کاهو (Lactuca sativa) یکی از گیاهان مهم تیره مرکبان ، زیر تیره Cichorioideae و طایفه Lactuceae می باشد. کاهو سیلویا از ارقام دو رنگ کاهو می باشد و علاوه بر بذر کاهو سیلویا ارقام دیگری نظیر بذر کاهو سوزنی قرمز، بذر کاهو فرانسوی قرمز، بذر کاهو باتاویا، و ارقام بسیار متنوعی از کاهو در سایت موجود می باشد.
شرایط محیطی مطلوب
جوانه زنی بذر کاهو سیلویا در دمای ۲۵-۲۴ درجه سانتی گراد مطلوب است و با کاهش دما ، سرعت جوانه زنی کاهش می یابد . چون دماهای بالا باعث القای رکود می شوند ، جوانه زنی بذر کاهو سیلویا در دماهای بین ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی گراد کاهش می یابد . با عدم کاشت بذر کاهو سیلویا در دماهای بالا ، می توان از رکود دمایی (Thermodormancy) جلوگیری کرد . لازم است تا از آبگیری بذر کاهو در دوره هایی با دمای بالا جلوگیری شود .
دماهای متوسط برای تولید کاهو باکیفیت بالا ، مطلوب است و بهترین دما ۲۵-۱۸ درجه سانتی گراد روز و ۱۵-۱۰ درجه سانتی گراد شب می باشد . معمولا” دماهای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی گراد باعث توقف رشد ، بولتینگ و در نتیجه تلخی و شل شدن هد (Puffy head) می شوند . معمولا” انوع برگی نسبت به انواع هددار ، سازگاری بهتری با محدوده وسیعی از دما دارند .
رسیدن کاهو به شدت تحت تاثیر دما قرار دارد و در آب و هوای گرم پس از ۶۰ روز برداشت صورت می گیرد ، در صورتی که در رقم های کریسپ هد بیش از ۱۲۰ روز برای برداشت مورد نیاز می باشد . انواع کاهوی بدون هد خیلی سریع تر از انواع کریسپ هد می رسند . در صورت مقاوم کردن نسبی گیاهان ، برخی رقم ها یخبندان خفیف را تحمل می کنند ، اگرچه ممکن است یخبندان باعث تاولی شدن بافت اپیدرم برگ های بیرونی شود . گیاهان جوان نسبت به پیر به دماهای پایین مقاوم تر هستند .
معمولا” شدت نور زیاد و طول روز بلند باعث افزایش سرعت رشد می شود و یا تولید برگ های پهن تر و گسترش سطح برگ را تسریع می کند . این عمل باعث تشکیل سریع تر هد می شود . اما ، در روزهای بلند ، به ویژه دماهای بالا ، بولتینگ در برخی رقم ها تسریع می شود .
خاک مناسب:
کاهو در محدوده وسیعی از خاک ها رشد می کند . خاک هایی با قابلیت نگهداری رطوبت و زهکشی کافی ، مانند خاک های شنی لومی یا خاک های آلی، برای کشت کاهو مطلوب هستند . کاهو به فشردگی و اسدیته خاک حساس است . در خاک های معدنی ، PH باید بالاتر از ۵/۵ باشد و محدوده ۲/۷-۵/۶ برای آن قابل قبول است . در ۵/۵-۲/۵= PH علایم مسمومیت آلومینیوم و آهن و علایم کمبود کلسیم ، فسفر ، منیزیم و مولیبدن مشاهده می شود. با افزودن آهک جهت افزایش PH ، قابلیت دسترسی به این عناصر غذایی افزایش می یابد .
نهالها تحمل کمی به شوری دارند ، درحالی که گیاهان پیرتر مقاوم تر هستند . انواع کاهو رومن نسبت به کریسپ هد به شوری مقاوم تر هستند .
