ضدعفونی بستر در نهالستان

ضدعفونی بستر خاک و گلدان ها به چندین روش صورت می گیرند که در این مقاله به بررسی آن می پردازیم.

ضدعفونی بستر ریشه زایی قبل از کاشت قلمه ها

1- در صورت استفاده از پرلیت تازه نیازی به انجام ضد عفونی آن نمی باشد.

2- در صورت استفاده از پرلیت در چند نوبت لازم است پس از سرند کردن و جدا نمودن بقایای گیاهی، طبق بند ۳ ضد عفونی شود.

3- در صورت استفاده از ماسه و یا مخلوط ماسه و هر گونه پرلیت لازم است با یکی از روش های زیر ضد عفونی انجام گردد.

3-1-استفاده از بخار آب داغ

در صورت استفاده از این روش، ابتدا باید بستر مورد استفاده در روی سطح عایق پهن شده و عمق آن در تمام قسمت ها در حد ۳۰-۲۰ سانتیمتر تنظیم و سپس با پوشش مناسب، نظیر برزنت و یا پوشش پلاستیکی دولایه پوشانیده شود. در مرحله بعد، با هدایت بخار با دمای حداقل ۱۱۰ درجه سانتیگراد و فشار ۲-۱ اتمسفر به زیر پوشش، دمای بستر باید در سردترین نقطه آن به ۷۰ درجه سانتیگراد رسانیده شود و سپس این دما به مدت یکساعت حفظ شود. در این حالت، بستر پاستوریزه شده و ضمن از بین رفتن موجودات پارازیت، میکروارگانیسم های مفید آن زنده مانده و در صورت بروز آلودگی های ثانویه، صدمه زیادی به گیاه وارد نمی شود. باید توجه داشت که در صورت افزایش دمای خاک به حد بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد به مدت بیش از یک ساعت خاک، استریل گردیده و تمام موجودات مفید آن از بین می روند و در چنین بسترهایی در صورت بروز آلودگی ثانویه، خسارت وارده از سوی پاتوژن ها، بیشتر از بسترهای ضد عفونی نشده خواهد بود از طرف دیگر در این گونه از بسترها، املاح غير محلول از جمله منگنز  بصورت محلول در آمده و موجب مسمویت قلمه های ریشه دار خواهد گردید. از طرف دیگر نیتریفیکاسیون متوقف شده و آمونیاک افزایش یافته و در نتیجه، خسارت بیشتر خواهد گردید. لذا لازم است در ضد عفونی بستر هایی که با حرارت بالا استریل شدند، مدت ۱۴ – ۷ روز، انتظار برای احیاء مجدد آن در نظر گرفته شود و سپس اقدام به کشت گردد تا در این مدت جمعیت باکتری های دخیل در عمل نیتریفیکاسیون افزایش یافته و سمیت ناشی از تجمع آمونیاک نیز برطرف شود.

ضدعفونی خاک با بخار آب

۲ – ۳ – استفاده از واپام ( متام سدیم)

در  ضدعفونی بستر ریشه زایی حداکثر بعمق ۲۵ سانتیمتر ، واپام مورد نیاز به میزان cc۱۱۰ – ۱۴۰ به ازاء هر متر مربع از سطح بستر با مقدار مناسب آب پاشیده شده بنحوی که تمام عمق آن خیس شود و سپس پوشانیدن سطح بستر با پوشش پلاستیکی بصورت کامل انجام شود. دمای مناسب بستر برای انجام عملیات ضد عفونی با واپام، ۲۵-۱۵ درجه سانتیگراد می باشد همچنین لازم است قبل از استفاده از واپام، رطوبت بستر در حد مناسب ( در حد ظرفیت نگهداری) باشد. مدت زمان ضدعفونی بستر حداقل ۷۲ ساعت بوده و مدت تهویه و انتظار برای استفاده از بستر ضدعفونی شده با واپام ۳-۲ هفته می باشد. در طول مدت هوادهی لازم است هر ۷-۵ روز یکبار عمل برهم زدن بستر ریشه زایی با رعایت اقدامات ایمنی انجام و گاز موجود در آن بطور کامل خارج شود . برای اطمینان از انجام تهویه کامل خاک، انجام تست کاشت بذر کاهو یا تربچه در خاک ضد عفونی شده با واپام ضروری می باشد.

