از کاشت تا برداشت سیر در مزرعه و گلدان

سیر در تمام دنیا به جز قطب و جنگلهای استوایی می روید. ولی موطن اصلی آن، آسیای مرکزی و شاید شرق منطقۀ مدیترانه باشد. بیش از 2000 سال است که کشت گیاه سیر انجام می شود و از آن استفاده غذایی می گردد. گیاهی تک لپه، علفی و چند ساله است که دارای ساقه ای لوله ای و محکم و سطح آن نرم است. ارتفاع بوته سیر به ۳۰ تا ۱۰۰ سانتى‌متر مى‌رسد و مستقیم از زمین بیرون می آید.

پیاز آن از تعدادی پیاز کوچک و پهن تشکیل شده و اصطلاحاً به آن سیرچه می گویند. قسمت زیر زمینی آن متورم و مرکب از ۵ تا ۱۲ قطعه و محصور در غشاهای نازک و ظریف برنگ خاکستری مایل به سفید می‌باشد. به همین دلیل آن را گیاهانی افزون شونده و تکثیر پذیر می دانند. سیرچه ها برخلاف سیرچه های موسیر با پوسته نازکی احاطه گردیده که پس از مدتی از بین می رود. بوته سیر در مناطق سرد سیر یا معتدل تولید بذر نمی کند ولی گاهی اوقات ممکن است به جای گل، پیازهای کوچکی روی ساقه ظاهر شوند که بتوان با آن گیاه رانیز زیاد کرد اگرچه سیر گیاهی چندساله است ولی به صورت گیاهی یک ساله مورد بهره برداری قرار می گیرد. برگ های سیر باریک، کشیده و نواری شکل به رنگ سبز تیره و از ناحیه از ناحیه غلاف کم و بیش آویخته هستند . گلهای سیر روی دمگل بلندی قرار گرفته و تابستان ظاهر می شوند. رنگ گلها با توجه به رقم و مکان کاشت متفاوت بوده و به رنگهای سفید، صورتی و یا حتی ارغوانی دیده می شوند. پیکر رویشی گیاه از بوی خاصی برخوردار است.

نام فارسی: سیر

نام علمی: Allium sativum L.

نام انگلیسی: Garlic

تیره: Amaryllidaceae

بومی: آسیا

انواع سیر:

۱ – سیر سفید یا سیر معمولی:
این نوع سیر ریز بوده و هر غده شامل ۱۲ حبه می‌باشد. پوست روی غده صورتی بوده و مقاومت آن به سرما بیشتر و زودرس‌تر است.

۲ – سیر قرمز:
در این نوع سیر، سیرچه‌ها درشت‌تر بوده و رنگ پوشش روی سیرچه‌ها صورتی است.

 ۳ – سیر روکامبول یا اسپانیایی:
منشاء این گونه، کشور مصر می‌باشد. بیشتر در نواحی گرمسیر می‌روید و در انتهای ساقه هوایی تولید سوخیزه می‌کند.

شرایط کلی برای  کشت  سیر:

سیر به فصل خنک و یخ بندان کمی مقاوم است. مواد موجود در سیرهای مناطق جنوبی به مراتب بیشتر از مسیرهای شمال است. زمان کاشت در مناطق سرد سیری اوایل بهار است ولی در مناطقی که زمستان ملایم دارند، در هر موقع از پاییز می توان به کشت آن اقدام نمود. سیرهمانند پیاز معمولی برای تشکیل غده به دو عامل طول روز و حرارت نیازمند است و یک سبزی روز بلند می باشد و برای تشکیل غده حدود ۱۵ ساعت طول روز نیاز دارد بوته سیر در اوایل، رشد رویشی دارد (در موقعی که طول روز کوتاه است) به محض آنکه بوته شروع به تولید غده نمود (در زمانی که طول روز بلند است) رشد رویشی متوقف می شود که می توان گفت سیر در ابتدای فصل دمای خنک و در زمان رسیدگی هوای گرم نیاز دارد. سیر را مى‌توان در خاک‌هاى قوى و حاصلخیز کشت کرد . البته چون سیر به رطوبت زیاد حساس مى‌باشد در اراضى مرطوب پیاز سیر خیلى زود مى‌پوسد، بنابراین خاک‌هاى رسى سنگین چندان مناسب نیستند. برای تهیه بستر کاشت باید ابتدا زمین را متناسب با نوع آن با استفاده از شخم، دیسک و ماله کاملاً نرم و مسطح کرد و در مناطق خشک نسبت به نوع آبیاری که پشته بندی یا کرت بندی است آن را آماده نمود. در ادامه مطلب به جزئیات کشت سیر در مزرعه و کشت در گلدان و خانه می پردازیم.

