کاپاریس

منشا کاپاریس

کاپاریس از خانواده کلم سانان با نام علمي Capparis spinosa و نام های ایرانی كبر – كور – كلير – علف مار- لگجي- خيار كبار يا خيار شنگ- ليجين- خاروك – هندوانه كوه ي – گلك – قبار -خاورك – كبار، گياهي بومي منطقه مديترانه با يك پراكندگي طبيعي از ساحل درياي مديترانه به جزاير قناري است. ارتباطي قوي بين كاپاريس و اقيانوس ها و دريا وجود دارد زيرا از سواحل آتلانتيك جزاير و درياي خزر و ايران آمده است. هر چند اين طور گمان مي رود، به درياي سياه قناري است كه از caper كه زيستگاه باستاني آن مناطق خشك غرب يا آسياي مركزي است و دليل اين ادعا خود كلمه ي يا خاورميانه مي باشد. ولي در اصل به صورت اندك در ايالات متحده ي آمريكا رشد می کند. به طور كلي در اسپانيا و آفريقا رشد ميکند. مي كند كنند. زماني روسيه جنوبي صادر كننده اصلي آن بود.

مشخصات گياه شناسي

کاپاریس بوته اي طويل العمر و خزنده با شاخه هايي منشعب و كركدار به طول 1 تا 5/1 متر با نام علميCapparis spinosa و نام تجاري Caper مي باشد. اين گياه ريشه اي بلند دارد كه در اعماق خاك نفوذ مي كند.

بوته اي و زيبا از خانواده capparidaceae بوته اي و زيبا ظاهر متفاوت علفي، بوته اي با اعضاي چوبي، با ظاهر متفاوت علفي و يا به صورت بوته اي با اعضاي چوبي و به ندرت درختچه يا درخت مانند هستند و چون از نظر مشخصات ساختماني گل شباهت بسيار به Cruciferae ها دارند از اين جهت آنها را انواعي از تيره اخير، متعلق به نواحي گرم نيز ذكر مي نمايند (Guignard). پراكندگي آنها بيشتر در مناطق گرم و حدود خارجي آنها تا نواحي معتدله است. در بين آنها انواع معدودي نيز يافت مي شود كه در نواحي معتدله بسر مي برند.

 گياه کاپاریس خوابيده و داراي شاخه هاي متعدد، پوشيده از كرك يا بدون كرك يا پوشيده از كرك هاي نرم ريزان يا كرك هاي كوتاه پتويي دائمي است و به ندرت فاقد گوشواره مي باشد. برگ ها از نظر اندازه متنوع و به طول 1 تا 5/1 متر است. از مشخصات آن اين است كه انشعابات ساقه گياه از يك ناحيه چوبي شده كه در واقع قاعده ساقه به حساب مي آيد.

کاپاریس

گل هاي درشت آن رنگ سفيد ی دارد و پس از شكفتن منظره ی بسيار زيبایی به گياه مي بخشد. شکل گل معمولا منظم و شامل 4 كاسبرگ و 4 گلبرگ مي باشند. پرچم هاي آن به تعداد 4 تا 6 و مادگي آن غالباً مركب از 2 برچه يا بيشتر و واقع در انتهاي استطاله اي دراز است، ميوه آنها به صورت مختلف پوشينه، خورجين مانند، سته يا شفت و محتوي دانه هاي بدون آلبومن است كه در قسمت انتهايي يك زائده دراز (نهنج) به وجود مي آيند، ميوه بيضوي و گوشتدار است كه در آغاز به رنگ سبز روشن ولي تدريجاً مايل به قرمز مي گردد. زمان گل دهي از بهار تا اواخر تابستان ادامه مي يابد، گياه در مناطق مختلف رويشي پراكندگي وسيع دارد.

 اين گياه پوششي براي خاك محسوب مي شود كه علاوه بر افزايش ظرفيت خاك در نگهداري آب از فرسايش خاك نيز جلوگيري مي كند. پس از شناسايي اين گياه مهم و پي بردن به ارزش اقتصادي و اشتغال زايي آن، هم اكنون كشاورزان محلي در صدد كاشت اين گياه ارزشمند جهت صادرات هستند. کاپاریس به خوبي شرايط تنش كم آبي را تحمل مي كند و تقريباً در تمام طول سال گل و ميوه مي دهد.