شوری زیاد خاک باعث پفی شدن (Puffiness) و چرمی شدن (Thick leathery) برگهای بیرونی و تلخ شدن گیاهان می شود . آبیاری بارانی گیاهان در حال رشد ، باعث کاهش نمک می شود و اگر پس از آن آبیاری جوی پشته ای استفاده شود ، باعث می شود نمک بالای منطقه ریشه ، در وسط پشته های دوطرفه جمع شود و ریشه ها از نمک محافظت شوند . کشت های یک طرفه که بوته ها در وسط پشته کاشته می شوند ، باعث صدمه به گیاه می شود .
سیستم ریشه های جانبی نسبتا” سطحی کاهو باعث شده است تا این گیاه به تنش خشکی حساس باشد . رش مطلوب ، با رطوبت یکنواخت خاک به دست می آید . در کاهو روش های مختلف آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد ، ولی آبیاری قطره ای باعث افزایش کارآیی و عملکرد می شود .
تغذیه کاهو:
سیستم ریشه ای نسبتا” سطحی باعث شده است تا مواد غذایی مورد نیاز گیاه به راحتی در دسترس آن قرار داده شود . زمان مصرف کودها برای افزایش کارایی آنها بسیار مهم است . منبع کود نیتروژن مهم است و مخلوطی از نیترات و آمونیوم جهت رشد سریع و مداوم بهتر از مصرف آنها به تنهایی است. مسمومیت نیتروژن علایمی شبیه کرکی شدن ریشه (Corky root) ایجاد می کند . علایم مسمومیت نیتروژن شبیه علایم بیماری باکتریایی Rhizomonas suberifaciens است . البته علایم مسمومیت نیتروژن به صورت لکه های قهوه ای مایل به قرمز است، در حالی که لکه های باکتریایی قهوه ای مایل به سبز می باشند .
فسفر برای زودرسی محصول اهمیت زیادی دارد . از آنجا که ۷۵ درصد بیوماس گیاه در آخرین هفته قبل از برداشت تولید می شود ، اگر کودها قبل از رشد سریع گیاه استفاده شوند ، کارایی بیشتری دارند .
معمولا” در خاک های شنی ۵۰-۴۰ کیلوگرم نیتروژن و ۱۰۰-۷۵ کیلوگرم فسفر و پتاسیم در هکتار به کار می رود . درحدود نیمی از نیتروژن در زمان کاشت بذر و بقیه بعد از تنک کردن مورد استفاده قرار می گیرد.
کاشت بذر کاهو سیلویا:
بذر کاهو دارای دو نوع رکود ثانویه می باشد که عبارتند از رکود دمایی و رکود تاریکی . اگر بذر کاهو در مرحله جذب آب با دمای بالاتراز ۳۰ درجه سانتی گراد مواجه شود ، وارد رکود دمایی می شود و جوانه زنی با تاخیر صورت می گیرد . حساسیت به دمای بالا ، در صورتی که بذر کاهو سیلویا در شروع آبگیری حداقل به مدت ۸ ساعت با آن دما مواجه شود ، بیشترین است . رقمهای کاهو کریسپ هد نسبت به رومن و باترهد حساسیت کمتری به ترمودرمانسی دارند . رقم های کاهو که قادر به جوانه زنی در دمای بالا هستند ، اتیلن آزاد می کنند ، در حالی که بذرهایی با رکود دمایی ، اتیلن آزاد نمی کنند .
تیمار بذر با مواد آزادکننده اتیلن (اتفون) یا پیش ماده اتیلن (ACC یا ۱- آمینوسیکلو پروپان -۱- کربوکسیلیک اسید) رکود دمایی را به حداقل می رساند . شرایط بی هوازی ناشی از غیرقابل نفوذبودن پریکارپ ، از تشکیل اتیلن در دمای بالا جلوگیری می کند . مصرف اتیلن نفوذپذیری پریکارپ در دمای بالا را افزایش می دهد . کاربرد سیتوکینین ها (بنزیل آدنین ، کینتین) در بذر باعث افزایش پتانسیل رشد داننهال در دمای بالا می شود . علاوه بر این ترکیبی از کینتین و اتفون نیز باعث بهبود جوانه زنی بذر کاهو در دماهای بالا می گردد . تیمار سرمادهی بذر باعث رفع این رکود می شود .