کشت گیاه سیر در مزرعه:

غده های کوچک سیر را سیر را در اواخر تابستان یا پاییز می کارند. قبل از کشت ، زمین را بایستی آماده شود. به این ترتیب که زمین را شخم زده و با مقدار نسبتا زیادی کود حیوانی مخلوط می کنند. سیر را می‌توان در هرنوع خاکی کاشت، ولی عمدتا در خاک‌های سبک مانند رسی شنی نتیجه بهتری می‌دهد. pH مناسب خاک برای کشت سیر 6.5 است.

  سیر را به دو روش کرتی و جوی پشته می کارند، بهترین روش برای کاشت سیر روش جوی پشته است. فاصلۀ خطوط کشت در حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر و فاصلۀ هر سیرچه از یکدیگر ۷- ۱۰ سانتیمتر و عمق مناسب سیر ۵- ۳ سانتیمتر می باشد. براي کاشت سير بوته سير را حبه حبه کرده و حبه هاي ان کاشته مي شود و در زمان برداشت هر حبه خود يه بوته مي شود و  هرچه حبه سير در زمان کشت گیاه سیر در شتر باشد بوته ان نيز در شتر خواهد بود زمین باید کاملا سست باشد تا فرصت رشد را به غده بدهد و در جایی رو به آفتاب قرار گیرد. از دو روش سنتي و ماشيني استفاده مي شود اگر در منطقه شما دستگاه کاشت سير موجود مي باشد مي توانيد با ان اقدام به کاشت سير کنيد ولي اگر دستگاه کاشت سير موجود نيست و يا زمين زير سطح کشت شما کم مي باشد مي توانيد ازروش سنتي استفاده کنيد (شايان ذکر است که بعضي از کشاورزان در همدان با وجود دستگاه از روش سنتي استفاده مي کنند چون کاشت با دستگاه باعث مي شود مساحت زيادي از زمين بلا استفاده بماند.) در روش سنتي با استفاده از بيل يا کلنگ يا چيزي شبيه به اين ابتدا شياري به عمق 7 تا 10سانتي متر ايجاد می‌کنند. سپس حبه هاي سير را که از قبل اماده شده است در کنار هم به فاصله 7 تا 10سانتي متر قرار می دهند. بعد از کاشت کل شيار، يک شيار به فاصله 25 تا 30 سانتي متر از شيار قبلي ايجاد مي کنند. به نحوي که خاک شيار جديد را روي شيار قبلي که حبه هاي سير را در ان قرار گرفته،  مي ريزند تا حبه هاي سير زير خاک بماند همين کار را تا انتها انجام مي‌دهند.

در حالت کلی غده ها را به فواصل ۱۰-۱۵ سانتی متری کاشته می شود. غده ها نباید در عمق زیادی کاشته شود، به صورتی باشد که نوک غده ها تقریبا در سطح خاک قرار گیرد. هرچه منطقه كشت سردتر باشد عمق كاشت نيز بايد كمي بيشتر شود. تراكم كاشت، زماني بيشتر در نظر گرفته مي شود كه خسارتي به مزرعه وارد شده باشد يا زماني كه خاك خيلي حاصلخيز باشد. فاصله بيشتر بين رديفها باعث كنترل آسانتر علفهاي هرز و نفوذ بيشتر نور خورشيد مي شود. كاشت متراكم تر در داخل رديف ها و بين رديف ها مي تواند عملكرد را افزايش دهد اما هزينه کشت گیاه سیر نيز افزايش مي يابد. كاشت نزديك به هم در داخل رديفها اندازه پيازها را تا اندازه اي كاهش مي دهد، بنابراين نسبت عملكرد ممكن است كم شود. سيرچه ها را بايد به طور قائم كه قاعده آنها در پايين باشد در خاك قرارداد تا عملكرد بيشتر شود. از آنجايي كه سيرچه ها در ته حفره بايد با فشار قرار داده شوند و خاك اطراف و روي آنها نيز تحت فشار قرار گيرد تا هوايي در اطراف سيرچه ها نماند، كاشت دستي موثرتر است. دركاشت،سیرچه ها مي بايست پوسته هاي كمي داشته باشند. از سيرچه هاي ناسالم و صدمه ديده نبايد براي كاشت استفاده كرد چون ممكن است حامل بيماري هايي مانند پوسيدگي سفيد، پوسيدگي قاعده و نماتدها باشد. مقدار مصرف سیرچه در یکصد متر مربع حدود ۱۵ عدد سیر یا به عبارتی دیگر ۳ کیلو سیر برای ۱۰ متر مربع زمین، است.

