انگور یکی از محصولات باغی بسیار با ارزش در ایران است. تنوع مصرف این محصول از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. عملکرد و کیفیت انگور تحت تأثیر عوامل کلیمایی منطقه، موقعیت محل احداث تاکستان (ارتفاع از سطح دریا، شیب و…) و آب و هوای تاج بوته است. هرس انگور یکی از عملیات مهم در مدیریت تاج تاک است که سبب ایجاد توازن در جذب طیفهای نوری مفید برای بهبود عملکرد و افزایش کیفیت انگور و همچنین باردهی سال بعد میشود.
اهمیت هرس در انگور
به طور کلی هرس به قطع کامل یا جزئی شاخه، ریشه، پوست، برگ یا گل و میوه، برای تحت تأثیر قرار دادن نحوه رشد و باروری گیاه اطلاق میشود. به عبارت دیگر هرس ممکن است از قطع ریشه با هدفی خاص تا تنک کردن گل و میوه یا قطع برگ باشد که هر یک با هدف خاصی انجام میشود.
از نظر هرس شاخه، انگور یکی از هرس پذيرترين درختان ميوه است كه در پارهای موارد موقع هرس 80 درصد شاخههاي آن حذف ميشود و باردهی اکثر ارقام انگور تابعی از هرس شاخههای یکساله خواهد بود. به همين دليل گفته میشودكه قيچي باغباني كليد رمز برداشت ميوه انگور است. تشکيل ميوه در انگور، بر روي شاخههاي حاصل از رشد فصل جاري است.
اهداف هرس در تاک
ایجاد فرم مطلوب
توزیع واحدهای تولیدی روی بوته برای تولید اقتصادی و مقرون به صرفه
تنظيم و توازن هرچه بهتر باردهي
هدایت و تمرکز رشد بوته در بازوهای دائمی و واحدهای تولیدی
ایجاد تعادل در سفره سبز تاک برای افزایش عملکرد و کارایی مصرف آب
هرس انگور در طول سال، در دو زمان به شرح زیر انجام ميشود:
هرس زمستانه (هرس سياه)
این هرس با هدف تنظیم باردهی سالیانه روی تاک انجام میشود. مراحل اجراي هرس زمستانه که به هرس باردهي يا سياه نيز معروف است.
1- هرس اولیه یا پاكسازي: پس از ريزش برگها و به خواب رفتن بوته، میتوان شاخههای مزاحم، آفت زده، بيمار و شكسته را حذف کرد. اين هرس در پا ييز و برای سهولت هرس اصلي (در زمستان) انجام میشود. باید توجه داشت که در مناطق سرد مثل آذربايجان، از انجام هرس شديد در پاييز بايد به شدت خودداري شود.
2- هرس اصلي: بهترين زمان هرس اصلی، پس از رفع خطر سرمازدگي در منطقه است. شایان ذکر است که در زمان قطع شاخه به منظور هرس نباید آب (اشک مو) از محل برش جاری شود. به طور مثال در مناطقي مانند آذربايجان، قزوين و همدان، هرس اصلی از اواخر اسفند تا اواسط فروردين انجام میشود. در حالی که در زابل و برخي مناطق استان فارس، امکان هرس زودتر نيز وجود دارد. پیشنهاد میشود که هرس در مناطقی که خطر سرمازدگی بهاره وجود دارد، مانند آذربایجان، بعد از متورم شدن جوانهها و اصطلاحا پنبهای شدن جوانهها انجام شود که در این مرحله آبی از محل برش خارج نخواهد شد.
اصول کلی در هرس باردهی انگور
یکی از اصول کلی هرس باردهی انگور نگهداری تعداد مناسب جوانههای بارده و تقسیم و توزیع این جوانهها بر روی قسم تهای مختلف شاخههاست. مه مترین عمل هرس انگور، تعیین و نگهداری جوانههای لازم بر روی هر تاک است. بهتر است برای باردهی بیشتر، شاخههای یکساله موجود روی شاخه دوساله انتخاب شوند. شاخهها و بازوهای پیر (5 تا 8 ساله) به تدریج تأثیر خود را در کمک به باردهی جوانهها عملا از دست میدهند.