بذر برخی از رقم های کاهو در تاریکی جوانه نمی زند . رکود تاریکی (Skotodormancy) اثر بازدارندگی تاریکی بر جوانه زنی بذر کاهو است . نور قرمز (۶۵۰ نانومتر) باعث تحریک جوانه زنی ، در حالی که نور با طول موج ۷۳۰ نانومتر باعث جلوگیری از جوانه زنی می شود . علت این پدیده پریکارپ و به ویژه لایه آندودرم است و در صورت حذف این لایه بذر به راحتی در تاریکی جوانه می زند . تیمار بذرآبگیری کرده با نور، باعث کاهش نیروی مورد نیاز برای شکستن پریکارپ می شود و در نتیجه سبب جوانه زنی بذرکاهو می شود . تیمار با جیبرلین احتمالا” به علت نرم کردن لایه آندودرم در تاریکی، می تواند جایگزین نیاز نوری شود .
رکود تاریکی را می توان با مواجه کردن بذر با نور قرمز چندین بار و یا تیمار با هورمونهای محرک جوانه زنی ، بویژه اسید جیبرلیک GA3 ، تیوره آ یا اترل از بین برد ۷ . اسید آبسیزیک و کلرامکوآت Chlormequat از جوانه زنی بذر کاهو جلوگیری می کنند.
قراردادن بذر در محلولی با فشار اسمزی ۵/۲۱ مگاپاسکال باعث بهبودی جوانه زنی در خاک های گرم می شود . پرایمینگ باید در دمای ۱۵ درجه سانتی گراد ، نور و هوادهی خوب در مدت زمان کمتر از ۱۲ ساعت انجام شود . دمای خشک کردن بذر پرایم شده اهمیت زیادی دارد و دمای ۲۰ درجه سانتی گراد بهتر از ۳۲ درجه سانتی گراد است .
روش دیگر پرایمینگ بذر ، قرار دادن بذر در محیط مرطوبدارای پتانسیل ماتریکس کم و پتانسیل اسمزی قابل صرف نظرکردن می باشد . بذر درمراحل اولیه جوانه زنی در این محیط قرار داده می شود و سپس به دقت خشک می شود . این روش در کاهو مورد استفاده قرار می گیرد.
پرایمینگ بذر با پلی اتیلن گلیکول یا سایر مواد ایجادکننده فشار اسمزی ، باعث کاهش حساسیت به رکود دمایی می شود . بذرهای کاهو پرایم شده ( به مدت ۹-۶ ساعت در محلول k3PO4 یک درصد هوادهی شده ) در مقایسه با بذرهای تیمار نشده ، در دماهای بالا جوانه زنی بالاتری دارند و گاهی جوانه زنی آنها حتی در دمای ۳۵ درجه سانتی گراد نیز صورت می گیرد . همچنین پرایمینگ بذر جهت بهبود یکنواختی جوانه زنی به کار می رود و با توجه به نیاز نوری بذر برخی از رقم های کاهو جهت جوانه زنی ، می توان پرایمینگ را با تیمار نوری با هم انجام داد .
جوانه زنی بذر کاهو سیلویا شامل سه مرحله می باشد :
مرحله قبل از القا : در این مرحله بذر آب جذب می کند . این مرحله در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد ، ۵/۱ ساعت طول می کشد . میزان جذب آب با افزایش دما ، افزایش می یابد . فقدان اکسیژن تاثیری بر این مرحله ندارد . حساسیت به نور قرمز با افزایش دما افزایش می یابد . در دمای خیلی زیاد ، از جوانه زنی در تاریکی جلوگیری می شود ، اما با مواجه کردن بذر با نور قرمز ، بذر قادر به جوانه زنی خواهد بود .