پس از کشت گیاه سیر به طور کامل آبیاری شود. سیر برای تولید محصول بهتر به آبیاری فراوان ، آفتاب و خاک غنی و سست نیاز دارد. این عوامل و شرایط مناسب چنانچه فراهم باشد ، غده های بزرگتر و سالم تر تولید می شوند. برای فراهم نمودن شرایط بهتر و حصول اطمینان از رویش غده ها ، ابتدا غده ها را درون جعبه های چوبی و خاک مرطوب می کارند. پس از جوانه زدن آنها را به خاکی که قبلا آبیاری شده و مرطوب است منتقل می کنند.

کشت گیاه سیر در گلدان:

شما می توانید با فراهم کردن شرایط مناسب، سیر را در خانه و گلدان پرورش دهید. برای این منظور چندین گلدان با عمق 25-20 سانتی متر تهیه کنید. گلدان شما باید زهکشی بزرگ داشته باشد. اگر خاکی سفت و سله بسته دارید، با اضافه کردن مواد آلی پوسیده از جمله کمپوست، ورمی کمپوست، پیت ماس و خاک برگ پوسیده به عمق 5 الی 7 سانتی متر روی سطح خاک، آنرا تقویت کنید. بهترین گزینه ترکیب پیت یا کوکوپیت با کمپوست یا مواد معدنی و پرلیت یا ورمیکولیت در اندازه های مساوی می باشد. ، ابتدا سیرها را از بوته جدا کنید و حبه ها را در عمق 5 تا 7 سانتی متری خاک و با فاصله  10 سانتی متر از یکدیگر بکارید. به گونه ای  که انتهای صاف آن که ریشه ها از آن خارج می شوند، به سمت پایین و سر تیز آن به سمت بالا باشد. گلدان را روبروی پنجره جنوبی یا غربی قرار دهید که 6 ساعت آفتاب مستقیم به آن بتابد. برای رشد بهتر گیاه می توانید از نورهای مصنوعی استفاده کنید. نور کم باعث نازکی ساقه های سیر می شود.

آبياري در مزرعه:

سير، به خشكي حساس است و رطوبت مناسب براي رشد آن ضروري است. تنش رطوبت رشد اوليه و تكثير پيازها را تحت تأثير قرار داده و باعث مي شود سيرچه ها كوچكتر شده و در زمان برداشت پيازهاي كوچك توليد شوند. نوع خاك مي تواند در تعيين فواصل آبياري و ميزان آب مصرفي در هر دوره مؤثر باشد. به طوري كه در خاك هايي با بافت سبكتر دوره آبياري كوتاهتر و ميزان آب مصرفي در هر دوره كمتر مي باشد. در حالي كه در خاكهاي با بافت سنگين تر مي توان دور آبياري را افزايش داد. گفتني است كاهش مدار آبياري در خاكهاي سنگين موجب افزايش رطوبت خاك شده و مي تواند باعث توسعه بيماري هاي قارچي گردد.

آفتابگردان زودتر از ديگر گياهان در شرايط تنش آب پژمرده مي شود. مي توان‌ آن را به عنوان شاخص زمان آبياري در اطراف مزارع سير كشت كرد. آخرين آبياري را حدود سه هفته تا يك ماه قبل از برداشت و يا زماني كه برگها زرد مي شوند و بخش هاي فوقاني خشك شده و شروع به ريزش مي كنند، بايد قطع كرد.

آبیاری  در گلدان:

اگر گلدان سیرتان را در بیرون از خانه قرار داده اید حواستان باشد که خاکش همیشه مرطوب بماند. اما اگر آن را در درون خانه پرورش می‌دهید باید مواظب آبیاری‌اش باشید. آبیاری باید بر اساس شرایط داخل خانه مثلا مقدار نور خورشید دریافتی گیاه یا دمای محیط تنظیم شود. آبیاری منظمی برای گیاه سیرتان در نظر بگیرید تا خاک همواره اندکی مرطوب باشد.

کوددهی در مزرعه:

سیر گیاهی است که به خاک حاصلخیز احتیاج دارد و به همین منظور استفاده از کودها دارای اهمیت است. برای خاک های رسی از کودهای دامی استفاده نمایید و برای خاک های شنی از کودهای شیمیایی استفاده نمایید.به طور کلی می توان میزان کود مصرفی برای هر هکتار مزرعه سیر را به شرح زیر بیان کرد:

کود فسفر : ۲۰۰-۱۲۰ کیلوگرم

کو ازته: ۸۰-۶۰ کیلوگرم

کود پتاس: ۱۰۰کیلوگرم

کود دهی بعد از کشت گیاه سیر  صورت می گیرد و در فصل بهار به جای کود گیاهی از کمپوست استفاده می شود.

