیرا هرس سنگین باعث رشد تعداد زیادی شاخه های یکساله بدون بار و طویل شده که محصول دهی درخت را کم می کند.

در درختان سیب پیوند شده روی پایه های بذری هرس شامل تنک کردن و حذف قسمت های متراکم تاج، حذف شاخه های خشک، بیمار، ضعیف، نازک و غیربارده در محل هایی که انتشار نور ضعیف می باشد است. در سیب رشد سالیانه بیش از 20 تا 40 سانتی متر مطلوب نیست. از طرف دیگر با توجه به اینکه اسپورها سه تا چهار سال می توانند میوه دهند، لذا بهتر است هر چند سال یک بار یک هرس مناسب صورت گیرد. به عبارت دیگر تا زمانی که شاخه های کوتاه (اسپورها) میوه کافی تولید می کنند نباید هرس شوند، اما زمانی که از میزان باروری آن ها کم شود لازم است قسمتی از آن ها را حذف نمود و درخت را با دادن کود و آب کافی تقویت نمود تا امکان تولید شاخه های بارده جدید میسر گردد.

لازم به ذکر است درختان سیب روی پایه های پاکوتاه بسیار شدیدتر هرس می شوند بدون این که خطر رشد رویشی زیاد آن ها را تهدید کند. در سیب و گلابی، هرس سه جوانه نیز کاربرد دارد. این هرس سه سال طول می کشد و پس از سه سال شاخه های بارور ایجاد خواهد شد. به این منظور در سال اول سه جوانه روی شاخه باقی گذاشته و شاخه از بالای جوانه سوم قطع می‌شود. در سال دوم پایین ترین جوانه روی شاخه تبدیل به میخچه شده و دومین جوانه براندی ساده را تشکیل می دهد.

جوانه سوم در آن سال تبدیل به شاخه طویلی شده که از بالای دومین جوانه قطع خواهد شد. در سال سوم میخچه سال قبل تبدیل به لامبورد شده و براندی ساده نیز به براندی تاجدار تبدیل خواهد شد. در این سال شاخه از بالای براندی تاجدار حذف خواهد شد. در گلابی نیز هرس طی سالیان باردهی بیشتر به حذف شاخه های پیر و خم شده در بخشهای تحتانی، باز کردن شاخه ها و حذف نرک های بخش های مرکزی درخت، حذف پاجوش ها و تنه جوش ها و در مواردی کنترل رشد انتهایی درخت با استفاده از سربرداری بازوها انجام می گیرد. درختان “به” هرس چندانی لازم ندارند. عمدتا هرس روی شاخه هایی اعمال می‌شود که از یک سمت درخت به سمت دیگر می روند و در وسط تاج درخت سایه می اندازند.

هرس هلو

در هلو میوه روی شاخه های جانبی یکساله تشکیل می‌شود و انگیزش جوانه های گل روی شاخه سال جاری است، لذا هرس باردهی در هلو سبب افزایش تشکیل جوانه های گل می‌شود. از نظر وضعیت استقرار جوانه ها روی شاخه، معمولا در درختان هلو جوانه ها به شکل سه جوانه در کنار هم ظاهر می شوند که دو تای کناری جوانه گل و وسطی جوانه برگ است.

درختان هلو نسبت به سایر درختان میوه برای رشد و نمو به نور بیش تری نیاز دارند. رشد درختان هلو جانبی است و غالبیت انتهایی در آن ها نسبت به گیلاس، سیب و گلابی کم تر است. درختان هلو که در مدارهای بالاتر (مناطق سردتر) کشت می شوند، بسیار حساس به شانکر و قارچ های عامل پوسیدگی هستند. از آن جایی که هرس می تواند عامل ایجاد شانکر در درختان باشد، زمان و روش هرس از اهمیت زیادی برخوردار است. زمان هرس در هلو بر سرمازدگی زمستانه و کوتاهی عمر درختان هلو نیز موثر است.

درختانی که در ماه های مهر، آبان، آذر و دی هرس می شوند، نسبت به درختانی که دیرتر هرس می شوند، به کوتاهی عمر حساس ترند. اگر هرس خیلی زود و در اواخر پاییز و اوایل زمستان صورت گیرد، ریسک آسیب زمستانه افزایش پیدا می کند. ) سرمازدگی( هیچ گاه نباید هلو و شلیل را در پاییز هرس کرد. بهترین زمان هرس هلو درست قبل از بیدار شدن و تورم جوانه است. به منظور انجام هرس هلو شناسایی شاخه های آن الزامی است. انواع شاخه در درختان هلو به شرح زیر است.

