درخت رامبوتان با نام علمی Nephelium lappaceum یک درخت گرمسیری با اندازه متوسط از خانواده Sapindaceae و بومی جنوب شرقی آسیا است که از آنجا به بخشهایی از آسیا، آفریقا، اقیانوسیه و آمریکای مرکزی انتشار یافته است و معمولاً در کشورهای مختلف رشد می کند. اکثر ارقام وحشی و زراعی، در اندونزی و مالزی یافت می شود.
در حدود قرن سیزدهم تا پانزدهم میلادی، بازرگانان عرب، که نقش عمده ای در تجارت اقیانوس هند داشتند، رامبوتان را به زنگبار و پمبا شرق آفریقا وارد کردند.
سرخالوی مژکی، میوه درخت رامبوتان
ویژگی های گیاهشناسی درخت رامبوتان
درخت رامبوتان درختی دو پایه و به ارتفاع 12-25 متر است که در شرایط گرمسیري رشد خوبی دارد و به ندرت در مناطق نیمه گرمسیري موفق است. هواي خشک دو یا سه هفته قبل از گلدهی موجب افزایش تولید گل میشود. برگ ها شانه اي مرکب با دو تا چهار برگچه که 30/7 سانتی متر طول دارند. داخل میوه هسته اي به رنگ قهوه اي روشن و به قطر 2 سانتی متر وجود دارد. گوشت میوه، شفاف، سفید و صورتی بسیار کم رنگ است و رایحه ای شیرین و ملایم شبه به انگور دارد.
گل هاي نر و ماده در گل آذین هاي انتهایی یا جانبی روي یک محور ظاهر می شود. گل ها فاقد گلبرگ یا گلبرگ کمی دارد و با کرك هاي سبز یا سرخ پوشیده می شوند. میوه ها چهار تا پنج ماه بعد از گلدهی بصورت خوشه هاي ده تا دوازده تایی می رسند. میوه ی این درخت از نظر ظاهری بسیار جالب بوده و مانند دیگر میوه های خاص همچون کیوانو، دارای مژه یا خار است. گلهای رامبوتای معطر برای بسیاری از حشرات به خصوص زنبورها بسیار جذاب است. کلنی های سروان که از گلهای رامبوتان تغذیه می شوند مقادیر زیادی عسل تولید می کنند.
درخت رامبوتان با آب و هوای گرمسیری گرم و به دمای 22-30 درجه سانتیگراد سازگار است و نسبت به دمای زیر 10 درجه سانتیگراد حساس است. از نظر تجاری در 12-15 درجه از استوا رشد می یابد. این درخت در ارتفاعات تا 500 متر (از سطح دریا) از سطح دریا به خوبی رشد می کند ، و در خاک های عمیق ، لومین رس یا لومی شنی سرشار از مواد آلی بهترین عملکرد را دارد. در زمین های کوهستانی که در آنجا زهکشی خوبی وجود دارد رشد می کند. خاك آن باید زهکش مناسب و با مواد آلی و pH آن باید در محدوده 5/4 تا 5/5 باشد.
تکثیر رامبوتان
تکثیر درخت رامبوتان از طریق بذر انجام می شود که بلافاصله بعد از جدا شدن از میوه کاشته می شود. در روش تکثیر از طریق بذر، گیاهان حاصله اکثراً نر هستند. عطر گل باعث جذب مقدار زیادي از حشرات شده و عمل گرده افشانی صورت می گیرد. براي تولید تجاري از پیوند وصله اي استفاده می شود که پایه هاي انتخابی بذري یا از طریق خوابانیدن انتخاب می شود. در خوابانیدن هوایی از شاخه هاي یکساله تا 18 ماهه استفاده می شود و در مدت شش تا دوازده ماه ریشه دار می شوند.
درختان در فاصله 10- 12 متري از یکدیگر کاشته می شود. درخت رامبوتان ریشه عمیقی ندارد، بعد از 2 الی 3 سال از زمان کاشت میوه می دهد و تا 8 الی 10 سال قدرت باردهی دارد. گیاهان تکثیر شده به روش رویشی سه تا چهار سال بعد باردهی را شروع کرده در حالی که نهال ها یک یا دو سال دیرتر میوه می دهند. زمانی که اکثر میوه ها روي خوشه رسیده باشد با قطع کامل گل آذین برداشت می شود.
در بعضی مناطق می توان درخت رامبوتان را دو بار در سال ، یک بار در اواخر پاییز و اوایل زمستان و بار دیگر در اواخر بهار و اوایل تابستان، بارور کرد. مناطقی مانند کاستاریکا ، یک فصل میوه واحد دارند که با شروع فصل بارندگی در ماه آوریل ، گل تولید می شود و میوه معمولا در اوت و سپتامبر قابل برداشت است. میوه باید روی درخت رسیده و سپس در طی یک دوره چهار تا هفت هفته ای برداشت شود. میوه ی تازه به راحتی کبود می شود و ماندگاری محدودی دارد. یک درخت متوسط میتواند حدود 5000-6000 عدد میوه تولید کند که با بهبود مدیریت باغی و کاشت ارقام کم مصرف، میتوان میزان محصول را افزایش داد. بيشتر ارقام تجاري هرمافروديتيك هستند.
همانطور که قبلا اشاره شد میوه رامبوتان فقط بر روی درخت بالغ و رسیده میشود و در واقع امکان تولید اتیلن بعد از برداشت در این میوه وجود ندارد.در زمان برداشت محصول ، کیفیت میوه تحت تأثیر عوامل ذخیره سازی قرار می گیرد. رطوبت پایین، مدت زمان ذخیره سازی و بروز خسارت های مکانیکی می تواند به شدت بر کیفیت میوه تأثیر منفی بگذارد. به طور کلی، میوه دارای شرایط ماندگاری کوتاهی در شرایط محیط است اما اجرای روش هایی که با استفاده از آن بتوان این ماندگاری را افزایش داد یک امتیاز برتر به حساب می آید. بعضی از روش های درمانی مانند تابش و استفاده از هوای گرم می تواند به ماندگاری میوه کمک کند.
از میوه رامبوتان معمولا در تهیه مربا و ژله یا کنسرو استفاده می شود. از روغن دانه آن نیز براي تولید شمع و صابون استفاده می شود. بومیان محلی از ریشه آن بصورت جوشانده براي درمان تب و از برگ بصورت ضماد در درمان سردرد استفاده می کنند. درختان همیشه سبز رامبوتان با میوه های فراوان رنگی خود منظره ی زیبایی وجود می آورند.
خواص میوه درخت رامبوتان
این میوه سرشار از ویتامین C، کلسیم، منیزیم و پتاسیم بوده و همچنین داراي آهن و فیبر است، به همین جهت خوردن آن براي افراد داراي کم خونی ناشی از فقر آهن هم توصیه می شود.
یک داروي ضد کرم (انگل) است.
براي رفع اسهال و اسهال خونی مناسب می باشد.
جوشانده پوست تند و تیز آن براي درمان برفک به کار می رود.
براي نگهداري، میوه ها را داخل بسته هاي پلاستیکی قرار داده تا مانع از دست رفتن رطوبت شود.
هر عدد رامبوتان حدود 59 الی 60 کالري دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد میوه سرخالوی مژکی می توانید به دانشنامه ویکی پدیا مراجعه فرمایید.
گردآوری و ترجمه: حاتمی
کلمات کلیدی: رامبوتان، سرخالوی مژکی، گیاهشناسی، خواص