۳ – ۳ – استفاده از فرمالین تجارتی ۳۷ درصد

برای ضدعفونی بستر های تهیه شده از ماسه شسته و یا مخلوط ماسه شسته و پرلیت می توان از محلول ۳ درصد فرمالین تجارتی (۳۷ درصد) استفاده نمود. محلول فرمالین، باید حداقل تا عمق توسعه ریشه رسانیده شود پس از استفاده از فرمالین لازم است درب و پنجره های گلخانه کاملا مسدود گردد. مدت زمان ضد عفونی با فرمالین ۷۲ ساعت و مدت زمان عملیات تهویه ۷- ۵ روز می باشد. همچنین می توان هم زمان با ضدعفونی بستر ریشه زایی، تمام قسمت های داخل گلخانه را با پاشیدن محلول ۲ درصد از فرمالین تجارتی ضدعفونی نمود. در زمان کاربرد فرمالین استفاده از ماسک و رعایت سایر نکات ایمنی از جمله روشن کردن ونتیلاتورها الزامی است.

۴ – ۳- استفاده از قارچکش هایی نظیر کاربوکسین تیرام

تواند در کاهش پوسیدگی های ناشی از برخی از پاتوژن های قارچی موثر واقع شود.

۴- در صورت استفاده از بستر ریشه زایی تهیه شده از مخلوط خاک و ماسه

روشهای ضدعفونی بستر عبارت است از :

۱ – ۴- استفاده از بخار آب داغ طبق بند ۳-۱.

۲ – ۴ – استفاده از واپام ( متام سدیم ) طبق بند ۳-۲ .

۳ – ۴ – استفاده از گاز متیل بروماید

 این گاز صرفا برای ضدعفونی بستر های دارای خاک، نظیر بستر تهیه شده از مخلوط ماسه و خاک آلوده به پاتوژن های خاکزاد قرنطینه داخلی توصیه می شود حداکثر عمق بستر تحت ضد عفونی ۴۰۳۰ سانتیمتر، میزان گاز مصرفی ۵۰-۷۰ گرم در متر مربع و مدت زمان ضدعفونی حداقل ۴۸ ساعت می باشد. همچنین، حداقل دمای بستر در زمان ضد عفونی با گاز متیل بروماید ۱۵ درجه سانتی گراد بوده در ضمن ضروری است به منظور تحریک و شروع فعالیت پاتوژن های خاکزاد و بذور علف های هرز، ۲-۱ هفته قبل از شروع عملیات ضد عفونی، آبیاری بستر ریشه زایی بصورت کامل انجام و در زمان ضد عفونی، رطوبت بستر ریشه زایی باید در حد ۷۰ درصد ظرفیت نگهداری باشد. پس از پایان عملیات ضدعفونی، تهویه بستر ضد عفونی شده به مدت ۱۴- ۷ روز ( متناسب با بافت خاک ) الزامی است.

در صورت وجود محدودیت زمانی از نظر تهویه و لزوم کاشت سریعتر قلمه ها در بستر ریشه زایی ضدعفونی شده، می توان با انجام چند نوبت آبیاری کامل بستر و خارج کردن آب اضافی از زهکش ها، شستشوی بستر را انجام و بدینوسیله گاز موجود در بستر را از آن خارج نمود. در این صورت مدت زمان تهویه بعد از شستشو بیش از ۷-۵ روز نخواهد بود.

تذکر: در صورت استفاده از واپام و متیل بروماید برای انجام ضد عفونی بستر ریشه زایی، انجام ضد عفونی سطوح داخلی گلخانه با استفاده از فرمالین ۲ درصد و یا هیپوکلریت 5/0درصد (یک لیتر وایتکس در ۱۰ لیتر آب ) ضروری است. بسته بودن درب و پنجره ها به مدت ۴-۳ روز بعد از ضد عفونی و سپس انجام تهویه به مدت ۷-۵ روز ضرورت دارد. بهتر است دمای بستر ریشه زایی در طول مرحله ضد عفونی ، ۲۵- ۱۵ درجه سانتی گراد باشد. – در صورت بالا بودن میزان رطوبت بستر و نیز در شرایطی که دمای بستر بیش از ۳۰ درجه و یا کمتر از ۸ درجه سانتی گراد باشد انجام ضدعفونی با گاز متیل بروماید و واپام و فرمالین به دلیل دارا بودن خطرات زیاد برای سلامتی انسان و نیز تاثیر کم آنها در کنترل عوامل خسارت زا، توصیه نمی شود.