شاخه های یکساله: شاخه های قوی به طول 50 تا 100 سانتی متر که در طول محور خود دارای جوانه گل بوده و به یک جوانه رویشی منتهی می شوند. این شاخه ها از اهمیت زیادی برخوردارند، زیرا اندازه میوه با قدرت و تعداد شاخه یکساله ارتباط مستقیم دارد. این شاخه ها به پنج ناحیه تقسیم می‌شود. شناخت این نواحی برای هرس هلو ضروری است. در شاخه های40 تا 60 سانتی متری به ترتیب از پایین به بالا نواحی زیر تحتانی، تحتانی، مرکزی، زیرانتهایی و انتهایی وجود دارد. در بین نواحی ذکر شده ناحیه تحتانی دارای جوانه های سه تایی با ارزش است. ناحیه زیر تحتانی فقط جوانه های رویشی دارد. شاخه هایی که طول کم تر از 30 سانتی متر داشته باشند، ناحیه تحتانی را نداشته و یا این ناحیه در آن ها خیلی کوتاه است، بنابراین در هلو هدف از هرس کردن تولید شاخه هایی به طول40 تا 60 سانتی متر است که در آن ها ناحیه تحتانی و مرکزی وجود دارد.

هرس تابستانه در هلو متداول است. انجام هرس در ابتدای فصل تابستان تاثیر پاکوتاه کنندگی بر روی درخت دارد. این هرس رشد رویشی را کاهش داده و از توسعه شاخ ساره جلوگیری می کند. هرس در میانه تابستان روی تحریک رشد رویشی بی تاثیر و یا کم تاثیر است. هرس تابستانه نیز باید تا اواخر شهریور یا اوایل مهر خاتمه یابد. با استفاده از هرس تابستانه صحیح و به موقع می توان تا حدودی از تشکیل شانکر و زوال درختان جلوگیری کرد.

هرس گیلاس

در گیلاس غالبیت انتهایی زیاد است. در زمان تربیت گیلاس غالبیت انتهایی به قدری زیاد است که ممکن است محور مرکزی به طول یک متر هیچگونه شاخه جانبی نداشته باشد. برای انجام تربیت صحیح درخت و تحریک تشکیل شاخه های جانبی باید هرس جوانه برداری (Debudding) انجام شود. به این منظور در اردیبهشت ماه زمانی که جوانه ها متورم شدند، سه تا چهار جوانه بالایی را در محور مرکزی نگه داشته و بقیه حذف می شوند. حذف جوانه ها منجر به رشد جوانه های باقی مانده شده و به این ترتیب شاخه مرکزی دارای تعدادی جوانه جانبی خواهد شد. حال می توان در بین شاخه های جانبی ایجاد شده، اسکلت اصلی درخت را انتخاب کرد.

در زمان تربیت درخت باید دقت نمود شاخه هایی که برای تشکیل اسکلت اصلی درخت انتخاب می شوند، دارای زاویه بسته نباشند. برای باز کردن شاخه های با زاویه بسته از هرس قطاعی دوبل استفاده میشود. به این منظور در اردیبهشت ماه یک سوم شاخه با زاویه بسته را از محل جوانه ای که رو به بیرون است، قطع می کنیم. اردیبهشت سال بعد جوانه انتهایی، شاخه ایی رو به بیرون تولید می کند.

این شاخه جدید نیز در سال بعد از بالای جوانه رو به بیرون حذف می‌شود. این عمل سه سال تکرار می‌شود و منجر به باز شدن زاویه شاخه می گردد. لازم به ذکر است هرس جوانه برداری و هرس قطاعی دوبل در سال دوم رشد نهال و به منظور انجام تربیت صحیح انجام میشود. شاخه بندی و رشد طبیعی درخت گیلاس طوری است که به صورت تاج باز رشد می کند و اکثر شاخ و برگ درخت در معرض نور خورشید قرار دارند، بنابراین پس از رسیدن به باروری نیاز چندانی به شاخه بری و هرس شدید مثل هلو و حتی در حد سیب و گلابی نیز ندارند.