شكل و مزه ميوه کاپاربیس شبيه هندوانه  است ولي به اندازه فندق و در برخي مواقع بزرگتر است. اين گونه يكي از مواهب بي شمار مناطق بياباني است كه در صورت برنامه ريزي مي تواند منبع درآمدي مطمئن به حساب آيد.

پراکندگی و شرایط زیستی کاپاریس

پراكندگي جغرافيايي در دنيا

اين گياه بومي مناطق گرمسيري مديترانه، غرب و مركز آسيا است. زيستگاه هاي عمده آن در كشور هاي جنوب اروپا (اسپانيا – ايتاليا – يونان- تركيه) آفريقاي شمالي وخاورميانه گزارش شده است اما به صورت محدود در آمريكا وجنوب روسيه نيز مشاهده شده است. پراكنش آن از اقيانوس اطلس، مراكش و تونس تا درياي سياه، ارمنستان و نواحي شرقي درياي خزر تا افغانستان و هند امتداد دارد. گونه هاي ديگري از كاپاريس در هاوايي و شمال آفريقا رشد مي كند. به طور كلي در اروپا – ايران – قفقاز – پاكستان – هند- عراق- شبه جزيره عربستان و شمال آفريقا رويشگاه دارد.

پراكندگي كاپاريس در ايران

مقاومت اين گياه به خشكي، شوري، گرما و آفتاب شديد سبب گرديده كه اين گياه مهاجم در جاي جاي ايران پراكنش داشته باشد. دامنه هاي البرز(درمنطقه عمارلو – جيرنده – پاكده – سنگرود – شهرستان رودبا ر )؛ آذربايجان غربي – اردبيل (دشت مغان – مرند – خوي – تفرش – نهاوند – اراك – گلپايگان – كرمانشاه(در سرپل ذهاب – گيلانغرب و قصرشيرين) – شمال شرقي هرزويل( نواحي كم ارتفاع و منتهي به دره هاي مرطوب) – شيراز – يزد (اطراف تفت و مهريز) – لامرد (فارس) – استان كرمان ( راور – انار – كوهپايه – جيرفت – بم – ارزوئيه ) – سيستان و بلوچستان و هرمزگان محل هاي رويش آن مي باشد.

شرايط زيستي

کاپاریس به صورت خودرو در شكاف صخره ها در بالاي ديوارهاي گلي، مناطق مخروبه، دامنه هاي نسبتاً مرطوب كوهستان هاي كم ارتفاع و به طور كلي در هر خاكي با حداقل مواد غذايي رشد مي كند. مناطقي با بارندگي 350 ميليمتر در سال براي كبار ايده آل است و محصول خوبي را عايد مي سازد. اين گياه تابستان هاي بالاي 40 درجه سانتيگراد را به خوبي تحمل كرده و به علت تمايل سرمايي كه دارد زمستان هاي تا 8- درجه سانتيگراد را نيز تحمل مي كند. اما خاك هاي آهكي را بيشتر مي پسندد. گياه تابستان هاي 40 درجه سانتيگراد را به خوبي تحمل مي كند وتا 8- درجه سانتيگراد را به خوبي تحمل مي كند به خشكي و شوري،گرما و سرما وآفتاب شديد نيز مقاومت نشان مي دهد.

بوته ی کاپاریس

کاشت و تکثیر کاپاریس

با توجه به اين كه گياه كاپاريس در زمين هاي مختلف همچون سنگلاخ، زيست مي نمايد بنا براين آماده سازي زمين، تنها شامل حفر چاله به عمق حدود 20 سانتيمتر جهت كشت نهال و تسطيح اجمالي زمين به منظور دسترسي و تردد مي باشد. با توجه به اين كه هر بوته در حداكثر رشد ميزان پوششي حدود 10 متر مربع نياز دارد كشت 1000 بوته در هر هكتار امكان پذيراست.

روش تكثير

تكثير وكشت گياه كاپاريس با روش هاي بذر پاشي، قلمه زدن و كشت نهال صورت مي گيرد و از نظر غير جنسي با قطعه هاي ريشه ها تكثير مي شود بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد درصد موفقيت رويش گياه از طريق بذر پاشي و تهيه قلمه حداكثر 20 % مي باشد براين اساس بهترين روش براي كشت گياه از طريق نهال هايي است كه از طريق خوابانيدن توليد شده اند. قلمه ها در گلخانه براي حداقل يك سال نگهداري شده و سپس کشت در مزرعه در فاصله 5×5 متري از يكديگر صورت مي گيريد.

