عمومی

نماتد ریشه گرهی و کنترل آن

نماتد

نماتد ها، موجودات کرمی شکل هستند که به صورت انگلی، شکارگر و آزاد زی وجود دارند. نماتد ها اکثرا دوجنسی (نر و ماده) بوده و در خاک، آبهای روان، دریاها، اقیانوس ها و حتی بدن موجودات زنده زندگی می کنند. نماتد های انگل گیاهی اکثرا کرمی شکل و کشیده بوده و طول بالغ آنها از حدود ۵/۰ میلی متر تا یک سانتیمتر متغیر است که بیشتر آنها کمتر از دو میلی متر طول دارند. شکل ماده تعدادی از نماتد های انگل گیاهی، متورم و به اشکال دو کی، کیسه ای و کروی نامنظم می باشد. اکثر نماتودهای انگل گیاهی، خاکزی هستند و به ریشه گیاهان حمله ور می شوند که مهمترین آنها، نماتودهای ریشه گرهی، نماتدهای سیستی (کیستی) و نماتودهای مولد زخم بوده ولی بعضا از طریق خاک، به قسمت های هوایی گیاه، شامل ساقه و بذر نیز وارد می گردند. در موارد نادر نیز، بذرزاد می باشند.

نحوه خسارت نماتد ها

نماتد های گره ریشه  از عوامل محدود کننده ی رشد و تولید محصولات کشاورزی و بخصوص محصولاتی مانند سبزی و صیفی هستند که سالیانه خسارت های زیادی در سراسر جهان به این محصولات وارد می کنند و موجب کاهش کیفیت این محصولات می گردند. این نماتد ها دامنه ی میزبانی وسیعی دارند و طیف وسیعی از محصولات از جمله جالیز، سبزیجات، حبوبات و محصولات علوفه ای، دانه های روغنی، درختان و درختچه ها، گیاهان زینتی و حتی علف های هرز را مبتلا می سازند. این نماتد ها با فعالیت روی ریشه های گیاه، باعث به وجود آوردن غده یا گره هایی روی ریشه و بخصوص ریشه های فرعی می گردند و بدین ترتیب ریشه گیاه آلوده به این نماتود نمی تواند وظایف اصلی خود یعنی جذب آب و مواد غذایی از خاک و انتقال آنها به سایر قسمت های گیاه را به خوبی انجام دهد و این مسئله منجر به بروز نشانه های ظاهری در اندام های هوایی گیاه از جمله ضعف عمومی ، کم رشدی و زردی و کوتولگی می گردد.

نماتد

نماتد ریشه گرهی

روشهای کنترل نماتدها

تا کنون روش های متعددی در کنترل نماتدهای گره ریشه به کار گرفته شده است، اما هر یک از این روش ها محدودیت های خاص خود را دارند که از آن جمله می توان به اقتصادی نبودن، عدم قابلیت اجرا در سطح وسیع و اثرات سوء زیست محیطی اشاره نمود. این روش ها به طور خلاصه عبارتند از:

۱- کنترل شیمیایی: استفاده از سموم نماتد کش به دلیل اثرات سویی که برای مصرف کنندگان محصولات کشاورزی و محیط زیست دارند کمتر توصیه می شوند.

۲- کنترل بیولوژیک: مبارزه بیولوژیکی در مورد نماتد های انگل گیاهی و به خصوص نماتودهای ریشه گرهی به دلیل اقتصادی نبودن یا عدم قابلیت کاربرد در سطح وسیع، در اکثر کشورها متداول نگردیده است. از عوامل کنترل بیولوژیک نماتدهای گره ریشه  می توان به استفاده از چند قارچ و باکتری و همچنین استفاده از گل جعفری و یا عصاره دانه درخت چریش به دلیل داشتن ماده سمی اشاره نمود.

۳- آیش و تناوب: بکار گیری تناوب زراعی نیز به دلیل وجود دامنه میزبانی وسیع این نماتد ها، کمتر استفاده می شود. اما بکار گیری یک سیستم گردش زراعی مناسب و با کشت گیاهان غیر میزبان از جمله غلات می توان جمعیت نماتد را در خاک پایین تر از سطح زبان اقتصادی نگه داشت. آیش با نکاشت زمین به همراه دفع علف های هرز میزبان و اعمال شخم تابستانه در زمان آیش به مدت یکسال نیز در کنترل جمعیت نماتود در خاک موثر است.