مرحله القا : در این مرحله حساسیت به نور قرمز یا قرمز دور حداکثر است . مواجه شدن با نور قرمز به مدت یک دقیقه برای آغازش جوانه زنی کافی است . وجود یا عدم وجود اکسیژن تاثیری در این مرحله ندارد .
مرحله پس از القا : این مرحله در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد ۹ ساعت طول می کشد . بلافاصله بعد از مواجه شدن بذر با نور ، وجود اکسیژن ضروری است . این مرحله حساس به دما است و در دمای ۳۵ درجه سانتی گراد جوانه زنی متوقف می شود . مواجه کردن بذر با نور قرمز دور نمی تواند اثر نور قرمز را خنثی کند .
وقتی نسبت فیتوکروم Pfr به فیتوکروم کل بالا باشد ، در اثر مواجه شدن بذر با نور قرمز یا سفید ، جوانه زنی تحریک و زمانی که این نسبت پایین باشد ، در اثر مواجه شدن بذر با نور قرمز دور یا تاریکی از جوانه زنی جلوگیری می شود . جیبرلین باعث تحریک جوانه زنی تحت نور قرمز می شود ، در حالی که جیبرلین و اتیلن اثرات تحریکی سینرژیستی دارند . پلی آمینها از جمله پوترسین و اسپرمیدین باعث تحریک جوانه زنی در تاریکی می شوند .
جوانه زنی بذر کاهو سیلویا به فعالیت آنزیم گلوتامین سنتتاز ارتباط دارد و غیرفعال شدن این آنزیم باعث رکود دمایی در بذر می شود .
رقم های کاهو از نظر نیاز نوری برای جوانه زنی متفاوت هستند . اکثر رقم های کاهو در دمای ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد و در تاریکی جوانه می زنند . اما برخی رقم ها برای تولید در گلخانه های با دمای پایین ( ۲۰-۱۵ درجه سانتی گراد ) گزینش شده اند . این رقمها در دمای ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد به رکود می روند .
کاهو با کشت مستقیم بذر در مزرعه به صورت کرتی یا نشاکاری و جوی پشته ای تکثیر می شود . معمولا” بذرها به منظور مواجه شدن با نور و تامین اکسیژن به صورت سطحی کشت می شوند . چون بذر کاهو دارای شکل منظمی نیست ، کاشت با ماشین بذر کار مشکل است . بنابراین به منظور یکنواختی اندازه و شکل باید دور بذر را پوشش دار کرد . معمولا” موادی که برای پوشش دار کردن بذر استفاده می شوند شامل رس ، خاک دیاتومه ، تالک یا مواد مشابهی هستند که با چسب جهت ایجاد یک لایه یکنواخت دور هر بذر به کار می روند ، به طوری که شکل بذر پوشش دار کروی شود . پرایمینگ بذر قبل از پوشش دار کردن بذر انجام می شود . به منظور نفوذ سریع تر آب و اکسیژن به بذر ، ضخامت پوشش بذر ، باید حداقل باشد . بذرهای پیش جوانه دار شده ( بدون خروج ریشه چه ) می توانند پوشش دار شوند ، اما باید بدون تاخیر کشت شوند .
بذر با تراکم زیاد کشت می شود و وقتی داننهالها به اندازه کافی رشد کردند ، گیاهان اضافی حذف می شوند . با کشت بذر با فاصله ۵ سانتی متر ۳۷۵۰۰۰ بذر در هکتار لازم است . معمولا” ۶۰ بذر در متر مربع کاشته می شود که معادل ۱ کیلوگرم بذر در هکتار است . فاصله نهایی بین گیاهان ۲۵ تا ۴۰ و فاصله بین ردیف ها ۴۰ تا ۷۵ سانتی متر است. البته در ایران کاهو به صورت کرتی کشت می شود و بذر به صورت دست پاش در کرتهای بزرگ کشت می شود و سپس اقدام به تنک کردن بوته ها می کنند . بهتر است آبیاری در مواقعی از روز که دما پایین تر است و یا در طول شب انجام شود .
