گیاهان دارویی یکی از منابع مهم تولید دارو هستند که بشر سالیان دراز از آن ها استفاده نموده است. کشور ما از جمله کشورهایی است که مصرف گیاهان دارویی به صورت صنعتی و بومی پیشینه ای طولانی دارد. با توجه به اینکه گیاهان دارویی بسیاری وجود دارند که از لحاظ ظاهری شبیه به آویشن هستند، در این مطلب به شرح مشخصات گیاهشناسی آنها می پردازیم و نحوه تشخیص آویشن را شرح می دهیم.
مشخصات گیاه شناسی
مطالعات نشان مي دهد كه گیاهان کاکوتی، مرزه، آویشن دارابی و آویشن شیرازی علی رغم تفاوت هاي ريختي و رویشگاهی که با گیاه آویشن برگ باریک دارند اغلب با نام آویشن برگ باریک معرفی و شناخته می شوند.
آويشن برگ باريك
آویشن برگ باریک داراي برگ هاي سبز رنگ خطي تا سرنيز ه اي باریک و نوك تيز است كه طول برگ 10 تا 20 و عرض آن 2 تا 5 ميلی متر است. يعني نسبت طول به عرض برگ 4 به 1 است.
برگ اين گياه در سطح عرصه به رنگ سبز روشن است و پس از خشك شدن تخت و تا نشده مي باشد و معمولا از رگبرگ مياني تا نمي شود. همچنين قاعده برگ در محل اتصال به ساقه بار كي نمي شود و در سطح زيرين برگ داراي رگبرگ مياني برجسته و 2 تا 3 جفت رگبرگ جانبي برجسته است.
گل آذین شامل تعداد زیادی گل است که معمولا در انتهای شاخه ها به حالت کپه ای قرار می گیرند. زمان گلدهي و ميوه دهي آن از اواخر ارديبهشت تا اواسط تير است. دو گروه اصلی ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه ترپنوئیدها (به صورت شاخص تیمول و کارواکرول) و فلاونوئیدها هستند. این ترکیبات نقش اصلی را در اثرهای دارویی این گیاه ایفا می کنند.
آویشن شیرازی
آویشن شیرازی به نام های آویشن برگ پهن، آویشن شهری و آویشن پهنو نیز شناخته می شود. آویشن شیرازی به راحتی از بقیه گیاهان قابل تشخیص است و در بین بیش تر کشاورزان و عطاری ها به نام آویشن برگ پهن شناخته می شود.
شکل برگ در گیاه آویشن شیرازی پهن، گرد و تخت با قاعده تقریبا قلبی شکل است. در حالي كه در گیاهان دیگر برگ ها باریک و خطي – سرنيزه اي است. گل ها در طول ساقه و به صورت چرخه ای قرار دارد. فصل گلدهي و ميوه دهي بهار و اوایل تابستان است. مونوترپن های فنلی شامل تیمول و کارواکرول از ترکیبات شاخص اسانس در آویشن شیرازی هستند.
جهت خرید بذر آویشن شیرازی، اینجا کلیک کنید.
آویشن دارابی
این گیاه در زبان محلی به نام آویشن باریکو هم شناخته می شود. در گیاه آویشن دارابی شکل برگ ها باریک و نوک تیز است. قاعده برگ در محل اتصال به ساقه، باریک مي شود.
برگ ها بدون دمبرگ و سطح زيرين برگ داراي رگبرگ مياني برجسته نيست. گل ها در طول ساقه و به صورت چرخه اي ادامه دارد. فصل گلدهي و ميوه دهي اواخر تابستان و اوایل پاییز است. ترکیب غالب اسانس در این گیاه کارواکرول است.
مرزه بختیاری
مرزه بختیاری به نام های مرزه کوهی، مرزه وحشی و اوریشوم باریکو در قسمت های مختلف استان فارس شناخته می شود. در جنس مرزه برگ ها خاکستری رنگ، باریک، نوک گرد، لول هشده و داراي تا شدگي طولي است.
گل های سفید در طول ساقه و به صورت چرخه اي قرار دارد. فصل گلدهي و ميوه دهي اواخر تابستان و اوایل پاییز است. شباهت زیادی بین ترکیبات شیمیایی اسانس مرزه و آویشن وجود دارد. در گیاه مرزه نیز همانند آویشن، مهم ترین ترکیبات شیمیایی اسانس مربوط به گروه منوترپنوئیدها (مخصوصا فنلی تیمول و کارواکرول) و فلاونوئیدها است. رویشگاه این گیاه صخره ها و تخته سنگ ها است.
کاکوتی کوهی
در گیاه کاکوتی کوهی برگ نوک تیز، غیر لوله ای و بدون تا شدگی است. گل آذین در این گیاه به صورت کپه ای است که هر دو خصوصیت، شبیه آویشن برگ باریک است. تنها راه تشخیص این گیاه از آویشن باریک، عطر و بوي آن است که در کاکوتی بسیار ملايم و به راحتي قابل تفكيك است. فصل گلدهي و ميوه دهي بهار و اوایل تابستان است.
نکاتی درباره نحوه تشخیص آویشن
بيش ترين اشتباه در شناخت و مصرف آويشن هاي برگ باریک كه به جرات مي توان عمر اين اشتباه را بيش از 100 سال دانست به دلیل تشابه زیاد آویشن باریک با دو گیاه مرزه بختیاری و آویشن دارابی است. این 3 گیاه از نظر عطر، طعم و مزه، رويشگاه صخر هاي و تخته سنگي، برگ هاي باریک و نهايتا زمان گلدهي و بذردهي (اواخر تابستان و اوايل پاييز) بسیار مشابه هستند و مصرف كنندگان را در مورد تشخيص درست آنها از یکدیگر، به اشتباه مي اندازد و در نتيجه هر سه را به عنوان آويشن برگ باریک مورد استفاده قرار مي دهند.
در گیاه آویشن برگ باریک قاعده برگ در محل اتصال به ساقه باریک نمي شود و سطح زيرين برگ داراي رگبرگ مياني برجسته و 2 تا 3 جفت رگبرگ جانبي برجسته است ولی در گیاه آویشن دارابی قاعده برگ در محل اتصال به ساقه بار كي م يشود و سطح زيرين برگ داراي رگبرگ مياني برجسته نيست. در آویشن برگ باریک برگ غيرلوله اي و فاقد تاشدگي طولي است ولی در مرزه برگ لوله شده و داراي تاشدگي طولي است.
گل ها در آویشن برگ باریک به صورت گل هاي کپه انتهايي است ولی در مرزه و آویشن دارابی در طول ساقه و به صورت چرخ هاي ادامه دارد. فصل گلدهي و ميوه دهي در گیاه آویشن برگ باریک در بهار و اوايل تابستان است در حالیکه دو گیاه مرزه و آویشن دارابی در اواخر تابستان و اوايل پاييز گل و میوه می دهند.
از نشریات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. معاونت آموزش و ترویج کشاورزی. نشر آموزش کشاورزی
