کاهو این بوته دوست داشتنی که بصورت روزانه از طرق مختلفی چه در ساندویچ و چه بصورت خام مورد استفاده قرار میگیرد، بخش مهمی از تغذیه انسان را تشکیل می دهد. در مطلب قصد داریم ضمن معرفی کاهو و انواع آن، به اصول پرورش کاهو نیز بپردازیم. همچنین با مراجعه به مقاله کاشت ارگانیک کاهو میتوانید با کشت طبیعی کاهو نیز آشنا شوید.
دید علمی
کاهو از خانواده کلاه پرک ها (Compositeae) است و نام علمی آن لاکتوکا ساتیوا می‌باشد. کاهو خوراکی کنونی را مشتق از لاکتوکاسکاریولا که در حال حاضر به شکل علف هرز در مزارع زیاد است می‌دانند. این نوع وحشی به سهولت با نوع تربیت و کاشت شده ترکیب می‌شود و تولید برگهایی می‌کند.
- کاهو
- کاهو Lettuce
- نام علمی lactuca sativa
گیاه شناسی
یکی از قدیمی ترین سبزیجات دنیا است منشاء پرورش کاهو در هندوستان و آسیای مرکزی می باشد . طبق مدارکی که بدست آمده کاهو از شش قرن قبل از میلاد در ایران مصرف می شده است و یک قرن قبل از میلاد به روم راه یافته و غذای مهمی برای رومیان بوده است . کریستف کلمب تخم کاهو را به دنیای جدید برد بطوریکه از اوائل قرن پانزدهم میلادی پرورش کاهو در هائیتی و باهاما انجام می شده است . کاهو گیاهی است یکساله که دارای برگهای پهن و دراز و سبز روش می باشد و با طعم کمی شیرین .
پرورش کاهو در انواع مختلف که در حال حاضر در آمریکا کشت می شود حدود ۱۶ نوع می باشد که در تمام طول سال وجود دارد
طبقه بندی کاهو :
۱- کاهوی پرورشی و اهلی :
در سالاد استفاده می شود که کاهوی گرد Head Lettuce و کاهوی ایرانی Romano Lettuce از انواع مهم آن است .
۲- کاهوی وحشی یا کاهوی خودرو :
کاهوی ایرانی از نظر مواد غذایی از کاهوی گرد بهتر است
انواع کاهو
کاهوی پیچ‌گرد
برگهای این نوع کاهو بطورفشرده روی هم قرار می‌گیرند. برگهای داخلی سفید رنگ و برگهای بیرونی سبز رنگند. یکی از بهترین ارقام کاهو برای انتقال به مناطق دور می‌باشد.
کاهوی پیچ معمولی
این نوع کاهو ایستاده است و شاید ارتفاع بوته به ۴۰ – ۳۰ سانتیمتر برسد. برگهای بیرونی سبز و نرم بوده و برگهای داخلی سبز مایل به سفید بوده که لطیف و شکننده است. پرورش کاهو این نوع در ایران بسیار رایج است
کاهوی پرک یا کاهوی برگ
در این نوع کاهو برگها روی همدیگر قرار نمی‌گیرند و از همدیگر جدا هستند. برگها حالت شکنندگی ندارد و لبه‌های آنها حالت دندانه‌دار دارد. این نوع کاهو در ایران طرفدار چندانی ندارد و به آن کاهوی برگ نرم هم گفته می‌شود. رنگ برگها هم سبز روشن است.
کاهوی ساقه
در این نوع گاهو ساقه آن قابل استفاده است ولی گاها برگهای لطیف و کوچک آ نیز مورد مصرف واقع می‌شوند. این نوع کاهو در ایران مورد استفاده ندارد.
آب و هوای مطلوب پرورش کاهو
پرورش کاهو به آب و هوای خنک احتیاج دارد. در فصل گرما قبل از نمو و رشد کافی برگها شاخه گل دهنده ظاهر شده و بوته کاهو بذر می‌دهد. در این موقع برگها طعم تلخ زننده پیدا می‌کنند. بنابراین در نواحی معتدل سرد و تا اندازه‌ای مرطوب بهترین نتیجه از کاشت این محصول بدست می‌آید. با این وجودبا کاشت بذر در فصولی که رشد گیاه به گرمای شدید برنخورد در کلیه نواحی میتوان از آن استفاده نمود.
در نواحی معتدل سرد شمالی بذر کاهو را در اوایل پاییز و یا اواخر شهریور برای پرورش کاهو پاییزه و زمستانه می‌کارند و کاشت بذر در اواخر پاییز و یا در اسفند ماه برای مصرف بهاره کاهو تهیه می‌کنند. بذر انواع دیر رس و مقاوم به گرما را میتوان تا اواخر فروردین کاشته و از محصول آن تا اواخر خرداد و اوایل تیر ماه استفاده نمود. بدین ترتیب در تمام فصول سال میتوان کاهوی تازه کاشت.
خاک مطلوب کاهو
کاهو را عملا در انواع مختلف خاکها میتوان کاشت ولی بهترین و مناسب‌ترین زمین برای این محصول خاکهای لیمونی سبک که دارای مقدار زیادی مواد آلی است می‌باشد. در خاکهای هوموسی نیز محصول فراوان حاصل می‌شود. بطور کلی زمین کاهو باید نرم قوی و نمدار باشد یعنی خاک اطراف ریشه که نسبتا کوتاه است نباید هیچ وقت کاملا خشک شود. از نظر قلیایی بودن زمین باید خاکی انتخاب کرد که PH آن بین ۶٫۵ – ۵٫۵ باشد PH=5.5 و PH=7 مقدار محصول خیلی کم می‌باشد.
