آموزش کاشت و پرورش

معرفی گیاه آرتیشو, کاشت تا برداشت

آرتیشو

آرتیشو (Cynara scolymus) گیاهی علفی و چند ساله است. قسمت قابل مصرف آن نهنج است ، اما گاهی براکته ها نیز خورده می شوند. دمبرگ های گوشتی و پاجوش ها نیز گاهی مصرف می شوند . این گیاه یکی از سبزیهای مهم در مناطق مدیترانه ای و کشورهای آفریقای شمالی است.

ارزش غذایی و دارویی

آرتیشو منبع خوبی از پتاسیم، آهن و فیبر است. آرتیشو بیشتر به صورت تازه مصرف می شود، اما گاهی آرتیشو پخته می شود. در اروپا آرتیشو بیشتر به صورت کنسرو نیز مصرف می شود و به عنوان پیش غذا در رستورانها مورد استفاده قرار می گیرد . عصاره آرتیشو در درمان بیماری های گوارشی به کار می رود.

گیاه شناسی آرتیشو

رشد رویشی شامل برگ های بزرگ با لب های عمیق یا تقسیم شده سبز مایل به قهوه ای است که به یک ساقه متراکم چسبیده است. وقتی این گیاه به صورت چند ساله کشت می شود، رشد جدید هر سال از پاجوش ها صورت می گیرد. پاجوش ها از جوانه های جانبی در پایه ساقه به وجود می آیند. اساسا” دارای سیستم ریشه ای فیبری هستند، اما در طی سال اول رشد، بزرگترین ریشه ها ضخیم می شوند و به ریشه های ذخیره ای تبدیل می شوند. گیاهان حاصل از بذر دارای ریشه اصلی گوشتی و ضخیم هستند. جوانه های جانبی منشا پاجوش ها برای فصل رشد بعدی هستند. به علت غالبیت انتهایی، اکثر جوانه های جانبی در قسمت پایین ساقه به پاجوش تبدیل نمی شوند و در صورت زیاد بودن ، تعدادی از پاجوش ها حذف می شوند . هر پاجوش قادر به تولید یک ساقه گلدهنده است . القای ساقه گلدهنده تحت تاثیر دما و طول روز است. رقم ها از نظر نیاز به دمای پایین و طول روز مورد نیاز متفاوت هستند و در حالتی که برخی رقم ها برای القای گلدهی نیاز به طول روز بلند دارند ، سایر رقم ها روز خنثی هستند.

پریموردیای گل در انتهای ساقه اصلی و ساقه جانبی تشکیل می شود . بعد از القا، ساقه گلدهنده به سرعت طویل می شود و جوانه انتهایی بالای برگ های روزتی ظاهر می شود . ساقه گلدهنده عمودی است و ارتفاع آن به بالاتر از یک متر می رسد. جوانه درجه ۲،۳ و بالاتر در ساقه منشعب شده از محوربرگی ساقه اصلی به وجود می آیند. اولین جوانه انتهایی بیشترین اندازه را دارد و اندازه جوانه های دوم ، سوم و بالاتر به ترتیب کاهش می یابد. جوانه انتهایی بر سایر جوانه ها غالب است و اگر حذف شود، اثر غالبیت از بین می رود . همچنین دومین جوانه بر سایر جوانه ها اثر غالبیت دارد . غیر یکنواخت بودن رشد جوانه ها باعث طولانی شدن زمان برداشت می شود.

قسمت پایین براکته ها ضخیم و گوشتی و قسمت های بالاتر نازک تر هستند. براکته های بیرونی دارای بیشترین اندازه هستند و اکثرا” فیبری و مطلوب نیستند. براکته های درونی کوچک، اما ترد هستند. براکته های ترد درونی و بخش ترد نهنج گاهی قلب (Heart) نیز نامیده می شوند. آرتیشو گیاهی پروتاندر و دگر گرده افشان است. بذر آن یک فندقه ضخیم است و دارای ریشک دایمی می باشد که گاهی مجموعا” Choke نامیده می شوند . هر ۲۰ عدد بذر یک گرم وزن دارد .

شرایط محیطی مطلوب

اگرچه آرتیشو به محدوده وسیعی از دما سازگار است ، اما دمای مطلوب برای تولید جوانه گل با کیفیت بالا ۱۸-۱۵ درجه سانتی گراد در روز و ۱۲-۱۰ درجه سانتی گراد در شب است . مناطقی با آب و هوای خنک تا متوسط روز و دمای پایین شب دوره القای گلدهی را افزایش و در نتیجه طول دوره برداشت را افزایش می دهد. همراه با دماهای پایین در طول دوره رشد ، رطوبت نسبی بالا باعث افزایش کیفیت جوانه می شود . گیاهان به دماهای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی گراد مقاوم هستند . اما ، دماهای بالا به علت نمو سریع اندام های گل و تشکیل فیبر در براکته و سایر بافت ها، باعث کاهش کیفیت جوانه گل خوراکی می شوند . رشد در دماهای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد کند است و همه بافت ها به ویژه برگ ها و جوانه ها به یخبندان حساس می باشند.

