گیاه پشن فروت یکی از چندین گونه متعلق به خانواده گل ساعتی است. این گیاه دارای فرم رویشی تاک مانند و بالا رونده است. خاستگاه این گیاه آمریکای جنوبی بوده و امروزه به عنوان یک میوه مهم در صنعت غذایی در سطح جهان شناخته میشود. این گیاه در طب سنتی آمریکای جنوبی به طور گسترده در درمان اضطراب، بی خوابی، آسم، برونشیت و عفونتهای ادراری مورد استفاده بوده است. ترکیبات میوه گیاه شامل فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، ترکیبات سیانوژنیک، گلیکوزیدها، ویتامین ها، مواد معدنی و ترکیبات ترپنوئیدی است. دو فرم متمایز این گیاه شامل پشن فروت ارغوانی و پشن فروت زرد رنگ است. در این مقاله به بررسی گیاهشناسی، اگرواکولوژی و انواع مختلف این میوه و خاستگاه آن خواهیم پرداخت و در مقاله بعدی ترکیبات غذایی و خواص سلامتی این میوه بررسی خواهد شد.
تاریخچه و خاستگاه گیاه پشن فروت
در سال 1609 راهبی به نام ژاکومو بوسيو، که در رم زندگی میکرد، گزارشی از مبلغان اسپانیایی راجع به یک گل شگفت انگیز در جنگل های بارانی آمریکای جنوبی دریافت کرد. او این گیاه را”passion of Christ” نامید که به معنی “عشق یا شور مسیح” است. زیرا ساختارهای گل نمادی از مصلوب شدن مسیح به نظر می رسید. با این حال برای افرادی که در مناطق جنگلی بارانی گرمسیری آمریکای جنوبی که خاستگاه صدها گونه از این جنس گیاهی است، زندگی میکنند، این گیاه هنوز با نام افسانه ای خود “گل پنج زخم”flower of the five wounds)) شناخته میشود.
پشن فروت ارغوانی و پشن فروت زرد رنگ دو فرم متمایز این گونه گیاهی است. خاستگاه پشن فروت زرد به درستی مشخص نیست، گفته میشود فرم زرد پشن فروت یک گونه جهش یافته از گونه ارغوانی این گیاه و یا هیبرید طبیعی بین پشن فروت ارغوانی با یک گونه مرتبط دیگر است و یا اینکه بومی منطقه آمازون برزیل است. فرم ارغوانی پشن فروت گاهی پشن فروت قرمز و یا پشن فروت سیاه نیز نامیده میشود. پشن فروت ارغوانی بومی مناطقی از جنوب برزیل تا پاراگوئه و شمال آرژانتین است. پشن فروت زرد میوه های کمی بزرگتر داشته و بیشتر در دشتهای گرمسیری رویش دارند اما پشن فروت ارغوانی در مناطق سردتر در ارتفاعات بالاتر پراکنده میباشند. امروزه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و سایر نقاط جهان این میوه کشت میشود.
گیاهشناسی پشن فروت:
پشن فروت با نام علمیPassiflora edulis Sims متعلق به خانواده گل ساعتی (Passifloraceae) (پاسی فلوراسه) است. جنس Passiflora یکی از مهمترین جنس های این خانواده است.
پشن فروت گیاهی قوی، بدون کرک، علفی چندساله و بالارونده و در پایه به حالت چوبی با شاخههای باریک و راست سبز رنگ و دارای زایده پیچک (tendril) با منشاء ساقه میباشد. برگها براق و به حالت سه لوبی میباشد. گلها انفرادی و منظم، معطر، مایل به سفید تا بنفش کم رنگ میباشد. بین جام گل و نافه حلقه های متعدد با زواید نازک و نخی دیده میشود (Corona). دارای 5 پرچم با بساک متمایل به زرد، تخمدان یک خانهای و منتهی به سه کلاله مشخص است.
 |
| خصوصیات گیاهشناسی گیاه Passiflora edulis |
میوه کروی (4 تا 6 سانتیمتر) تا تخم مرغی (6 تا 10 در 5 تا 7 سانتیمتری)، صاف و براق، در حالت نارس سبز براق، نقطه نقطه، در زمان رسیدن بسته به نوع، زرد رنگ یا ارغوانی تیره رنگ و دارای پوسته سخت میشود. دارای دانههای زیاد، کوچک، سخت، قهوه ای تیره یا سیاه رنگ میباشد که هر دانه محصور در پالپ آبدار، نارنجی، شیرین تا اسیدی و معطر قرار دارد. ارقام هیبریدی این میوه با رنگهای صورتی و مارون (رنگ خرمایی مایل به قرمز) نیز وجود دارد.
