بوته میری در واقع یک نام عمومی براي تعدادي از بیماري ها با نشانه هاي مشابه است که گیاهان جوان را مورد تهاجم قرار داده و توسط چند قارچ بیماریزاي خاکزي، ایجاد می شود. بیماري بوته میرى جالیز به اسامى محلى سبز خشک، داغ زدگی و آب زدگی در ایران معروف است. بوته میری گیاهان جالیزي یکى از مهمترین بیمارى هاى خیار، انواع خربزه، هندوانه و کدو است.
عوامل ایجاد کننده بیمارى بوته میری
قارچ Pythium aphanidermatum
قارچ Pythium aphanidermatum یکى از عوامل بیمارى مى باشد. قطر ریسه متغیر ( 3- 8 میکرون) می باشد. ریسه بدون دیواره عرضی می باشد ولی در ریسه مسن دیواره کاذب دیده می شود. ریسه بین سلولی یا درون سلولی می باشد و هیچ مکینه اي تولید نمیشود.
قارچ Phytophthora drechsleri
کلنی این قارچ روي محیط کشت مورد استفاده در مقایسه با Pythium داراي رشد نسبتا کند و داراي حاشیه صاف می باشد. میسلیوم گسترده و عرض ریسه از 10 – 2 میکرون متغیر است . ریسه هاي جوان معمولا یکنواخت می باشند و بعدها گاهی گره دار می گردند. ریسه درون سلولی و بین سلولی همراه با تولید مکینه (دکمه اي، طویل، انگشتی ) می باشند. در تولید مثل غیر جنسی تولید اسپورانژ نموده که معمولا به شکل گلابی یا تخم مرغی، شفاف یا به رنگ زرد روشن هستند.
قارچ Phytophthora capsici
میسلیوم گسترده و عرض ریسه از 7- 3 میکرون متغیر است. ریسه در ابتدا یکنواخت و سپس داراي برآمدگی هاي نامنظمی می شود. اسپورانژ داراي اشکال متنوع کروي، بیضی ، لیمویی و گلابی می باشند و معمولا داراي یک برجستگی (پاپیلا)، گاهی دو و بندرت سه برجستگی بزرگ و نیم کروي در انتها هستند. در تولید مثل جنسی اوگونیوم کروي تا بیضی شکل، معمولا صاف، شفاف تا زرد رنگ است و آنتریدي به شکل بیضی، گرزي یا استوانه اي و گاهی بدون شکل هندسی، به صورت میانی یا انتهایی دیده می شود و از طرف پایین (آمفیژن) به اوگونیوم می چسبد.
چرخه زندگى قارچ
بیماري بوته میری در تمام مراحل رشدي گیاه قادر به آلوده کردن گیاه است. شدت بیماري بیشتر به شرایط محیطی بویژه دما و رطوبت بستگی دارد. شدت حمله بیمارى آنقدر که به فراهم بودن شرایط محیطى وابسته است به حالت رویشى گیاه و قوى یا ضعیف بودن بوته ها چندان ربطى ندارد. مهمترین اندام مورد حمله طوقه گیاه است. چنانچه طوقه مورد حمله قرار گیرد و شرایط مساعد هم فراهم باشد، در ظرف مدت کوتاهى که شاید بتوان آنرا حتى به 48 ساعت محدود کرد مزرعه را نابود مى کند. قارچ هاي عامل بیماري زمستان را به صورت اووسپور در خاك و بقایاي آلوده می گذرانند. در شرایط مناسب اووسپور جوانه زده تولید اسپرانژ می کند. زئوسپور آزاد شده از اسپرانژ در سطح میزبان تبدیل به کیست شده و با تولید لوله تندشی وارد سلول میزبان می شود. پس از گسترش ریسه در گیاه، قارچ با تولید مثل غیرجنسی آلودگی هاي ثانویه را ایجاد می کند و باعث گسترش بیماري در سطح گلخانه (مزرعه) می گردد. آب، خاك، ادوات آلوده و گاهی حشرات، ناقلین عامل بیماري هستند.
قارچ P. aphanidermatum در دماي 7/ 5 درجه سانتی گراد شروع به رشد کرده و در 42 درجه رشدش متوقف می شود. قارچ P. drechsleri در دماي 7/ 5 تا 37 / 5 درجه سانتی گراد قادر به رشد بوده و دماي بهینه براي رشد 28 تا 32 درجه است. دماي بهینه براي رشد 28 P. capsici تا 32 درجه سانتی گراد است و در 35 درجه قادر به رشد نمی باشد.