خاک و نیاز آبی

آرتیشو در خاک های لومی یا رسی لومی نسبت به خاک های شنی با بافت درشت بهتر رشد می کند . PH مطلوب آن بین ۶ تا ۸ متغیر است . آرتیشو به شوری نسبتا” حساس است . اگرچه گیاهی مقاوم به خشکی است، اما نسبت به غرقاب شدن به مدت طولانی ، حساس است . نیاز آبی آن ۹۰۰۰-۸۰۰۰ متر مکعب آب در هکتار در طی فصل رشد می باشد .

ازدیاد

روش های ازدیاد رویشی شامل تقسیم بوته (قسمت های پایین ساقه که ریشه دار شده) ، پاجوش (پاجوش های ریشه دار شده) و جوانه های جانبی بزرگ جداشده از گیاه می باشند. گاهی از روش های کشت بافت برای تولید گیاهان مادری عاری از بیماری استفاده می شود . تراکم کاشت با فاصله ۲/۱*۱ متر ، حدود ۱۰۰۰۰-۷۰۰۰ گیاه در هکتار است. بذر کنگرفرنگی در فروشگاه فردین کشت موجود است.

برداشت

وزن جوانه های گل از ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم متغیر است، گاهی وزن به ۳۰۰ گرم یا بیشتر می رسد. تعداد ساقه های گلدهنده از ۶-۱ متغیر است. برداشت جوانه های گل بتدریج صورت می گیرد و پس از برداشت یک جوانه گل، ساقه گل دهنده بعدی جایگزین می شود. گاهی برخی کشاورزان ساقه گل دهنده را بعد از برداشت جوانه گل، با دست حذف می کنند و بر این باورند که این عمل پاجوش ها را تحریک می کند و نمو ساقه گل دهنده را تسریع می کند .

همه جوانه های گل تولید شده بازارپسند و قابل برداشت نیستند. به طور کلی، تعداد کل جوانه های گل برداشت شده از هر گیاه از ۵ تا ۸ متغیر است. معمولا” جوانه هایی که دیر تشکیل می شوند به اندازه بازارپسند نمی رسند . همچنین جوانه های نامطلوب، بیمار و آفت زده برداشت نمی شوند . جوانه های گل کوچک، بیشتر فرآوری می شوند.

جوانه گل می تواند در سراسر سال تولید شود ، اما می توان طوری تنظیم نمود تا با شرایط آب و هوایی و نیازهای بازار سازگار باشد. روش تنظیم رشد روش Cut-back است که شامل حذف قسمت های رویشی بالای سطح زمین است . گیاهان تا حدود ۵ سانتی متری زیر سطح خاک بریده می شوند . شاخ و برگ قطع شده ، خرد شده و با خاک مخلوط می شود یا برای کاهش آلودگی به آفات سوزانده می شوند. گاهی این شاخ و برگ ها به مصرف خوراک دام می رسند . عمل حذف اندام های هوایی باعث تحریک نمو شاخه های جدید می شود .

مصرف اسید جیبرلیک (GA4+7 یا GA) با غلظت ppm 50-25 در شاخ و برگ، نمو جوانه گل را تشدید می کند. این تیمار زمان برداشت را ۷-۵ هفته جلو می اندازد . اگرچه این تیمار باعث افزایش عملکرد نمی شود ، اما ممکن است از طریق زودرسی باعث تولید محصول خارج از فصل شود . برای دستیابی به کیفیت مطلوب ، جوانه های گل را در زمانی که پریموردیای گلچه روی نهنج در مراحل اولیه است و قبل از گسترش زیاد براکته ها و فیبری شدن بافت ها، باید برداشت نمود. معمولا” برداشت با دست صورت می گیرد و ساقه گلدهنده از زیر جوانه گل قطع می شود . بسته به نیاز بازار ، جوانه ها با ۱۵-۱۰ سانتی متر از طول ساقه برداشت می شوند. تعداد دفعات برداشت به شدت تحت تاثیر دما قرار می گیرد. برای پرهیز از برداشت جوانه هایی با رشد بیش از حد در طی دماهای بالا ، برداشت هر ۵-۴ روز یک بار صورت می گیرد. در طی دماهای پایین، فاصله بین برداشت های متوالی دو هفته یا بیشتر طول می کشد. در برخی مناطق تولید، دوره برداشت کوتاه است و در برخی مناطق این زمان ۹-۸ ماه یا گاهی در تمام سال صورت می گیرد و ۲۵ بار یا بیشتر برداشت انجام می شود.

انبار مانی

برای جلوگیری از له شدگی و خشک شدن جوانه های گل آرتیشو باید جابجایی آن با احتیاط صورت گیرد . بعد از برداشت ، به سرعت جوانه های گل خنک می شوند . روش خنک کردن با آب سرد برای کاهش دمای آرتیشو مورد استفاده قرار می گیرد . آرتیشو در دمای ۲-۰ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۹۵ درصد می تواند به مدت ۱۰ روز با کیفیت مطلوب نگهداری شود . انجماد باعث صدمه به جوانه آرتیشو می شود .

نوشته های مشابه