كشت بايد در ماه هاي اسفند و فروردين انجام شده 3-2 مرتبه آبياري بعد از كاشت نياز دارد اما گياهان با عمر بالاتر از 2 سال بالاتر نياز به آبياري ندارد. بارور كردن بهاري با سولفات آمونيوم به نسبت نيم پوند به ازاي هر گياه در هر سال توصيه مي شود. براي اين نوع بارورسازي براي هر مرحله، آبياري لازم است. اندام هاي هوايي گياه در طول فصل سرما، خشك شده وبا گرم شدن هوا مجددا جوانه مي زند. ازسال دوم به بعد گياه به حيات طبيعي خود ادامه مي دهد.در مرحله داشت، به جز هرس نياز به اقدام خاص ديگري ندارد.

برداشت کاپاریس

غنچه هاي باز نشده گياه از ارديبهشت ماه به بعد وميوه ها در مرداد و شهريور وبه صورت دستي توسط كارگر برداشت مي شوند. بهترين زمان براي برداشت غنچه ها در روزهاي خشك، صبح هنگام و قبل از تبديل شدن به گل مي باشد. با توجه به زايش گياه مي توان هر 5 تا 7روز يك بار نسبت به برداشت اقدام نمود كه البته در فصل تابستان و به تدريج از ميزان غنچه ها كاسته و ميوه بيشتري قابل چيدن مي باشد. ميوه ها و نيز غنچه هاي برداشت شده برحسب اندازه درجه بندي شده و قبل از خشك شدن در بشكه هاي پلاستيكي در آب نمك 7% قرارداده مي شوند وبه كارگاه فرآوري ارسال مي گردند. البته براي اهداف ما غنچه هاي نارس که sufines يا nonpareilles ناميده مي شوند، داراي اهميت بيشتري هستند.

خواص درماني کاپاریس

نخستين ركورد استفاده بوته كاپاريس براي اهداف دارويي به وسيله سومري ها بود و همچنين يونانيان باستان و رومي ها اين گياه را براي اين اهداف استفاده مي كردند. هر چند آنها احتمالاً آن را پرورش نمي دادند ولي به صورت وحشي از طبيعت جمع آوري مي كردند. كاپاريس درطب سنتي به عنوان پشتيبان، نگهدارنده و داروي محرك كبدي باعث بهبود عملكرد كبد مي شود. اين گياه در موارد تصلب شرائين، كاهش نفخ به كار گرفته شده و به عنوان يك ضدروماتيسم از آن بهره گرفته مي شود. استفاده از آن به عنوان يك مدر (ديورتيك)، عامل دفع كرم ها و تقويت كننده نيز گزارش شده است. پوست ريشه، فعالترين قسمت آن بوده و به علت گرم و خشك بود نش به عنوان يك قابض و از بين برنده ي سردي(cold humors) استفاده مي شود.

جوشانده پوست ريشه در طب سنتي براي رفع تجمع مايع سروزدر حفرات يا بافت ها(dropsy) آنمي، آرترايتيس و نقرس استفاده مي شود. به اين گياه خاصيت ضد سلي نيز نسبت داده، شده است چرا كه پوست آن تلخ و خلط آور بوده و در ناراحتي هاي طحالي، كليوي و كبدي تجويز مي شود . برگ هاي سائيده شده به عنوان يك ضماد در نقرس به كار برده مي شود. گفته مي شود همه ي قسمت هاي گياه وقتي كه به طور خارجي به كار برده مي شوديك اثر قابض و تحريك كننده دارد. مصارف آن در رفع آب آوردن، رنگ پريدگي و ضعف عمومي همراه با ضعف اعصاب معمول بوده است. مطالعات جديد اثر مفيد آ ن را در هيستري و حالات عصبي ديگر تأييد نموده است.

ترشی محبوب کاپاریس

افزودن چند عدد کاپاریس به گوشت كباب شده، مانع تشكيل تركيب هايي مي شود كه به دي ان اي آسيب رسانده و در بروز بيماري قلبي و سرطان نقش دارند.

ماده موجود در آن كه در كلم بروكلي نيز وجود دارد به كبد در از بين بردن مواد شيميايي سرطان زا كمك مي كند تا به DNA سلول ها آسيب نرسد.

کاپاریس تازه كم چرب و كم كالري است و منبع عالي فيبر و آهن محسوب مي شود.