هرس کوتاه (شدید)
این نوع هرس در بعضی از ارقام که جوانههای پایینی بارده تر هستند (مانند عسگری) انجام میشود و چون تمامی شاخهها هرس (دو یا سه چشمی) میشوند، این نوع هرس بسیار آسان است و به کارگر مجرب نیازی نیست. از معایب این هرس، استفاده از 5 تا 10 درصد ظرفیت و قدرت باردهی درخت است.
هرس بلند (خفیف)
این نوع هرس برای ارقامی از انگور مناسب است که جوانههای بارده آنها در قسمتهای فوقانی شاخههای سال قرار گرفته باشند، ارقامی مانند سفید و قرمز بیدانه که معمولا رقم قوی هستند و با تراکم در واحد سطح کشت شده و خاک باغ نیز بسیار قوی باشد.
هرس مختلط (آمیخته)
این نوع هرس در واقع ترکیبی از دو هرس قبلی کوتاه و بلند است. به نظر بیشتر متخصصان، بهترین نوع سیستم هرس برای تمامی ارقام انگور کشورمان هرس مختلط است؛ زیرا شاخههای کوتاه برای ذخیره شاخه و میوه سال بعد و شاخههای بلند برای تأمین محصول در همان سال طوری تنظیم شدهاند که بر روی بازوها، یک شاخه بلند به همراه یک شاخه کوتاه حلقه های مثمره را تشکیل می دهند.
تعادل در هرس
هرس متعادل، راهکاری برای ایجاد تعادل بين ظرفيت توليد ميوه توسط بوته با تعداد جوانههای باقيمانده روي شاخههای يکساله بوته است. بوتههايی كه بدين طريق هرس شدهاند، داراي باردهی مناسبي هستند. با این عمل بين اهداف اقتصادي (کیفیت و مقدار ميوه) و بيولوژیکی (رشد شاخه، ريشه و ذخيره كربوهيدراتها در گياه) تعادل به وجود میآید.
هرس سبز (تابستانه)
مدیریت تاج بوته انگور بر میزان باروری جوانهها تأثیر دارد، به طوری که نور شدید موجب آفتاب سوختگی میوهها و سایه شدید باعث کاهش باروری میشود. دمای بهینه برای باروری جوانه از دمای لازم برای رشد رویشی بالاتر است. هرس سبز یا تابستانه به حالات مختلف و روی اعضای تاک به صورتهای زیر ممکن است، انجام شود:
سربرداری: سرزنی شاخههای سبز در طی فصل رشد از ارتفاع 30 تا 60 سانتیمتر یک تا سه بار بسته به اندازه رشد شاخههای سال باید انجام شود.
پاجوش زنی: شاخههای ناخواسته رشد یافته از روی تنه یا بازوها که بیشتر نرک هستند، باید به محض رشد حذف شوند. به این عمل پاجوش زنی میگویند.
جوانهگیری: حذف جوانه های متورم پایین بوته یا تنه که امکان رشد دارند و حاصل رشد آنها شاخههای نرک است.
پنسمان: قطع نوک شاخه برای حذف جوانه انتهایی با انگشت برای قطع رشد شاخه سبز که میتوان در طول فصل رشد آن را انجام داد.
برگچینی: حذف برگهای پیر یا آسیبدیده که در مراحل زمانی مختلف قابل انجام است و اهداف متفاوتی را ممکن است، در برداشته باشد.
هرس سبز را میتوان کاملکننده هرس خشک دانست؛ زیرا این عمل باعث توزیع صحیح و منظم مواد غذایی در اندامهای گیاه میشود. این هرس هنگامی بر روی بوته مو انجام میگیرد که جوانهها شروع به رشد کرده باشند. هرس را میتوان در تمام فصل رشد ادامه داد. قسمتهای مختلفی که هرس سبز بر روی آن انجام میشود، عبارتاند از: شاخههای سبز و در حال رشد سریع، جوانه، برگ، خوشههای میوه، پاجوشها و تنهجوشها.
برای مطالعه بیشتر درمورد هرس درختان میوه کلیک کنید.