تنها کافی است هر چند سال یک بار سرشاخه های طویل از کنار شاخه ایی ضعیف کوتاه شوند تا از بلند شدن بیش از حد شاخه جلوگیری شود. شاخه های بلند عملیات برداشت و سمپاشی را با مشکل مواجه می کنند. درختان با این شاخه های بلند در برابر بادهای شدید نیز آسیب پذیری بیش تری خواهند داشت.

هرس آلبالو

عادت رشد آلبالو به شکلی است که شاخه های افقی زیادی تولید می کند، بنابراین شاخه های افقی حفظ شده و شاخه هایی که رشد عمودی دارند تنک می شوند. درختان آلبالو مانند گیلاس مشکل رشد زیاد را ندارد. به دلیل اینکه پایه آلبالو پاجوش و ریشه جوش زیادی تولید میکند باید نسبت به حذف آن ها اقدام نمود. درختان مسن تری که کمبار شده اند را می توان با هرس متعادل وادار به تولید شاخه های فرعی باردار نمود، اما باید دقت شود که هرس شدید نباشد.

به طور کلی به منظور جوانسازی درختان مسن و باغ های قدیمی درختان میوه می توان شاخه های قطور را از کنار ناخنک قطع کرد. ناخنک در واقع جوانه خفته ایی است که پس از قطع شاخه قطور بیدار شده و شاخه جوان تولید می کند. در موقع هرس شاخه های قطور و سنگین، برش باید در سه مرحله صورت گیرد تا از شکسته شدن شاخه بر اثر سنگینی آن در زمان برش جلوگیری گردد .

هرس بادام

درخت بادام پس از بارور شدن به هرس زیاد و سالیانه نیازی ندارد، زیرا سطح بارده نسبتا وسیعی دارد. برای درشت شدن میوه ها نیازی به تنک میوه نیست. خطر شکستن شاخه در زیر بار بسیار کم است و نیازی به کوتاه بودن شاخه بارده برای برداشت نیست. با توجه به مطالب گفته شده بهتر است درختان بادام را هر دو یا سه سال یک بار هرس ملایمی نمود و شاخه های خشک، بیمار و آفت زده را حذف نمود. حذف شاخه های نرک و جایگزین کردن شاخه های مسن با شاخه های جوان نیز از دیگر اقداماتی است که باید انجام شود.

هرس آلو

به طور کلی آلوها به دو دسته آلوهای ژاپنی و اروپایی تقسیم می شوند. آلوهای ژاپنی نیاز سرمایی کم تری داشته و لذا زودگل تر از آلوهای اروپایی بوده و سرمای دیررس بهاره به آن ها آسیب می زند. همچنین پوست خشن تر، تعداد گل بیش تر و مقاومت بیش تر به بیماریها از مشخصه های آلوی ژاپنی است. درختان آلوی ژاپنی پررشدتر از آلوی اروپایی هستند و سنگین تر از آلوهای اروپایی هرس می شوند.

میوه ی آلوی ژاپنی بزرگتر بوده و نیز شاخه های آن شکننده تر است. ارقام پربار مثل آلوهای ژاپنی بیش تر هرس می شوند تا میوه های باقی مانده درشت تر و مرغوب تر شوند. آلوهای خشک کردنی به هرس و تنک کم تری نیاز دارند. اگر درختان پس از چند سال باردهی کمبار شدند و رشد انتهایی آن ها کم تر از 20 سانتی متر شد، بهتر است هرس شدیدتری روی آن ها اعمال شود.

نرک های ایجاد شده پس از هرس باید حذف شوند. در باغ هایی که در اثر هرس نادرست تعداد زیادی شاخه های نرک عمودی ایجاد شده بهتر است شاخه های پررشد از کنار شاخه جانبی ضعیفی حذف گردد. به طور کلی وجود شاخه های باریک و کوتاه علامت ضعف درخت و رشد بیش از 75 سانتی متر شاخه ها علامت زیادی ازت بوده و منجر به کمباری خواهد شد.

هرس گردو

درختان گردو معمولا به شکل شلجمی تربیت می شوند. به این منظور پنج تا شش شاخه جانبی در اطراف تنه نگه داشته می‌شود. برای تولید شاخه های جانبی که چارچوب اولیه درخت را به وجود می آورند نباید از جوانه بالایی استفاده نمود، زیرا معمولا از این جوانه شاخه خوبی به دست نمی آید و زاویه آن با محور اصلی بسته است. برای جلوگیری از تولید شاخه جانبی با زاویه بسته، جوانه بالایی در بهار با دست له میشود تا از جوانه ثانویه پایینی، شاخه مطلوب تولید شود. در بیشتر ارقام گردو باردهی به صورت انتهایی است، لذا به جز هرس شاخه های خشک شده هرس دیگری بر روی این درختان انجام نمی‌شود.در ارقام با باردهی جانبی تا حدودی هرس انجام می‌شود.

