نعنا گربه ای با نام علمی Nepeta cataria L. از خانواده Lamiaceae می باشد. حشرات را از این گیاه دارویی فرار می کنند و بنابراین در مزارع کشت ارگانیک، از آن به عنوان یک گیاه حفاظتی بر علیه حمله برخی آفات استفاده می شود. نعناع گربه ای معطر خاصیت دارویی دارد که مواد موثره این گیاه ضد دل درد و آرام بخش است. گل های نعناع گربه ای سبب افزایش عسل شده و کیفیت آن را بهبود می بخشد. کشت نعنا گربه ای از طریق بذر و تکثیر رویشی انجام می شود.
گیاه شناسی نعنا گربه ای
نعناع گربه ای گیاهی علفی، چند ساله و متعلق به تیره نعناع است. ساقه نعنا گربه ای مستقیم، چهار گوش و منشعب است و ارتفاع آن بین ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی متر می رسد. برگ های سبز رنگ، بیضی شکل، نوک تیز و دندانه دار است. سطح رویی برگ کرک های کوتاه و ظریفی داشته و سطح زیرین آن پوشیده از کرک های خاکستری یا مایل به سفید است. پیکره رویشی این گیاه معطر بوده و عطری شبیه لیمو دارد. گل های نعناع گربه ای معطر سفید یا مایل به زرد است که به صورت مجتمع و در قسمت انتهایی ساقه ظاهر می شود. گل ها از خرداد ماه تا شهریور ماه روی گیاهان پدیدار می شوند. دانه ها کوچک بوده و رنگ قهوه ای تیره مایل به سیاه است. وزن هزار دانه ۲۵/۰ تا ۴۰/۰ گرم است. بذور این گیاه تا پنج سال قوه رویشی مناسبی برخورداند.
مواد موثره موجود در نعنا گربه ای
مهمترین مواد موثره موجود در نعنا گربه ای را اسانس، استرول و تانن تشکیل می دهد. مقدار اسانس ۱ تا ۴/۱ درصد که مهمترین ترکیبات اسانس را نپتالاکتون (به مقدار ۷۰ تا ۹۹ درصد) تشکیل می دهد. از دیگر ترکیب های موجود در اسانس می توان اسید نپتالیک، دی هیدرونپتالاکتون، کامفور و بتا کاریوفیلن را نام برد. یکی از واریته های معروف نعنا گربه ای واریته سیتریودورا است که اسانس آن غنی از سیترال، سیترونلال، ژرانیول، نرول، لیمونن و اسید والریک می باشد.
نیازهای نعنا گربه ای
نعنا گربه ای خشکی را تا حدی تحمل کند ولی در طول رویش به آب کافی نیاز دارد. کشت نعنا گربه ای در مناطقی که میزان بارندگی سالانه ۴۰۰ تا ۱۳۰۰ میلی متر است به صورت دیم است. خاک های نیمه سنگین و حاوی ترکیب های آلی که رطوبت را در خود حفظ می کنند خاک های مناسبی برای کشت این گیاه هستند. این گیاه را می توان در خاک هایی با اسیدیته بین ۹/۴ تا ۵/۷ کشت کرد.
نحوه کوددهی و تغذیه نعنا گربه ای
وجود مواد آلی در خاک و همچنین مقادیر مناسب ازت، فسفر و پتاس نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول نعناع گربه ای معطر دارد. فسفر, پتاس و مقداری از ازت مورد نیاز گیاه باید در فصل پاییز، هنگام آماده زمین به خاک اضافه شود. باقیمانده ازت مورد نیاز گیاه نیز باید اوائل بهار به صورت سرک همراه با آبیاری در اختیار گیاه قرار گیرد. استفاده از کود های سبز در خاک های سبک در افزایش عملکرد محصول و مواد موثره آن تاثیر دارد.
در فصل پاییز پس از برداشت محصول قبل، کود حیوانی و کود شیمیایی مورد نیاز گیاه به خاک اضافه شده و سپس با انجام شخم عمیق ( به عمق ۴۰ تا ۴۵ سانتی متر) با خاک مخلوط می شود. اوایل بهار پس از تسطیح زمین، باید بستر خاک را برای کشت گیاه آماده کرد.