- پشن فروت ارغوانی (Passiflora edulis f. edulis)
دارای میوه ارغوانی تا قرمز رنگ و عمدتا کروی شکل و 4 تا 6 سانتی متر قطر دارند. با پیچک و برگهای سبز رنگ و براق. این گیاه خودبارور (self-fertile) است.
 |
| پشن فروت ارغوانی (Passiflora edulis f. edulis) |
- پشن فروت زرد رنگ (Passiflora edulis f. flavicarpa Degener)
این گیاه دارای میوهای به رنگ زرد قناری و کروی تا تخم مرغی و بزرگتر از پشن فروت ارغوانی (6 – 10 در 5 تا 7 سانتیمتر) است، برگها و پیچک کمی دارای رنگ مایل به قرمز تا ارغوانی میباش، دارای گلهای درشتر با تاج بنفش تیره تر و رشد قویتر است. گلهای پشن فروت زرد کامل هستند اما خود استریل (self-sterile) هستند و به گرده افشانی متقابل نیاز دارند.
 |
| پشن فروت زرد رنگ (Passiflora edulis f. flavicarpa Degener) |
آگرواکولوژی پشن فروت
پشن فروت ارغوانی در اقلیم نیمه گرمسیری و در سطح ارتفاعی 1100 تا 2000 متری از سطح دریا رویش دارد. این گونه آب و هوای سرد ولی بدون یخبندان را ترجیح می دهد اما یخبندان خفیف را میتواند تا حدودی تحمل کند اما در سطح ارتفاعی زیر 1000 متر گل نمیدهد و در گرمای شدید تابستان عملکرد ضعیفی دارد. در مناطقی با بارش سالانه 900 میلی متر در سال که در طول سال توزیع مناسب داده باشد قادر به رشد است.
پشن فروت زرد در اقلیم مجاور گرمسیری رشد میکند، تحمل سرما را ندارد و در ارتفاعات نزدیک سطح دریا تا 800 متر رشد میکند. در مناطقی با بارش بیش از 1500-2500 میلی متر در سال به خوبی رشد میکند. هر دو نوع پشن فروت ذکر شده به محافظت در برابر بادهای شدید احتیاج دارند.
هر دو نوع پشن فروت با طیف وسیعی از خاکها سازگار هستند، از جمله خاکهای رسی و ماسه ای، خاک مورد نیاز برای پشن فروت ارغوانی بایستی زهکشی بالایی داشته باشد. پشن فروت زرد نسبت به پشن فروت ارغوانی بیشتر نیاز به کود دارد. در کل هر دو گونه پشن فروت بهترین عملکرد را در خاکهایی با زهکشی بالا، پوک، مرطوب، حاصلخیز و سرشار از مواد آلی دارند.
قسمتهای قابل خوردن گیاه و طریقه مصرف
میوه معطر و رسیده پشن فروت اغلب تازه خورده میشود. بهترین راه مصرف میوه به این صورت است که میوه را نصف کرده و مغز میوه (arils) را به حالت اسکوپ با یک قاشق خارج و مصرف نمود. همچنین مغز میوه را میتوان با بستنی، ماست و یا در سالادهای میوه استفاده کرد. همچنین قسمت مغز میوه به صورت آبمیوه، نکتار، شربت، نوشیدنیهای گازدار، مربا ، ژله ها قابل فرآوری هستند و یا در شیرینی ها، کیک ها مورد استفاده قرار میگیرند. این میوه معمولاً به صورت خام خرد شده و با شکر خورده میشود. در کل انواع زرد پشن فروت معمولاً به صورت آب میوه استفاده میشود، در حالی که انواع ارغوانی در بازارهای میوه به صورت تازه به فروش می رسد.
 |
| طریقه مصرف پشن فروت به صورت تازه و یا به صورت های دیگر |
در مقالات سایت فردین کشت مقالات پرورش دیگری نظیر پرورش بلوبری ، پرورش رزبری و… مطالعه نمایید.
منابع:
Taïwe, G.S., Kuete, V., 2017. Passiflora edulis, Medicinal Spices and Vegetables from Africa: Therapeutic Potential Against Metabolic, Inflammatory, Infectious and Systemic Diseases. Elsevier Inc. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809286-6.00024-8
Tim, T.K., 2012. Edible medicinal and non-medicinal plants: Volume 4, Fruits. Edible Med. Non-Medicinal Plants Vol. 4, Fruits 4, 1–1022. https://doi.org/10.1007/978-94-007-4053-2
Vuolo, M.M., Lima, G.C., Maróstica Junior, M.R., 2019. Passiflora edulis Peel Flour and Health Effects. Flour Breads their Fortif. Heal. Dis. Prev. 249–258. https://doi.org/10.1016/b978-0-12-814639-2.00020-4
Zibadi, S., Argüelles, M., Watson, R.R., 2017. Passion fruit (iPassiflora edulis/i): composition, efficacy and safety. Bot. Med. Clin. Pract. 1, 761–766. https://doi.org/10.1079/9781845934132.0761