هرس انگور

در انگور نیز مشابه هلو تشکیل جوانه های گل روی شاخه سال جاری و میوه دهی روی شاخه یکساله است. در انگور 90 درصد شاخه ها هرس می‌شود و تنها 10 درصد جوانه ها باقی می ماند. به عبارتی هرس انگور از هرس هلو نیز شدیدتر است. هرس سبز نیز در انگور دو تا سه هفته بعد از تمام گل انجام می‌شود که مصادف با زمان تشکیل میوه است (خرداد ماه). در این هرس جوانه های روی تنه اصلی حذف می‌شود. اگر هرس زمستانه یا باردهی در انگور زودهنگام انجام شود موجب تحریک فعالیت و رشد بوته شده و در نتیجه مقاومت به سرما را در بوته کاهش داده و ممکن است بوته انگور در اثر سرمای دیررس بهاره از بین برود.

بنابراین هرس باید تا حد امکان دیرتر انجام شود تا خطر سرمای دیررس بهاره رفع شود. از طرف دیگر هرس را نباید زیاد به تعویق انداخت، زیرا اگر هرس انگور در اوایل بهار به تاخیر افتد، به طوریکه دمای خاک به بالای 10 درجه سانتی گراد برسد، از محل برش های ایجاد شده در اثر هرس، مایعی به نام اشک مو خارج می‌شود که حاوی مواد قندی و هورمون ها بوده و موجب تضعیف بوته مو می‌شود، بنابراین هرس انگور باید قبل از گرم شدن خاک در بهار انجام شود. باید توجه شود که تشکیل خوشه در انگور بسته به نوع رقم در جوانه های سوم تا شانزدهم صورت می گیرد.

به این منظور کلیه شاخه های نرک روی تنه باید حذف شود. روی شاخه ای که قرار است هرس شود، دو شاخه که به تنه نزدیکتر است نگه داشته می‌شود. شاخه نزدیکتر به تنه از بالای دو تا سه جوانه هرس میشود (هرس کوتاه) و شاخه دوم که از تنه دورتر است از بالای شش تا هفت جوانه حذف میشود (هرس بلند). در شاخه ای که هرس کوتاه شده و حاوی دو جوانه بود جوانه نزدیکتر به تنه از بالای دو تا سه جوانه و جوانه دوم از بالای شش تا هفت جوانه حذف می‌شود. به این ترتیب هر سال روی شاخه نزدیکتر به تنه هرس کوتاه و بلند تکرار می‌شود. شاخه ای که هرس بلند شده محصول داده و سال بعد به طور کامل حذف می‌شود. در سال های خشکسالی و نیز در کشت انگور دیم هرس به طور شدیدتری اعمال می گردد.

هرس انار

انار معمولا سه دوره گلدهی دارد. گل های سری اول که توانایی بیش تری برای تبدیل شدن به میوه را دارند، به صورت انتهایی روی اسپورها یا شاخه های یکساله مشاهده می شوند. در مناطقی با زمستان سرد که احتمال سرمازدگی زمستانه وجود دارد تربیت انار به فرم چند تنه ارجحیت دارد، زیرا ممکن است از این چند تنه یک یا دو تنه از یخبندان جان سالم به در برد و در نتیجه باغدار مجبور به کف بر کردن درخت نشود. همچنین در مناطقی که احتمال آفتاب سوختگی تنه وجود دارد بهتر است درخت بصورت چند تنه تربیت شود.

در مناطقی با زمستان ملایم تربیت درخت انار به صورت یک تنه قوی ارجح است. فرم تربیت محور مرکزی یا محور متغیر برای انار مناسب است. انار در فرم های تربیت دوتنه، سه تنه و چهارتنه از ارتفاع 30 سانتی متری سربرداری می‌شود. در کلیه فرم های هرس فقط به شاخه های انتخابی سال قبل اجازه رشد داده می‌شود. هرس پاجوش ها و تنه جوش ها ادامه می یابد.