ضدعفونی بستر ریشه زایی بعد از کاشت قلمه ها

در این مرحله صرفا می توان از قارچکش هایی نظیر بنومیل، کاربندازیم، کاپتان با دوز ۲-۱ در هزار برای محلول پاشی در سطح بستر در چند نوبت استفاده نمود. کابرد روش های دیگر موجب از بین رفتن قلمه های ریشه دار خواهد گردید.

 ضدعفونی مخلوط خاک گلدان قبل از کاشت نهال

قبل از انجام ضدعفونی خاک گلدان لازم است نکات ذیل رعایت گردد:

 ١- خرد کردن کلوخه ها و سرند کردن خاک و اختلاط آن با ماسه و مواد آلی برای تهیه شالوده خاک گلدان.

 ۲- پهن کردن شالوده خاک گلدان به عمق حداکثر ۳۰ سانتیمتر، بر روی سطح غیر قابل نفوذ برای گاز و بخار آب ( سطح بتونی و یا پوشش پلاستیکی ضخیم و دو لایه).

 ۳- با توجه به زیاد بودن جایگاه های اتصال مواد آلی به گاز متیل بروماید و به تبع آن افزایش باقی مانده برم در خاک و مشکل شدن عملیات تهویه و افزایش خطر گیاه سوزی، لازم است میزان مواد آلی خاک از ۵ درصد بیشتر نشده و در ضمن، این مواد باید کهنه و پوسیده باشد.

 ۴- انجام ضد عفونی با یکی از روش های ذیل :

۱ – ۴ – استفاده از بخار آب داغ طبق بند ۳-۱

۲ – ۴ – استفاده از واپام (متام سدیم)

• خاک مورد نظر برای ضد عفونی باید نسبتا مرطوب باشد.
• پهن کردن خاک حداکثر به ارتفاع ۱۵ سانتی متر بر روی پوشش پلاستیکی به نحوی که لبه های پلاستیک زیرین بتواند کناره های پلاستیک رویی را بپوشاند.
• تهیه محلول واپام به میزان ۱۴۰-۱۱۰ سانتی متر مکعب به ازاء هر متر مربع سطح خاک پهن شده (۳۰ ليتر محلول سم برای پاشیدن بر روی ۱۰ متر مربع خاک به ارتفاع ۱۰ سانتی متر کافی است )
• پوشانیدن خاک ضد عفونی شده با پلاستیک بطور کامل و بنحوی که هیچ گونه راه فراری برای گاز تولید شده (متیل ایزوتیوسیانات) وجود نداشته باشد.
• مدت زمان ضدعفونی حداقل ۷۲ ساعت بوده و پس از آن عملیات تهویه خاک به مدت ۴ تا ٣ هفته انجام می شود بهم زدن خاک هر هفته در طول مدت تهویه ضروری است در آخرین مرحله هوادهی انجام سرند الزامی است.
• دمای مناسب خاک برای انجام عملیات ضد عفونی خاک با واپام ۲۵-۱۵ درجه سانتی گراد می باشد در دمای بیش از ۳۰ درجه سانتی گراد به دلیل تبدیل سریع آن به گاز خطرناک متیل ایزومیتوسیانات استفاده از آن برای ضدعفونی خاک توصیه نمی شود در صورت پائین بودن دمای خاک (۱۰-۵ درجه سانتیگراد و نیز مرطوب بودن خاک و الزام به انجام ضدعفونی، مصرف واپام نتیجه بهتری در مقایسه با متیل بروماید خواهد داشت.

ضدعفونی خاک از مهمترین عملیات قبل از کاشت است.

۳ – ۴ – استفاده از گاز متیل بروماید

در صورت استفاده از گاز متیل بروماید برای ضدعفونی خاک گلدان قبل از کاشت لازم است نکات ذیل رعایت گردد :

