چگونه بذرها را با کیفیت بالا نگهداری کنیم؟

حفظ بذرهای گران قیمت با کیفیت بالا مستلزم توجه دقیق به شرایط نگهداری و شیوه های نگهداری است تا مطمئن شوید که بذرها قوه نامیه خود را حفظ می کنند. برای اینکه بتوانید بذرها را با کیفیت بالا نگه داری کنید باید اصول نگهداری بذر را بدانید تا بتوانید در شرایط خوبی بذرها را نگه داری کرده و در فصل های بعدی آنها را بکارید. در این مطلب شما عزیزان را با اصول نگهداری بذر بیشتر آشنا می کنیم.

چرا نگهداری بذر اهمیت زیادی دارد؟

حفظ بنیه و زنده ماندن بذر از نظر جوانه زنی از زمان برداشت تا کاشت در هر برنامه تولید بذر از اهمیت بالایی برخوردار است. در هر مرحله از نگهداری بذر باید مراقب بود تا زنده ماندن و قدرت جوانه زنی بذر حفظ شود. بذرهای برداشت شده اکثرا خشک می شوند و حداقل برای یک فصل تا شروع فصل رشد بعدی نگهداری می شوند، به استثنای دانه های بذرهای مقاوم که برای نگهداری ایمن به رطوبت بالایی نیاز دارند.

برخی از دانه ها مانند کاج نیاز به فرآیند پس از رسیدن دارند. در اکثر محصولات کشاورزی پیری از بلوغ فیزیولوژیکی شروع می شود که برگشت ناپذیر است. از این رو، اگر بذرها علاوه بر گیاهان سالم و سرزنده، بوته های کافی را ندهند، عملاً بی ارزش می شوند. بنابراین رعایت اصول نگهداری بذر یک نیاز اساسی در تولید بذر است.

هدف از نگهداری بذر

 البته بذرها باید ذخیره شوند، زیرا معمولاً یک دوره زمانی بین برداشت و کاشت وجود دارد. در این دوره، بذرها باید در جایی نگهداری شود. در حالی که فاصله زمانی بین برداشت و کاشت دلیل اصلی نگهداری بذر است، اما ملاحظات دیگری نیز وجود دارد، به ویژه در مورد نگهداری طولانی مدت بذرها که باید به آنها توجه شود. هدف از نگهداری بذر حفظ شرایط فیزیکی و فیزیولوژیکی خوب بذر از زمان برداشت تا زمان کاشت است.

تامین کنندگان بذر همیشه نمی توانند تمام بذری را که در فصل کاشت بعدی تولید می کنند به بازار عرضه کنند. در بسیاری از موارد، بذر فروخته نشده در فصل دوم کاشت پس از برداشت، برای فروش در انبار نگهداری می شود. در این صورت ممکن است مشکلات در ارتباط با ذخیره سازی بذر به وجود آید زیرا برخی از انواع، واریته ها  شرایط خاصی نیاز دارند تا قوه نامیه بذر حفظ شود.

بذرها عمداً برای دوره های طولانی ذخیره می شوند تا نیاز به تولید بذر در هر فصل از بین برود. واحدهای تولید بذر دریافته اند که نگهداری بذر یک روش اقتصادی و کارآمد برای بذر واریته هایی است که تقاضای محدودی برای آنها وجود دارد.

صرف نظر از دلایل خاص ذخیره سازی بذر، هدف همان حفظ ظرفیت قوه نامیه بذر برای جوانه زنی و سبز شدن است. بنابراین، امکانات و روش های مورد استفاده در ذخیره‌سازی باید در جهت تحقق این هدف هدایت شوند.