بوته میری
مرگ گیاهچه (Damping off)
بیمارى بوته میری انتشار جهانى دارد و در غالب مناطق ایران نیز سبب پوسیدگى بذر، مرگ و یا از پا افتادگى گیاهچه، پوسیدگى ریشه، ساقه و پوسیدگى نرم اندام هاى ذخیره اى گیاهان مختلف مى شود.
علائم بیمارى بوته میری
علائم بیمارى بسته به سن گیاه فرق مى کند. اگر بذر گیاه حساسى، در زمین آلوده به پى تیوم، ریزوکتونیا و غیره کاشته شود جوانه نزده، مى پوسد، یا اینکه جوانه زده، گیاهچه آن قبل از خروج از خاك مورد حمله قرار مى گیرد و از بین مى رود. گیاهچه به علت اینکه بافت استحکامى آن هنوز کامل نشده است بسیار حساس و مناسب براى نفوذ قارچ مى باشد. بنابراین سبز نشدن بذرهاى کاشته شده، یکى از علائم آلودگى به بیمارى بوته میری مى باشد که به این مرحله از بیمارى Pre-emergence damping off مى گویند.
مرگ گیاهچه ممکن است پس از خروج از خاك صورت گیرد. در این صورت محل طوقه و ریشه پوسیده و بسیار نازك مى شود، به طورى که قسمت نازك شده تحمل وزن اندام هوایى گیاهچه را نخواهد داشت و در نتیجه به زمین افتاده، مى پوسد. این مرحله از بیمارى را post-emergence damping off مى گویند. در گیاهان مسن تر علائم بیمارى بوته میری به صورت لکه هایى در روى ساقه ظاهر مى گردند. این لکه ها ممکن است به هم متصل شده، دور تا دور ساقه را بگیرند و سبب مرگ گیاه شوند، ولى غالباً در این گونه گیاهان ریشه هاى فرعى مورد حمله قرار مى گیرند و علائم پژمردگى، کوتولگى و یا مرگ در قسمتهاى هوایى از خود نشان مى دهند. در سال اول کاشت حمله این قارچ کم است، ولی در سال هاي بعد خسارت آن زیاد می شود. گاهی اوقات عوامل ساپروفیت به گیاهچه آلوده حمله نموده و باعث پوسیدگی بیشتر می شوند.
میوه بسیارى از گیاهان نظیر خیار، کلم، سیب زمینى، در موقع حمل یا در انبار مورد حمله قارچ پى تیوم قرار می گیرند. سطح خارجى چنین میوه هایى از میسیلیوم قارچ پوشانده شده، سطح داخلى آنها آبکى مى شوند. معمولاً در اواخر فصل رشد در شرایط نا مساعد قارچ براى بقاء خود گامت نر به نام آنتریدى و گامت ماده به نام اگن تولید مى کند و از آمیزش دو گامت نر و ماده سلول تخم به نام ااسپور به وجود مى آید. سیکل بیمارى پس از زمستانگذرانى قارچ به شکل فوق تکرار مى شود.
عامل بیمارى بوته میری
عامل بیمارى مرگ گیاهچه یا همان بوته میری ، قارچ هاى پیتیوم، فیتوفتورا و بعضى از قارچ هاى خاکزى دیگر مانند فیوزاریوم، اسکلرو تیوم و ریزو کتونیا مى باشند، ولى غالباً گونه هاى قارچ پیتیوم عامل مرگ گیاهچه هستند که یکى از معروفترین گونه هاى آن pythium debaryanum مى باش.د
روش هاى کنترل بیماری قارچی بوته میری
کاشت بذر در خاك ضدعفونی شده و بستر نشاء استریل و تمیز، ضدعفونی بذور قبل از کاشت، کاهش دفعات آبیارى و کاشت بذر با فاصله مناسب در خاك، قرار دادن سینی نشاء بر روي سکو جهت تهویه مناسب، جلوگیري از انتقال عامل بیماري به گلخانه با رعایت اصول بهداشتی از جمله وجود تشتک آهک در ورودي گلخانه جهت ضدعفونی کفش، ضد عفونی خاك با بخار آب داغ یا نورخورشید در روزهاي گرم تابستان، کنترل رطوبت و دماي گلخانه، اطمینان از پوسیده بودن کود دامی، اجتناب از دادن کود ازته به مقدار زیاد در خاك و رعایت تناوب زراعى و آیش گذاشتن زمین.
گردآوری: حاتمی