توجه داشته باشيد که فسفر و پتاس اثرات زيادى در خاصيت انبارى سير و يا پياز دارند. برعکس ازت نبايد زياد داده شود زيرا خاصيت انبارى را کاهش مى‌دهد. با توجه به منابع موجود معمولاً مقدار ۱۲۰-۱۰۰ کيلوگرم پتاس خالص و ۶۰-۴۰ کيلوگرم اسيد فسفريک خالص در پائيز و قبل از کاشت سير داده مى‌شود. ازت را بهتر است در بهار و در سه مرحله، يک قسمت کمى بعد از سبز شدن و ۲ قسمت بعدى را به‌فاصله ۴ تا ۶ هفته داد. در مجموع مقدار ۵۰-۳۰ کيلوگرم ازت کافى است.

میزان کود دهی برای کشت گیاه سیر در گلدان:

برای رشد بهتر سیر باید در فصول گرم برای تغذیه مصنوعی سیر از کودهای ارگانیک که همه عناصر مورد نیاز را در خود دارند ، استفاده کرد و 2 بار در ماه کوددهی صورت گیرد.

مراقبت و نگهداری :

بطور کلی رشد اولیه گیاهان جنس آلیوم کند و بطئی است. لذا علف های هرز می توانند بر این گیاهان غلبه یافته و عملکرد محصول را به شدت کاهش دهند. از این رو وجین مکانیکی علف های هرز و در صورت نیاز مبارزه شیمیایی با آنها در مزارع سیر سبب افزایش عملکرد محصول می شود. با توجه به سطحی بودن ریشه گیاه سیر باید دقت نمود تا هنگام وجین مکانیکی علفهای هرز، به ریشه سیر صدمه ای وارد نشود.

با استفاده از علف کش های شیمیایی نیز می توان علفهای هرز گیاه سیر را کنترل کرد. آبیاری منظم و به موقع گیاهان نقش عمده ای در افزایش محصول دارد. از آن جا که ریشه گیاه سیر سطحی است لذا دقت و نظم در آبیاری بخصوص در خاک های سبک ضروری است. باید توجه داشت که آبیاری فراوان و نامناسب نیز باعث پوسیده شدن سوخ ها می شود.

وجود مقادیر کافی از عناصر پتاسیم و فسفر در خاک علاوه بر افزایش عملکرد محصول، خاصیت انباری آنها را نیز بهبود می بخشد. مصرف ازت فراوان تأثیر نامناسبی بر خصوصیات انباری سیر بر جای می گذارد.

برداشت سیر در مزرعه :

موقع برداشت سیر از اواخر بهار تا اوسط تابستان بنا به تاریخ کاشت تفاوت می کند. موقع برداشت سیر زمانی است که قسمتهای هوایی آن شروع به زرد و قهوه ای شدن می کنند. اگر مصرف از برداشت تازه خوری باشد نیاز به قطع برگهای سیر نیست ولی اگر مصرف خشک کردن و نگهداری در انبار باشد بعد از خارج کردن سیر برگها از ۳-۱ سانتیمتر بالای غده قطع می کنیم، غده ها به مدت ۱ الی ۲ هفته در مقابل آفتاب در مزرعه قرار می دهیم تا رطوبت به حداقل برسد، این کار قدرت انبارداری سیر را افزایش می دهد. پس از آن سیرهای سالم را در درجه حرارت صفر درجه سانتیگراد با رطوبت نسبی بسیار پایین و تهویه مناسب می توان آنها را برای مدتی انبار کرد.

برداشت ساقه های سبزسیر از گلدان:

برگ های سبز و تازه سیر بعد از 1 هفته یا بیشتر که بستگی به آب و هوا دارد ، با خاک مناسب، آفتاب خوب و آبیاری منظم از درون خاک سر بر می کشند. برداشت سیر ها را می توانید زمانی شروع کنید که ساقه ها به 8 تا 12 سانتی متربرسند. برای رشد مجدد گیاه چند سانتی متر از ساقه را بر روی گیاه در زمان برداشت نگه دارید.