چرا باید از بذرهای بومی برای کاشت استفاده کنیم؟

مراحل ذخیره سازی بذر

در حالت کلی دوره ذخیره‌سازی بذر با رسیدن به بلوغ فیزیولوژیکی آغاز می‌شود و با از سرگیری رشد فعال جنینی، یعنی جوانه‌زنی به پایان می‌رسد. کل دوره های ذخیره سازی را می توان به موارد زیر تقسیم کرد:

پس از بلوغ (بخش قبل از برداشت)

دوره از بلوغ فیزیولوژیکی تا برداشت (بذر در مزرعه).

دوره از برداشت تا بسته بندی (بذرها به صورت فله در سطل های خشک کن هوادهی می شوند).

بخش بذر بسته بندی شده

دوره از بسته بندی تا توزیع (بذر در بسته بندی در انبار)

دوره توزیع و فروش (بذر بسته بندی شده در حال حمل و نقل و یا انبار خرده فروش).

دوره از خرید تا کاشت بذر (بذر در انبار در مزرعه).

بذرها زمانی که به حداکثر وزن خشک برسند از نظر فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی بالغ در نظر گرفته می شوند. در این مرحله خشک شدن یا کم آبی بذر به خوبی در حال انجام است. خشک کردن پس از بلوغ فیزیولوژیکی ادامه می یابد تا زمانی که رطوبت دانه و میوه به حدی کاهش یابد که امکان برداشت موثر و کارآمد و خرمنکوبی را فراهم کند. این مرحله را می توان بلوغ برداشت نامید.

معمولاً یک فاصله زمانی بین بلوغ فیزیولوژیکی و بلوغ قابل برداشت وجود دارد و این فاصله نشان دهنده اولین بخش از دوره ذخیره سازی است. هر گونه تأخیر در برداشت بذر پس از رسیدن به بلوغ برداشت، اولین بخش از دوره ذخیره سازی را طولانی می کند. اغلب باعث کاهش کیفیت بذر می شود.

بخش دوم دوره نگهداری بذر از برداشت تا شروع تهویه ادامه می یابد. بذور موجود در کمباین، واگن غلات و سطل های ذخیره یا خشک کن فله در انبار هستند و کیفیت آنها تحت تأثیر همان عواملی است که بر کیفیت بذر در طول بخش بذر بسته بندی شده دوره ذخیره سازی تأثیر می گذارد. سومین بخش از دوره ذخیره سازی با شروع تهویه شروع می شود و با بسته بندی به پایان می رسد. بخش چهارم دوره ذخیره سازی فاز بسته بندی بذر است.

بخش بذر بسته بندی شده توسط ذخیره سازی در حین توزیع و بازاریابی و در نهایت ذخیره سازی در مزرعه قبل و در حین کاشت انجام می شود. کیفیت بذر می تواند به طور قابل توجهی در هر یک از مراحل یا بخش های ذکر شده در بالا تحت تأثیر قرار گیرد، مگر اینکه اصول صحیح مربوط به ذخیره سازی بذر به کار گرفته شود و دانه ها به درستی نگهداری شوند.

افزایش جوانه زنی بذرها با چند راهکار ساده را در مقالات فردین کشت بخوانید.

اصول نگهداری بذر

دمای خنک: بذرها را در مکانی خنک، به طور ایده آل بین 0 درجه سانتیگراد و 10 درجه سانتیگراد نگهداری کنید. هر چه محیط سردتر باشد، بذرها ماندگاری بیشتری خواهند داشت. از نگهداری بذر در مناطقی که درجه حرارت آنها متغیر است، مانند گاراژ یا اتاق زیر شیروانی خودداری کنید.

تاریکی: بذرها باید در مکانی تاریک نگهداری شوند. قرار گرفتن در معرض نور می تواند جوانه زنی بذرها را تحریک کند یا کیفیت بذر را کاهش دهد.

رطوبت کم: رطوبت کم برای جلوگیری از کپک زدن بذرها بسیار مهم است. در صورت امکان از یک محیط کنترل شده با رطوبت مطلوب استفاده کنید یا بذرها را در جای خشک نگهداری کنید.