از آن جا كه اين گياه سرشار از سديم است، بيماران مبتلا به فشار خون بالا و بيماران قلبي بايد در مصرف آن احتياط كنند. اين گياه براي سيستم گوارشي مفيد بوده، از اسهال پيش گيري و اشتها را زياد مي كند. حاوي ريز مغذي ، آنتي اكسيدان و ويتامين هاي فراواني است.نوعي تركيب فلاونوئيدز موجود در آن مويرگ ها را تقويت مي كند و مانع تشكيل لختگي خون مي شود. در داروهاي سنتي براي تسكين درد روماتيسم از آن استفاده مي شود.

ناراحتي و نفخ معده را از بين مي برد. پوست ريشه هاي ضخيم، مصرف طبي دارد. مزه پوست ريشه كبار تلخ و نامطبوع و آن را در تب راجعه و رماتيسم به كار مي برند. بررسي ها بر روي ريشه هاي اين گياه نشان داده است كه عصاره حاصل از ريشه كور خاصيت ضد ميكروبي قابل توجهي از خود نشان مي دهد . پوست تازه؛ ساقه و برگ در هند به منظور شوره سر و كم كردن گرماي بدن به كار مي رود. كبار در كاهش نفخ تاثير داشته و خاصيت ضد رماتيسمي دارد و جهت درمان تصلب شرايين و از بين بردن عفونت كليه توصيه مي شود.

در طب آيروودايي (گياه درماني) كبار به عنوان تحريك كننده و محافظ كبد ثبت شده است. در بعضي موارد كبار براي درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن به كار مي رود. پوست ريشه گياه سابقاً در بيماريهاي مختلف مخصوصا امراض مربوط به كبد و طحال مصرف مي گرديد و از آن در موارد ضروري به عنوان مدر قابض و مقوي نيز استفاده به عمل مي آمد. مصارف آن در بالا بردن مقاومت بدن در برابر سرماخوردگي. اثر ضد انگل ليشمانيا، ضد ميكروبي، ضد التهابي، رفع كم خوني، رنگ پريدگي دختران جوان و رفع ضعف عمومي همراه با ضعف اعصاب داشته و همچنين در مصارف داخلي، هنوز هم در الجزاير براي مداواي نقرس استفاده به عمل مي آيد. پوست ريشه گياه براي رفع ضعف عمومي نيز مورد استفاده قرار مي گيرد.

داراي خاصيت تقويت كننده ي اعصاب مي باشد. همچنين از كبر مي توان در مواردي نظير مسموميت، يرقان، تقويت نيروي جنسي، سياتيك، صرع، زخم هاي عفوني، تسكين درد دندان (جويدن پوست و يا جوشاندن آن و يا تخم آن همراه با سركه)، لكه هاي قهوه اي پوست و انگل معده و كاهش كلسترول خون، بيماري هاي پوستي، ضعف مويرگي و كبودي نيز مورد استفاده كرد. خمير يا عصاره كاپردر روغن براي زيبايي صورت و مو استفاده مي شود.

بيماري هاي مختلف انساني از جمله دستگاه گوارش، روده اي، فشار خون، چكميزك، التهاب، تب، كم خوني، اختلال در عملكرد كبد، روماتيسم، ورم، اسپاسم، قند خون (ديابت)، درد، انگل كش و بواسير را مداوا مي نمايد.

احتياط مصرف کاپاریس

زنان باردار و شير ده بايد در مصرف كبر احتياط نمايند. افراد گرم مزاج و همچنين اشخاصي كه مبتلا به ناراحتي هاي مثانه مي باشند، بايد در مصرف كبر احتياط نمايند. زياده روي و مصرف بي رويه كبر موجب ناراحتي معده و… مي شود. از آن جا كه سرشاراز سديم است لذا بيماران قلبي، و بيماران مبتلا به فشار خون بالا بايد در مصرف آن احتياط كنند.

شواهد محدودي از عوارض جانبي و حساسيت در مورد استفاده از كور همراه با روغن خردل وجود دارد. در بيماران مبتلا به ديابت يا هيپوگليسمي و در كساني كه مواد مخدر و يا مكمل هايي كه قند خون را تحت تاثير قرارمي دهد بايد با نظر پزشك مصرف شود. همچنين از آنجا كه باعث كاهش فشار خون مي شود كساني كه از دارو و يا مكمل هايي كه موجب كاهش فشار خون مي شود و بيماراني كه داروهاي مدر نيز مصرف مي نمايند و يا داراي آهن بالا مي باشند نيز بايد احتياط لازم را انجام دهند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد کاپاریس می توانید به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه فرمایید.

گردآوری: حاتمی