با آهک میتوان اسیدیته خاک را کم کرد. ولی اگر زمین کاملا خنثی شود از نمو کاهو کاسته شده و علایم کلروز در گیاه ظاهر می‌شود. بنابراین در موقع خنثی کردن اسیدیته خاک ، آهک باید با دقت انتخاب شود که به مقدار لازم با خاک مخلوط شود. و این امر ممکن نیست مگر با اضافه کردن تدریجی آهک به این طریق که مقدار آهک مورد لزوم دقیقا تعیین می‌شود.
کود مورد استفاده کاهو
بوته کاهو دارای ریشه‌های کم و کوتاه و سطحی است بنابراین باید مقدار کافی کود در سطح زمینی که برای پرورش کاهو استفاده می شود در دسترس گیاه باشد. در زمینهای هوموسی تازه آباد شده که معمولا از حیث فسفر و پتاس ضعیف هستند کافی است در هر هکتار فقط ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلو فسفر و ۵۰ تا ۷۰ کیلوپتاس با خاک مخلوط کنند ولی در زمینهایی که فاقد هوموس و مواد آلی هستند و کود دامی نیز به آنها نداده‌اند باید حداقل ۱۱۰ کیلو ازت و ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلوفسفر در هر هکتار به زمین داد.
ازدیاد کاهو
بذر کاهو را معمولا اول در خزانه کاشته پس از آنکه نهال حاصله دارای سه یا چهار برگ شد به محل اصلی منتقل می‌کنند. در بعضی مواقع نیز ممکن است بذور را در محل اصلی کاشت ولی پس از سبز شدن بذر نهالهای زاید را باید تنک کرد.
بذر کاهو
از نظر رنگ دو نوع بذر کاهو یافت می‌شود یکی تیره و دیگری روشن که میتوان آنها را بذر سیاه و سفید نامید. شکل بذر کاهو کشیده و نوک باریک است و روی آن۵ تا ۷ برجستگی مشاهده می‌شود.
مشاهده انواع بذر و خرید بذر کاهو
بیماری های کاهو
- پوسیدگی کاهو که عامل آن قارچی به نام بوتریتیس است.
- یک نوع ریزوکتونیا
- سفیدک کاهو که نام علمی آن برفیال کتوسه است.
علوم مرتبط با کاهو
- تاکسونومی: گیاه کاهو بر حسب خویشاوندی با سایر گیاهان رده بندی می‌شود و جایگاه گیاه کاهو از نظر رده بندی در سطح گونه مشخص می‌شود.
- مورفولوژی: تنوع ریختگی گیاه کاهو مطالعه می‌شود به عبارتی مطالعه تنوع ریختی گیاه کاهو باعث می‌شود تا بدانیم که با شرایط متفاوت در زیستگاههای مختلف سازگاری این گیاهچگونه صورت میگیرد.
- آناتومی: ساختمان داخلی گیاه کاهو مطالعه می‌شود.
- مورفوژنز: از ابتدای تشکیل سلول تخم کاهو تا بوجود آمدن شکل کاهو بررسی می‌شود.
- فیزیولوژی: نحوه کار و فعالیت گیاه کاهو از سطح اندامکهای درون سلول تا بافتها – اندامها و خود گیاه کاهو مطالعه می‌شود.
- سیتولوژی: به مطالعه درباره رشد – تولید مثل و رفتار سلول گیاه کاهو می‌پردازد.
- اکولوژی: به مطالعه چگونگی سازش گیاه کاهو با محیط و ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازد.
- ژنتیک: چگونگی انتقال صفات وراثتی و عوامل انتقال دهنده و ساختار شیمیایی این عوامل را در گیاه کاهو بررسی می‌کند
خواص گیاه کاهو
- کاهو از نظر طب قدیم ایران سرد و مرطوب است .
- کاهو تمیز کننده خون است
- کاهو بعلت داشتن آهن خونساز است
- ضد تورم است
- کاهو خواب آور و آرام بخش است
- کاهو برای ضعف اعصاب مفید است
- کاهو ملین و ادرار آور است
- خوردن کاهو برای مالیخولیا مفید است
- کاهو زخم های مجاری ادرار و مثانه را درمان می کند
- اگر کاهو را با سکنجبین و یا سرکه بخورند اشتها آور است
- کاهو اثر ضد تشنج دارد
- درد معده را تسکین می دهد
- کاهو قوای جنسی را تقویت می کند
- برای برطرف کردن درد سینه کاهو را بپزید و بخورید
- زنان شیرده اگر می خواهند که شیرشان زیاد شود باید کاهوی پخته بخورند
- ورم غدد لنفاوی را برطرف می کند
خواص تخم کاهو
- تخم کاهو از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است
- تخم کاهو خواب آور است
- خوردن تخم کاهو زکام را برطرف می کند
- تخم کاهو برای درد سینه مفید است
- خوردن تخم کاهو برای دستگاه ادراری نافع است و آنهائیکه قطره قطره ادرار می کنند باید تخم کاهو بخورند ( در حدود ۱۰ گرم روزانه ) تا این مرض برطرف شود
کاهو به طرق مختلف در سالادها و بعضی غذاها مصرف دارد و میتوان آنرا همراه با سکنجبین به علت طعم لذیذ مصرف کرد.