۴- کنترل های زراعی: استفاده از شخم تابستانه یا غرقابی مزارع آلوده با کشت برنج نیز می تواند تا حدودی باعث کاهش جمعیت و خسارت نماتد گره ریشه  در محصولات میزبان گردد.

۵- آفتاب دهی: استفاده از آفتاب دهی خاک نیز منحصرا در محصولات پر در آمد و بخصوص گلخانه ها مورد استفاده قرار می گیرد. در تحقیقات صورت گرفته روی ضد عفونی خاک گلخانه ها با استفاده از پوشش پلاستیکی و کود حیوانی نشان داده شده است که این روش منجر به کنترل قابل توجه بیماری های خاکزاد؛ از جمله نماتدهای گره ریشه ریشه آفات خاکزی و علف های هرز گردیده است.

۶- کنترل با مصرف کودهای آلی: بر اساس مطالعاتی که در مورد کاربرد موفق کودهای آلی، بخصوص کودهای مرغی و دامی نپوسیده در اصفهان در دو سال متوالی بطور جداگانه، در ماههای گرم سال روی محصول خیار صورت پذیرفت، امکان مبارزه غیر شیمیایی با نماتودهای ریشه گرهی فراهم گردیده است که به دلیل جدید بودن این روش کنترل، چگونگی و مراحل اجرایی آن توضیح داده می شود.

نماتد

فراگیر شدن آنگل نماتد ریشه گرهی در ساختار ریشه

  مراحل و روش استفاده از کودهای آلی در کنترل نماتد های گره ریشه

الف) ابتدا عملیات آماده سازی زمین در یکی از ماه های گرم سال بسته به منطقه و محصول مورد کاشت طبق روش های مرسوم صورت پذیرد.

ب) کود مرغی نپوسیده و تازه (نوع سالنی) به میزان توصیه شده (۴۰ تن در هکتار) بر حسب وسعت زمین بطور جداگانه و یا در صورت امکان در تلفیق با کود شیمیایی اوره بر حسب آزمایش خاک محاسبه و به طور یکنواخت روی زمین آلوده پخش گردد. با توجه به تاثیر مطلوب مخلوط کود دامی نپوسیده (گاوی) و کود شیمیایی اوره به میزان مورد نیاز، می توان به جای کود مرغی از کود دامی استفاده نمود.

ج) پس از اضافه کردن مخلوط کود مرغی و یا دامی، زمین را شخم زده، و سپس زمین را تسطیح نموده و آبیاری گردد.

د) زمین مورد نظر به مدت یک ماه در همین حالت رها گردد و در طول این مدت هفته ای یکبار آبیاری و در صورت امکان یکی دوبار شخم شود. در زمان شخم، ادوات مربوطه حتما عاری از خاک و ضد عفونی گردد. ها پس از گذشت مدت یک ماه زمین مورد نظر را مجددا شخم زده و سایر عملیات کاشت به شیوه مرسوم صورت پذیرد. لازم به ذکر است که بکار گیری کودهای مذکور، ضمن کاهش چشمگیر نماتد های ریشه گرهی در خاک، جمعیت تعدادی از نماتد های انگل دیگر را نیز کاهش داده و باعث افزایش نماتودهای آزادزی (مفید) می گردد که مجموعا باعث کاهش خسارت مستقیم نماتودهای ریشه گرهی و نماتودهای انگل دیگر و به دنبال آن کاهش بیماری های قارچی می شوند و به این ترتیب رشد و نمو گیاه و میزان محصول نیز افزایش می یابد. کمبود آب در مناطق خشک مهمترین عامل محدود کننده بکارگیری این روش در کنترل نماتودهای انگل گیاهی، مخصوصا نماتودهای ریشه گرهی است که در انتخاب روش مناسب مبارزه با این عوامل بیماری زا باید به آن توجه کرد.

گردآوری: حاتمی

نوشته های مشابه