روش مرسوم در غرب ایالات متحده آمریکا ، کشت در دو طرف پشته است . ارتفاع پشته ۲۵-۱۵ سانتی متر و فاصله بین وسط یک پشته تا وسط پشته مجاور یک متر است . ردیف کاشت روی پشته نزدیک لبه پشته است و فاصله دو ردیف روی یک پشته ۳۵-۳۰ سانتی متر است . تراکم کشت نهایی ۷۵-۶۰ هزار بوته در هکتار است . کاهو ، به ویژه کاهوی کریسپ هد اگر با فاصله خیلی نزدیک کاشته شود ، بدشکل و غیرقابل فروش می شود . بنابراین ، ایجاد فاصله دقیق در زمان کاشت بذر و بعد از تنک کردن اهمیت زیادی دارد . با توجه به رشد داننهال ، تنک کردن سه هفته بعد از کاشت و بندرت بعد از شش هفته انجام می شود .
برخی از تولیدکنندگان ، کاهو را با نشاکاری ازدیاد می کنند . تهیه نشای کاهو ۶-۴ هفته طول می کشد . نشا مطلوب جهت انتقال باید دارای ۵-۳ برگ حقیقی باشد . جابجا کردن نشاهای خیلی جوان ، بسیار مشکل است ، در حالی که نشاهای پیرتر راحت تر جابجا می شوند ، اما پس از انتقال ، شروع رشد مجدد آنها با تاخیر صورت می گیرد . نشاکردن کاهو باعث از بین رفتن مریستم انتهایی ریشه اصلی می شود و در مرحله داننهالی و در نتیجه پس از نشاکاری یا رشد گیاه ، ریشه های جانبی زیاد تشکیل می شوند .
رشد و نمو
مراحل رشد در کاهو شامل چهار مرحله داننهال ، روزتی ، تشکیل هد و مرحله زایشی می باشد . مرحله داننهالی دارای سه بخش است . ابتدا از بذر در حال جوانه زنی ، ریشه چه خارج می شود و به ریشه اصلی تبدیل می شود . سپس لپه ها خارج و بزرگ می شوند و در نهایت برگهای حقیقی شکل می گیرند . مدت زمانی که طول می کشد تا اولین برگ حقیقی ظاهر شود حدود دو هفته طول می کشد . دومین مرحله ، مرحله روزتی است که شامل خروج ، بزرگ شدن و بلوغ برگها است و روزت حالت ایستاده ، یا خوابیده دارد . در طی این مرحله قطر گیاه افزایش می یابد . برخی انواع کاهو ، هد تشکیل می دهند . در انواع باترهد و کریسپ هد و باتاوین این مرحله شامل تشکیل متوالی برگهای فنجانی شکل است که برگهای اولیه توسط برگهای بعدی پوشیده می شوند و تشکیل یک ساختمان استوانه ای می دهند . انواع کاهو لاتین و ساقه ای و رومن ، تشکیل یک هد ایستاده می دهند که برگها مستقیم باقی می مانند و به صورت طولی همدیگر را می پوشانند . تشکیل برگ در هر دو نوع کاهوی هددار و بدون هد روی ساقه متراکم ادامه می یابد تا زمانی که گیاه به مرحله بلوغ و برداشت برسد .