انجماد برای ذخیره سازی طولانی مدت (اختیاری): برای نگهداری طولانی مدت (چند سال)، برخی از بذرها را می توان منجمد کرد تا ماندگاری آنها افزایش یابد. قبل از انجماد، مطمئن شوید که بذرها کاملا خشک شده اند. آنها را در ظرف دربسته قرار دهید و در فریزر نگهداری کنید. این نحوه نگهداری بذر می تواند برای بسیاری از انواع بذور به خوبی عمل کند، بهتر است که ابتدا این روش را روی تعدادی از بذرها آزمایش کنید، زیرا برخی از بذرها نسبت به دیگر بذرها به یخ زدگی حساس تر هستند.

بررسی های دوره ای: به طور منظم بذرهای ذخیره شده را بررسی کنید تا مطمئن شوید که رطوبت، آفت یا کپک نزده اند. اگر مشکلی را تشخیص دادید، فوراً آنها را برطرف کنید تا از آسیب به بذر جلوگیری کنید.

شرایط نگهداری بذر برخی از گیاهان

نسخه عمومی نگهداری بذر، محیط خشک و خنک است. در این مرحله، به طور طبیعی این سوال مطرح می شود: چقدر خشک و چقدر خنک؟ پاسخ به این سوال دشوار است مگر اینکه سه عامل توجه کنیم: (1) نوع بذری که باید ذخیره شود. (2) دوره ذخیره سازی مطلوب و (3) کیفیت فیزیولوژیکی بذر.

بذر اکثر محصولات غلات مانند ذرت، گندم، سورگوم، جو، چاودار، جو، برنج، جوانه زنی را برای دوره 9-8 ماهه از برداشت تا کاشت در رطوبت 13-12 درصد و دمای معمولی انبار حفظ می کند، به جز در مناطق ساحلی جنوبی. برای حفظ بنیه و همچنین جوانه زنی، رطوبت بذر نباید از 12% (رطوبت نسبی زیر 60%) و دمای انبار نباید از 18 درجه سانتی گراد تجاوز کند. در مورد بذر انتقالی که به معنی دوره نگهداری 20 تا 21 ماه است، رطوبت بذر غلات نباید کمتر از 11% باشد. حداقل یک دوره تابستانی را در بر می گیرد، کنترل دما و رطوبت در طول دوره بسیار مهم است.

دانه های سویا و بادام زمینی برای نگهداری یک ساله (در واقع 8-9 ماه)، رطوبت باید 11 تا 12 درصد باشد و دمای انبار نباید از 18 درجه سانتی گراد تجاوز کند. بادام زمینی پوست کنده ممکن است در یک اتاق سرد نگهداری شود. ذخیره سازی نباید انجام شود مگر اینکه امکانات ذخیره سازی مطبوع در دسترس باشد.

بذر بیشتر گیاهان علوفه ای و حبوبات به مدت یک سال در رطوبت 10-11 درصد در دمای معمولی انبار به خوبی ذخیره می شود. هنگام حمل، رطوبت باید حدود 10٪ باشد و دما نباید بیشتر از 18 درجه سانتی گراد باشد.

بذر سبزیجات در انواع مختلف از نظر نیازهای نگهداری بذر متفاوت است. با این حال، به طور کلی، بیشتر انواع به مدت یک سال در رطوبت 9-11٪ و دمایی که از 18 درجه سانتی گراد بالاتر نمی رود، به خوبی ذخیره می شوند.

با رعایت این دستورالعمل‌ها حفظ سطح رطوبت پایین، کنترل دما، استفاده از تکنیک‌های ذخیره‌سازی مناسب و اطمینان از یک محیط امن می‌توانید طول عمر و کیفیت دانه‌های گران قیمت خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهید. نگهداری صحیح نه تنها باعث صرفه جویی در هزینه ها می شود، بلکه به حفظ تنوع ژنتیکی برای فصول کاشت آینده نیز کمک می کند.