خیار درختی (Cucumis sativus L.) از هند منشا گرفته است . C.sativus var. hardwickii گیاه وحشی بومی هندی است و به عنوان جد انواع خیار اهلی در نظر گرفته می شود . گیاهان این واریته بسیار پرشاخه ، حساس به طول روز و دارای میوه های فوق العاده تلخ می باشند . خیار هند غربی (Cucumis anguria L.) از جهش یافته غیرتلخ Cucumis anguria var. longipes منشا گرفته است . خیار و خیار هند غربی از نظر تعداد کروموزوم متفاوت هستند و به ترتیب دارای ۲n=24,2n=14 می باشند. بقایای خیار در شرق ایران به سه هزار سال قبل از میلاد تعلق دارند . کشت و کار خیار به حداقل ۳۰۰۰ سال پیش در هند و ۲۰۰۰ سال پیش در چین بر می گردد .
ارزش غذایی و دارویی خیار درختی
خیار غنی از ویتامین های C,B و مواد معدنی از جمله کلسیم ، فسفر ، آهن و پتاسیم می باشد . خیار شامل مدر و ملین می باشد . همچنین در درمان یبوست ، پف کردن پلک ، صاف کردن و روشن کردن پوست ، کرمهای روده ، سوختگی خفیف پوست و گلودرد مورد استفاده قرار می گیرد . خیار و سایر گیاهان جالیزی دارای ترکیبات تری ترپنوئیدی تلخ به نام کوکوربیتاسین (Cucurbitacin) می باشند که با غلظت های متفاوت در طی رشد در قسمت های مختلف گیاه یافت می شود .
در خیار درختی کوکوربیتاسین نوع C وجود دارد . بیشترین مقدار آن در میوه و ریشه و کمترین مقدار آن در برگ ، ساقه و انتهای ساقه یافت می شود . معمولاً مقدار کوکوربیتاسین در نزدیکی اپیدرم میوه و محل اتصال میوه به دم میوه (Stem end) بیشترین است و بتدریج به سمت گلگاه (Blossom end) کاهش می یابد . کوکوربیتاسین شاخ و برگ باعث دور شدن حشرات از جمله شته ها و سایر آفات و مقاومت گیاه به آفات می شود ، اما برعکس باعث حساسیت به سوسک خیار می شود . کوکوربیتاسین مسهل ، قی آور و دافع کرم روده می باشد.
مصرف خیار درختی
خیار اغلب به صورت تازه خوری یا ترشی مصرف می شود. در برخی کشورها خیار پخته می شود. در آسیا بذر آن نیز خورده می شود و در جنوب شرق آسیا برگها و ساقه های جوان پخته و مصرف می شوند. علاوه بر مصارف خوراکی، خیار در تعدادی از محصولات آرایشی و بهداشتی مانند عطرها ، محلولهای شستشو ، صابونها و شامپوها استفاده می شود.
گیاه شناسی خیار
خیار گیاهی یک ساله ، معمولاً دارای عادت رشد خزنده یا بالا رونده است و برخی رقم ها دارای عادت رشد بوته ای هستند . سیستم ریشه ای گسترده ، اما معمولاً کم عمق است . طول ساقه از ۳-۱ متر متغیر می باشد و پیچک ها منشعب نمی شوند .
برگها تخم مرغی شکل و سه گوش با ۵-۳ لوب می باشند . عرض برگ ۲۵-۷ سانتی متر با ۴-۳ قسمت زاویه دار با لبهای سطحی و طول دمبرگ ۱۵-۵ سانتی متر می باشد .
کلدهی با توجه به تعداد جنس گل های تشکیل شده تحت تاثیر طول روز قرار می گیرد . در روزهای کوتاه و دماهای پایین ، گل های ماده زودتر و بیشتر تشکیل می شوند . برعکس ، دماهای بالا و روزهای بلند بیشتر باعث تشکیل گل های نر می شوند .
گلدهی خیار
اکثر رقم های خیار مزرعه ای یک پایه هستند ، اما انواع با گل های دوجنسه و نر – دوجنسه (Andromonoecious) نیز گاهی دیده می شوند . خیار رقم لمون (Lemon) که دارای میوه گرد با پوست زرد کرمی شبیه مرکبات است ، نر دوجنسه می باشد . در اکثر رقم های یک پایه نسبت گل نر به ماده بالا است . گل های نر ابتدا تشکیل می شوند ، سپس گل های ماده و گل های نر اضافی تشکیل می شوند . در شاخه های جانبی نسبت به شاخه اصلی ، سهم گل های ماده بیشتر است . گل های نر به صورت مجتمع یا منفرد هستند .
گلها دارای پنج کاسبرگ و پنج گلبرگ می باشند که تا زیر هیپانتیوم کشیده می شوند . منشا هیپانتیوم ترکیبی از کاسه و جام گل است و جام مانند یا زنگوله ای می باشد . گلهای زرد رنگ تقارن شعاعی دارند و دارای جام گل استکانی می باشند که ممکن است در گل نر و ماده متفاوت باشند .