زمان کشت نعنا گربه ای و فواصل کشت
کشت مستقیم نعناع گربه ای در اوائل بهار (فروردین ماه) است. فاصله ردیف های کشت ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر مناسب بوده و برای هر هکتار زمین به ۵/۱ تا ۲ کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است. در کاشت غیر مستقیم بذر نعنا گربه ای، اوائل فروردین بذر ها در خزانه هوای آزاد در ردیف هایی به فاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر کشت می شوند. عمق بذر هنگام کاشت باید ۵/۱ تا ۲ سانتی متر باشد. فاصله ردیف های کاشت در زمین اصلی ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر و فاصله دو بوته روی ردیف نیز ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر باید در نظر گرفته شود.
اواخر بهار (اواخر خرداد ماه) زمان مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است. تکثیر رویشی نعناع گربه ای معطر در اوائل پاییز (اواخر شهریور – اوائل مهرماه) می باشد.
کشت نعنا گربه ای
کشت نعنا گربه ای معطر توسط بذر و یا به صورت رویشی انجام می شود. کشت به صورت بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم بذر نعنا گربه ای: در سطح کم کشت نعنا گربه ای به طور مستقیم انجام می شود. در این روش بذر نعنا گربه ای به صورت ردیفی و در فواصل مناسب کشت می شوند. آبیاری مناسب بلافاصله پس از کشت به منظور یکنواختی در جوانه زنی بذر ها ضروری است.
کشت غیر مستقیم بذر نعنا گربه ای: در سطوح وسیع کشت از این روش برای ازدیاد این گیاه استفاده می شود. در زمان مناسب بذر نعنا گربه ای را در خزانه هوای آزاد که بستر آن به همین منظور تهیه شده است، کشت می کنند. ابیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، در رویش بذور و رشد نشاء ها بسیار موثر می باشد. در زمان مناسب نشاء ها را باید به زمین اصلی منتقل نموده و بلافاصله آبیاری کرد.
تکثیر رویشی نعنا گربه ای: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می شود. بوته های دو تا سه ساله سالم و فاقد هر گونه آلودگی قارچی یا میکروبی را از زمین خارج می کنند. هر بوته را به سه تا چهار قسمت تقسیم و سپس آنها را در زمین اصلی کشت می کنند. چون تکثیر رویشی این گیاه وقت گیر است و هزینه زیادی را تحمل می کند، از این روش خیلی کم و فقط در سطوح کم کشت استفاده می شود.
داشت نعنا گربه ای
وجین علف های هرز سطح خزانه در رشد و نمو گیاهان بسیار موثر است. پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی چنانچه گیاهان تحت هرس مناسبی قرار گیرند، در تولید شاخه های فرعی و افزایش عملکرد محصول بسیار موثر است. از این رو بهتر است پس از تشکیل شاخه های جدید و با تولید جوانه اقدام به قطع آنها گردد. در این حالت گیاهانی انبوه و متراکم تولید می شود.
تاکنون آفت یا بیماری خاصی روی این گیاه گزارش نشده است.
برداشت محصول
در مرحله گلدهی کامل از بیشترین مقدار مواد موثره برخورداند. در سال اول رویش می توان محصول را یکبار آن هم در مرحله گل دهی برداشت کرد. از سال دوم به بعد با توجه به شرایط اقلیمی و وضعیت کاشت می توان دو یا حتی سه بار محصول را برداشت کرد. پس از برداشت بلافاصله باید آنها را خشک کرد. در سایه و یا خشک کن های الکتریکی می توان برای خشک کردن محصول استفاده کرد. چنانچه از خشک کن الکتریکی استفاده شود، دما نباید نباید از ۳۰ درجه سانتی گراد بیشتر باشد. نسبت اندام تازه به خشک در گیاه نعناع گربه ای معطر سه تا پنج به یک است.
از سال دوم به بعد بیشترین عملکرد پیکره رویشی حاصل می شود. از سال چهارم به بعد نیز عملکرد محصول کاسته می شود. میزان عملکرد پیکره رویشی خشک از سال دوم به بعد ۵/۱ تا ۶/۲ تن در هکتار است.
چنانچه گیاهان برای تولید بذر کشت شده باشند، نباید اقدام به برداشت پیکره رویشی آنها نمود. میزان عملکرد بذر ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلو گرم در هکتار می باشد.