حذف شاخه های زاید روی دستک ها و جلوگیری از رشد اضافی به منظور تقویت شاخه ها ودستک های انتخاب شده الزامی است. حذف تیغ های روی شاخه های اصلی انتخاب شده به تمیز بودن درخت کمک می کند. با توجه به اینکه از سال چهارم و پنجم باید ارتفاع درخت نیز کنترل شود، لذا شاخه های اضافی و دارای رشد عمودی حذف می گردند، ولی باید توجه داشت که درفرم های مذکور از خالی کردن تاج درخت اجتناب گردد، زیرا این عمل باعث افزایش خسارت آفتاب سوختگی خواهد شد. دستک های بارده بر روی تنه ها در جهات مختلف انتخاب می شوند به نحوی که هیچ یک از دستک ها مزاحم دیگری نباشد. در هرس باید اجازه داد میوه ها در قسمت سایه تاج درخت رشد کنند.

هرس خشک در اواخر زمان خواب درختان انار یعنی ماه های بهمن و اسفند و قبل از بیدارشدن درختان انجام می گیرد که شامل حذف شاخه های اضافی، خشک و سرمازده است. حذف پاجوش های جدید ایجاد شده را نیز می توان تا اواسط بهار به تاخیر انداخت. این پاجوش ها محل تجمع کلنی شته ها هستند و نگهداری آنها مانع افزایش جمعیت شته روی سرشاخه ها میگردد. هرس سبز تقریباً در تمامی ماههای رشد درخت، جز زمانی که شدت تابش آفتاب شدید است (خرداد، تیر و مرداد) انجام می گیرد و شامل حذف شاخه های مزاحم، نرک ها و پاجوش ها است. حذف پاجوش ها و نرک ها در ماه های شهریور و اوایل مهر نیز به دلیل رقابت با میوه در جذب مواد غذایی، جهت افزایش وزن میوه در سال جاری اهمیت زیادی دارد.

هرس فندق

فندق گیاهی یک پایه است که گلهای نر آن به صورت شاتون های جانبی روی شاخه های یکساله تشکیل می‌شود. جوانه های گل ماده نیز به صورت جانبی و یا انتهایی روی شاخه های کوتاه یکساله تشکیل می‌شود. درخت فندق نیز مانند هلو روی شاخه های یکساله محصول تولید می کند، لذا باید همه ساله هرس نسبتا شدیدی روی آن انجام شود تا درخت وادار به تولید شاخه های بارده شود. فندق خاصیت پاجوشدهی زیادی دارد، بنابراین لازم است همه ساله عملیات پاجوش گیری و حذف نرک ها تکرار شود.

مطالب بیشتر در مورد هرس را می توانید از دانشنامه ویکی پدیا استخراج کنید.

گردآوری: حاتمی

کلمات کلیدی: هرس، انواع هرس، درختان میوه، انگور، هلو، فندق، گردو، گیلاس و آلبالو

منابع

خدیوی، ع. 1390 . میوه کاری (عمومی و خصوصی). انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، 468 صفحه.

رسولزادگان، ی. میوه کاری در مناطق معتدله. انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان، 758 صفحه.

گریگوریان، و. 1365 . هرس درختان میوه، سیب و گلابی (ترجمه). انتشارات دانشگاه تبریز. 229صفحه.

گنجی مقدم، ا. و زمانیپور، م. 1391 . روش های بهبود کیفیت نهال (افزایش شاخه دهی) در، نهالستان. مجله علمی ترویجی یافته های تحقیقاتی در گیاهان زراعی و باغی، جلد 1، شماره 2. صفحه 188- .165

منیعی، ع. 1396 . مبانی علمی پرورش درختان میوه. نشر شرکت انتشارات فنی ایران، 928 صفحه.

Bostan M (2010) Influence of crown formation method on development of theapple trees in the nursery. Bull. UASVM Hort. 67 (1): 101-105.

Gainesville, Florida, 632 pp. Childers NF, Morris JR, Sibbett GS (1995) Modern fruit science. HorticulturalPublications,

Clements JM, Autio WR, Cowgil WP (2010) Using heading vs. notching with orwithout BA application to induce branching in non-feathered, firstleaf apple Trees.Fruit Notes, 75: 7-11.

Jacyna T, Barnerd J (2008) Modification of branching behavior in apicaldominant apple trees with plant growth regulators and their residual effects on treegrowth after transplanting, J. Am. Pomo. Soc. 62: 160-172.

Jacyna T, Lipa T (2008) Induction of lateral shoots in unpruned leaders of youngsweet cherry trees. J. Fruit Ornam. Plant Res. 16: 65-73..