برداشت حبه های سیر:

بعد از 8 تا 10 ماه که برگ های سبز سیر شروع به قهو ه ای و خشک شدن می کنند شما می توانید به برداشت حبه ها اقدام کنید. در این زمان بوته ها را بیرون بکشید و به آن چند هفته زمان برای خشک شدن بدهید.

برای نگهداری بیشتر و حفظ سیر سالم می توانید آنها را پس از برداشت ، دسته دسته از طریق بخش های سبز به هم متصل نموده و به سقف زیرزمین یا جایی که نسبتا تاریک و خنک باشد آویزان نمایید. اگر بخواهید محصول شما زودتر به دست بیاید بایستی آن را زودتر بکارید و آب فراوان به آن بدهید. اگر سیر را از اوایل تابستان بکارید و عملیات داشت آن مورد توجه بیشتر قرار گیرد در ابتدای بهار محصول خوبی به دست خواهید آورد.

تناوب کشت گیاه سیر:

سیر را باید با گیاهانی وجینی که کود های حیوانی کافی در اختیار آنها قرار گرفته به تناوب کشت کرد. در کاشت پاییزه بهتر است با سیب زمینی به تناوب کشت شود. از آنجا که بسیاری از آفات بیماری های سیر با سایر گیاهان سوخدار مشترک است، لذا تناوب کاشت سیر با این گیاهان مناسب نمی باشد. چرا که سبب گسترش افات و بیماری های مشترک بین آنها می شود. سیر را می توان دو سال در یک زمین کشت کرد.

خواص سیر :

1. سیر بادشکن وضد عفونی کننده است .
2. خوردن سیر مصونیت بدن را در مقابل بیماریها افزایش می دهد .
3. سیر کرم کش است .
4. سیر محرک و تقویت کننده بدن است .
5. سیر داروی سرماخوردگی و زکام است .
6. سیر اثر خوبی در معالجه سل دارد
7. سیر خون را رقیق می کند
8. سیر اثر خوبی در تنگی نفس دارد.
9. خوردن مداوم سیر لقوه و رعشه را از بین می برد .
10. سیر چون گرم و خشک است بنابراین رطوبت معده را از بین می برد و دردهای مفاصل را خوب می کند.
11. سیر درمان کننده دردهای مفاصل ، سیاتیک و نقرس می باشد .
12. سیر برای تقویت نیروی جنسی و افزایش تولید اسپرم در اشخاص سرد مزاج بسیار مفید است .
13. آنهائی که قطره قطره ادرار می کند باید حتما سیر بخورند تا بیماری آنها درمان شود .
14. سیر زخم های ریه و درد معده را از بین می برد .
15. سیر سنگ های کلیه را شکسته و خارج می سازد .
16. سیر را با زیره بپزید برای تقویت دندان مفید است .
17. مالیدن سیر پخته به دندان ، درد دندان را تسکین می دهد .
18. سیر را بسوزانید وبا عسل مخلوط کنید و ضمادی از آن درست کنید این ضماد برای رفع خون مردگی زیر پلک چشم مفید است .
19. سیر بعلت مدر بودن برای رفع آب آوردن انساج مفید است .
20. برای از بین بردن میخچه کف پا از ضماد سیر استفاده کنید .
21. جهت رفع دردهای رماتیمسی و عصبی ضماد سیر بسیار موثر است .

مضرات : سیر با آنکه خواص بسیاری دارد باید بحد اعتدال مصرف شود زیرا استفاده زیاد از آن در بعضی اشخاص موجب سردرد ، ضعف نیروی جنسی ، ضعف چشم و عوارض بواسیر می شود . سیر برای آنهائیکه اسهال دارند مضر است .
آنهائیکه معده ضعیف دارند و بطور کلی سیستم هاضمه آنها ضعیف است نباید در خوردن سیر افراط کنند . کسانیکه یبوست دارند نباید سیر بخورند و برای رفع مضرات آن سیر را باید با آب و نمک پخته و کمی به آن روغن بادام اضافه کنید تا مضر نباشد .
اشخاصی که گرم مزاج هستند اگر می خواهند سیر بخورند طبق توصیه ابن سینا حکیم ایرانی باید سیر را بپزند یا از سیر ترشی استفاده کنند .
برای پختن سیر پس از پوست کندن آنرا بمدت سه دقیقه بخار دهید . اشخاصی که دارای فشار خون پائین هستند نیز نباید سیر بخورند و همینطور کسانیکه آلرژی دارند نباید از سیر استفاده کنند.

گردآوری: اکرم حاتمی

کلید واژه ها: سیر، کاشت سیر، مزرعه، گلدان، آبیاری، کود دهی، برداشت، خواص سیر