لازمه تشکیل هد داشتن برگ های بزرگ ، کند بودن رشد طولی ساقه ، کوتاه بودن دمبرگ و افزایش سرعت تشکیل برگ است . سرعت تشکیل برگ ، با افزایش شدت نور در یک دمای ثابت افزایش می یابد ، همچنین سرعت تشکیل برگ با افزایش دما در یک شدت نور ثابت نیز افزایش می یابد . عرض برگ با افزایش طول روز و شدت نور افزایش می یابد و از طرف دیگر طول برگ با کاهش شدت نور و کاهش طول روز افزایش می یابد . تحت شدت نور بالا یا طول روز بلند ، برگها پهن تر می شوند تا به حداکثر اندازه خود برسند . تحت شدت نور کم یا طول روزهای کوتاه ، برگها نسبتا” طویل و باریک می شوند . پهنای برگها در شدت نور بالا و دمای بالا افزایش می یابد و در شدت نور کم باریک می شوند . افزایش طول برگ در شدت نور زیاد کند است ، اما در شدت نور کم و دمای بالا ، سریع می شود . دمای بالای شب باعث باریک و کشیده شدن برگها و دمای پایین تر شب باعث افزایش پهنای برگ می شود .
کاهش نسبت طول به عرض برگ ، علامت تمایل گیاه به تشکیل هد است . وقتی نسبت طول به عرض برگ به ۰٫۸ برسد ، تشکیل هد شروع می شود . اما برخی انواع کاهو برگی برگهای پهن دارند ، ولی هد تشکیل نمی دهند ، بنابراین تغییر در این نسبت عامل اصلی تشکیل هد نیست . در کاهو رومن ، برخلاف باترهد ، برگها با ابعاد مشابه در مرکز هد تجمع پیدا می کنند .
شکل برگ تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می گیرد و در شرایط نور کم ، برگ بلند و باریک و با افزایش شدت نور شکل برگ پهن تر می شود و نسبت طول به عرض کاهش می یابد . در دماهای بالا و شدت نور زیاد ، عرض برگ افزایش می یابد ، در صورتی که در دماهای بالا و شدت نور کم برگ باریک و بلند می شود . در دمای ۱۰ درجه سانتی گراد حتی در شدت نور کم ، رشد کند و شکل برگ برای تشکیل هد مناسب است . به نظر می رسد جیبرلین در تنظیم شکل برگ و تشکیل هد کاهو دخالت داشته باشد . دمای محیط ریشه ۲۰-۱۲ درجه سانتی گراد نسبت به دماهای بالاتر نقش مهمی در تشکیل هد دارد .
عامل موثر دیگر بر تشکیل هد ، طول ساقه است . عوامل تسریع کننده بولتینگ مانند طول روز بلند و دمای بالا از تشکیل هد جلوگیری می کنند . اگر گیاهان در شرایط شدت نور زیاد و دمای کمتر از ۱۲ درجه سانتی گراد قرار گیرند ، هدهای بزرگ تشکیل می شوند . وزن هد در انواع کریسپ هد رابطه مستقیمی با انرژی خورشیدی دارد ، اما با دما طی تشکیل هد رابطه عکس دارد .
مرحله زایشی بعد از مرحله رسیدن کاهو است که شامل سه مرحله طویل شدن ساقه ، گلدهی و نمو بذر کاهو سیلویا می باشد . ورنالیزاسیون یا تیمار داننهالهای در حال خارج شدن با دماهای پایین ، درست بالاتر از دمای انجماد ، باعث شروع زود هنگام طویل شدن ساقه می شوند . مواجه کردن بذرهای آب جذب کرده و نشاهای با کمتر از سه روز سن ، به مدت ۱۳ روز با دمای ۵ درجه سانتی گراد ، برای ورود به مرحله زایشی ضروری است . دمای کم ریشه باعث تاخیر در گلدهی می شود .
شروع فرایند گلدهی قبل از طویل شدن ساقه صورت می گیرد ، اما رشد طولی واقعی گل آذین ، در طی فرآیند طویل شدن ساقه اتفاق می افتد . کاهو ساقه ای ، قبل از گلدهی ، ساقه ضخیم تر تشکیل می دهد . تشکیل گل در همه انواع کاهو در طی چند هفته صورت می گیرد .
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.