• ارتفاع خاک پهن شده بر روی سطح بتن و یا پلاستیک ضخیم باید حداکثر ۴۰- ۳۵ سانتی متر باشد ( با توجه به سبک بودن خاک مورد استفاده برای گلدان گیری نهال ها) در صورت کم بودن درصد شن و ماسه و زیاد بودن میزان رس ، حداکثر ارتفاع ۳۰ سانتی متر خواهد بود.
• دمای خاک باید در عمق ۲۵-۲۰ سانتی متری ، حداقل ۱۵ درجه سانتی گراد باشد.
• رطوبت خاک باید کافی باشد ( بطور متوسط به اندازه ۷۵ درصد رطوبت ظرفیت نگهداری ) برای تامین رطوبت مناسب باید ۲-۱ هفته قبل از ضدعفونی، خاک باید بخوبی آبپاشی شده و این عمل چند بار تکرار شود تا بذور علفهای هرز و اندام های تکثیری پاتوژنهای خاکزاد وادار به فعالیت گردیده و تندش نمایند چون در این صورت حساسیت آنها نسبت به گازهای سمی از جمله متیل بروماید به مراتب بیشتر شده و راندمان ضد عفونی به مقدار زیادی افزایش می یابد، پس از کاهش رطوبت خاک و رسیدن آن به حد مناسب می توان عملیات ضدعفونی را انجام داد .
• مواد آلی خاک نباید زیادتر از ۵ درصد باشد. بدیهی است در صورت افزایش میزان مواد آلی خاک مدت زمان تهویه متناسب با میزان مواد آلی خاک افزایش خواهد یافت.
• میزان مصرف گاز متیل بروماید ۷۰-۵۰ گرم در متر مربع بوده و مدت زمان ضدعفونی حداقل ۷۲ ساعت می باشد . مدت زمان تهویه در شرایط معمول ۲-۱ هفته و در صورت سرد بودن دمای خاک و زیاد بودن مواد آلی خاک و نیز زیاد بودن درصد رس خاک ، ۴-۳ هفته می باشد .
• انجام عملیات ضد عفونی خاک بوسیله گاز متیل بروماید در زیر پوشش پلاستیکی ضخیم و ترجیحا دو لایه صورت پذیرفته و مسئولیت انجام آن بعهده شرکت های مجاز ضد عفونی و کارشناس ناظر حفظ نباتات می باشد. صدور گواهی ضدعفونی توسط شرکت ضدعفونی کننده الزامی است .
• سرند کردن خاک ضد عفونی شده قبل از گلدان گیری ، گاز باقی مانده در خاک را به حداقل می رساند.
• در صورت وجود محدودیت زمانی از نظر تهویه و الزام به کاشت سریع تر قلمه های ریشه دار در گلدان می توان با آبیاری خاک ضدعفونی شده با مقادیر زیاد آب در ۳-۲ مرحله زمان انتظار را کاهش داد که در این صورت مدت زمان انتظار ۷-۵ روز خواهد بود انجام این روش در صورت بالا بودن میزان مواد آلی خاک نیز توصیه می شود .

۴ – ۴- استفاده از روش آفتابدهی Soil solarization

تهیه شالوده خاک گلدان و پهن کردن آن بر روی پوشش پلاستیکی، حداکثر به ارتفاع 15 – 20 سانتی متر در محل آفتابگیر.

خیس کردن خاک و پوشانیدن کامل آن با پوشش پلاستیکی از جنس پلی اتیلن شفاف، بطوری که پلاستیک رویی و زیرین به یکدیگر متصل و کاملا درزگیری شود. باید توجه نمود که پوشانیدن با پلاستیک بعد از قرار دادن شلنگ آبیاری بر روی خاک صورت پذیرد تا بتوان در تمام مدت آفتابدهی رطوبت مورد نیاز را تامین نمود.

مدت زمان آفتابدهی خاک بطور متوسط ۶-۴ هفته، در ایام گرم سال می باشد.

پلاستیک مورد استفاده باید ترجیحأ ضداشعه باشد تا زود پاره نشود.

 ضدعفونی بستر خاک در گلدان پس از کاشت نهال

 در این مرحله ضدعفونی بستر صرفا می توان از قارچکش های موثر مانند کاپتان، بنومیل،کاربندازیم و…، متناسب با نوع پاتوژن استفاده نمود و شدت خسارت را کاهش داد. برای کنترل نماتدهای پارازیت گیاهی غیر قرنطینه ای، مصرف نماتدکش های توصیه شده نظیر راگبی بمیزان ۵ گرم از گرانول ۱۰ درصد آن به ازای هر گلدان آلوده در یک یا دو نوبت امکان پذیر می باشد. در این مرحله برای کنترل کامل بیماری های آوندی نظیر پژمردگی های ناشی از فعالیت قارچ های فوزاریوم و ورتیسیلیوم، راه حل شناخته شده ای وجود ندارد.

گردآوری: حاتمی